OPUBLIKOWANO: 1 LUTEGO 2016

Narzędzia przydatne w pracy z uczniem z autyzmem

Opracowała: Joanna Burgiełł, psycholog i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna w trakcie szkolenia, specjalizuje się w diagnozie i pracy terapeutycznej z dziećmi, młodzieżą i młodymi dorosłymi pod kątem Całościowych Zaburzeń Rozwoju (Autyzm, zespół Aspergera)

1. Systemy wzmocnień – np. stawianie plusów, zbieranie żetonów czy pochwał za pożądane zachowania (można także założyć dla ucznia osobny zeszyt, ponieważ całkiem prawdopodobna, a nawet spodziewana jest sytuacja, że dziecko będzie potrzebowało wielu wzmocnień, które mogą nie zmieścić się w rubrykach dziennika). Jest to technika behawioralna, oparta na teorii uczenia się, która mówi o tym, że każdy z nas (również dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwoju), powtarza dane zachowania, jeśli przynoszą nam one korzyść. Aby nastąpił proces uczenia się, zgodnie z tą teorią konieczne jest spełnienie kilku warunków:

• na początku wzmocnienia są szybkie i częste (możliwa jest jak największa zauważanych dobrych zachowań, za które szybko chwalimy ucznia i dajemy plus/żeton), ponieważ uczeń musi je skojarzyć ze swoim zachowaniem i przekonać się, że na pewno wystąpią,
• uczeń dokładnie wie, za co dostał wzmocnienie (pochwałę/plus/żeton),
• system jest stosowany konsekwentnie przez dłuższy czas (wycofanie się po kilku dniach nie zmieni zachowania ucznia),
• zachowanie ucznia zostaje nagrodzone niezależnie od stanu emocjonalnego, w jakim się on znajdował (czasami dziecko wykonuje nasze polecenie ze złością, płacząc lub marudząc, ale jeśli je wykonało i chcemy, by robiło tak w przyszłości, powinniśmy wstawić mu plus/dać żeton, komentując, że nagroda jest właśnie za wykonanie polecenia),
• wzmocnienie jest dla ucznia ważne (dzieci, które doświadczyły wielu porażek i przykrych konsekwencji, mogą nie ufać nagrodom na początku i trzeba wielokrotnie je pochwalić, aby pochwały nabrały dla nich pozytywnego znaczenia; czasami dla dzieci ważne jest, aby punkty oznaczały coś bardziej konkretnego, np. jakąś przyjemną aktywność z rodzicami lub możliwość zdecydowania o czymś itp.).

2. Wizualizacja, czyli m.in.:

• ilustracje i zdjęcia do omawianego tematu lekcji – uczniowie ze spektrum autyzmu najczęściej „myślą obrazami”, w związku z tym lepiej skupiają uwagę i łatwiej zapamiętują treści podawane właśnie kanałem wizualnym, a nie tylko słuchowo,
• testy wielokrotnego wyboru zamiast pytań opisowych – ułatwiają poradzenie sobie z treścią sprawdzianu, a także pozwalają ominąć problem z deficytem funkcji wykonawczych (trudność ze zorganizowaniem swojej wiedzy i przekazaniem jej spontanicznie w odpowiedniej, logicznej i zrozumiałej formie),
• obrazki z buźkami przedstawiającymi emocje, stopniowanie emocji na skali od 0 do 10 (gdzie 0 – zupełny spokój, 10 – największe zdenerwowanie, wybuch) podczas omawiania trudnych sytuacji,
• historyjki społeczne, rysowanie komiksów podczas omawiania różnych sytuacji.

3. Strukturalizacja czasu, np.:

• stosowanie timera, aby wskazać uczniowi wyraźny początek i koniec zaplanowanej aktywności,
• stosowanie pisanych lub obrazkowych planów zajęć i aktywności – jeśli uczeń ma trudność z tym, aby przez 45 minut siedzieć w ławce, może pomóc to, że nauczyciel zapisze mu na kartce kilka kolejnych aktywności, jakie uczeń ma do wykonania, a po wykonaniu każdej z nich skreśli z kartki ten punkt. Dzięki temu uczeń zyskuje przewidywalność sytuacji, może przewidzieć, kiedy skończy się lekcja oraz jakie są dokładnie wymagania wobec niego,
• zapowiadanie ustne, co będzie się działo za chwilę – uczniowie z całościowymi zaburzeniami rozwoju zwykle nie potrafią tego wywnioskować, a uczucie niepewności jest dla nich bardzo trudne do zniesienia i powoduje lęk. Z powodu lęku czasami uczniowie zachowują się nieodpowiednio, ponieważ próbują poradzić sobie z napięciem.