STAN PRAWNY NA 23 CZERWCA 2023 Urlop ojcowski Opracowała i zaktualizowała: Karolina Król-Komarnicka, kierownik działu kadr i płac w państwowej instytucji Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz.1510 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2023 r. poz. 937), • Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.). W ostatnich latach sukcesywnie następuje zwiększenie liczby uprawnień związanych z rodzicielstwem. Znalazło to szczególne odzwierciedlenie w ostatniej nowelizacji Kodeksu pracy, która zaczęła obowiązywać od 26 kwietnia 2023 r. i jest następstwem wdrożenia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) – tzw. dyrektywy work life balance. Tendencja ta dotyczy nie tylko rozszerzenia zakresu uprawnień przysługujących matce dziecka, ale także i pracownikowi-ojcu, któremu urodziło się dziecko. Pracownikowi-ojcu przysługują: • dwa dni urlopu okolicznościowego z tytułu urodzenia się dziecka, • możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego po 14 tygodniach wykorzystania go przez matkę, • możliwość skorzystania z urlopu rodzicielskiego, • urlop ojcowski, • możliwość skorzystania z urlopu wychowawczego. Na podstawie art. 91c ust. 1 Karty nauczyciela w sprawach w niej nieuregulowanych, a dotyczących stosunku pracy, stosuje się przepisy Kodeksu pracy. Nauczyciele i pracownicy placówek oświatowych (publicznych i niepublicznych) mają prawo do urlopów ojcowskich na zasadach uregulowanych w dziale ósmym k.p., dotyczącym uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem. Osoby uprawnione do nabycia prawa do urlopu ojcowskiego W myśl art. 1823 § 1 k.p. prawo do urlopu ojcowskiego ma pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Urlop ten przysługuje zarówno ojcu biologicznemu, jak i pracownikowi, który adoptował dziecko. Na nabycie prawa do tego urlopu nie wpływa staż pracy czy rodzaj umowy, istotne jest jedynie, by pracownik pozostawał w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę. Z uprawnienia tego nie skorzysta więc ojciec dziecka, który: • wykonuje pracę na podstawie umowy-zlecenia czy umowy o dzieło, • jest bezrobotny. Należy podkreślić, że art. 1823 § 1 k.p. stanowi, że prawo do urlopu ojcowskiego ma pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Niezbędnym warunkiem do uzyskania uprawnienia, poza pozostawaniem w zatrudnieniu na umowę o pracę, jest wychowywanie dziecka. Pracownik nie musi pozostawać w związku małżeńskim z matką dziecka. Jeżeli pracodawca nabędzie wiedzę, że ojciec nie utrzymuje żadnego kontaktu z dzieckiem, ma prawo do nieudzielenia mu urlopu ojcowskiego. Urlop ojcowski może być wykorzystany niezależnie od korzystania z podobnego uprawnienia przez matkę dziecka, a więc w tym samym czasie, kiedy korzysta ona z urlopu: macierzyńskiego lub rodzicielskiego. Pracownik-ojciec może przebywać na urlopie ojcowskim także wtedy, gdy matka dziecka nie korzysta już z urlopu macierzyńskiego lub w ogóle nie pracuje. Skorzystanie przez ojca z urlopu rodzicielskiego nie koliduje z wzięciem urlopu ojcowskiego. Wymiar urlopu ojcowskiego Zgodnie z art. 1823 § 1 pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze dwóch tygodni, nie dłużej jednak niż do: • ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, • upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Jeśli dziecko ukończy 12 miesięcy życia w trakcie urlopu ojcowskiego, urlopu udziela się na okres do dnia, w którym dziecko ukończy wspomniany wiek. Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w dwóch częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Warto podkreślić, że wymiar urlopu ojcowskiego nie jest zależny od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Będzie przysługiwał ojcu zawsze w wymiarze dwóch tygodni, niezależnie od tego, czy urodzą mu się bliźnięta, czy jedno dziecko. Należy zwrócić uwagę, że pracownik-ojciec nie ma obowiązku wykorzystania urlopu ojcowskiego w określonym terminie – jest to jego prawo i to on decyduje, czy chce z niego skorzystać. Może nie wykorzystać tego urlopu i w takiej sytuacji prawo do urlop ojcowskiego przepada. Zasady udzielania urlopu ojcowskiego – wniosek Zgodnie z art. 1823 § 2 k.p. urlopu ojcowskiego pracodawca udziela na podstawie wniosku pracownika-ojca wychowującego dziecko w postaci pisemnej lub elektronicznej, złożonego najpóźniej siedem dni przed jego rozpoczęciem. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić taki wniosek. Odmowa możliwa jest wyłącznie w sytuacji, w której pracownik nie zachowa siedmiodniowego terminu. Wówczas pracodawca może odmówić udzielenia urlopu w okresie wskazanym we wniosku, lecz może też taki wniosek uwzględnić, mimo niezachowania ustawowego terminu. Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków wniosek o udzielenie pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko urlopu ojcowskiego lub jego części musi zawierać: • imię i nazwisko pracownika, • wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop ojcowski albo jego część. Do wniosku pracownik musi dołączyć: • skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci), lub kopie tych dokumentów, • kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, w przypadku gdy wniosek dotyczy udzielenia urlopu ojcowskiego albo jego części na dziecko przysposobione, • oświadczenie pracownika-ojca wychowującego dziecko, czy korzystał z urlopu ojcowskiego albo jego części. W przypadku konieczności dołączenia do wniosku zagranicznego aktu urodzenia dziecka powinien on być przetłumaczony na język polski. Wymóg ten nie ma zastosowania do zagranicznych aktów urodzenia dziecka wydanych na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz państw-stron umów międzynarodowych w zakresie zabezpieczenia społecznego, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, w językach urzędowych tych państw. Jeżeli w aktach osobowych pracownika znajdują się dokumenty, które należy dołączyć do wniosku, wówczas nie jest konieczne dołączanie ich do składanych przez niego wniosków. Natomiast w przypadku dołączenia do wniosku kopii dokumentów pracodawca może żądać od pracownika przedłożenia ich oryginałów w celu potwierdzenia tych kopii za zgodność z oryginałem. Wymiar urlopu ojcowskiego Zgodnie z art. 1823 § 3 k.p. do urlopu ojcowskiego stosuje się odpowiednio m.in. art. 1831 § 1 k.p., stanowiący, że tydzień urlopu odpowiada siedmiu dniom kalendarzowym. Zatem urlopu ojcowskiego udziela się na dni kalendarzowe, a nie robocze. Tydzień urlopu ojcowskiego nie musi jednak pokrywać się z tygodniem kalendarzowym. Urlopu ojcowskiego udziela się na dni pracy, dni rozkładowo wolne od pracy, niedziele i święta przypadające w tygodniu kalendarzowym, w którym pracownik korzysta z takiego urlopu. Urlop ojcowski stanowi usprawiedliwioną nieobecność w pracy i obniża wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym, w którym pracownik z tego urlopu korzysta. Niezależnie od systemu czasu pracy, w którym pracownik wykonuje pracę, urlop ojcowski będzie zawsze udzielany na kolejne dni kalendarzowe, a nie tylko na dni pracy. Pracodawca jest zobowiązany – na wniosek pracownika – do udzielenia mu urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie ojcowskim. Zasada ta wynika z odpowiedniego stosowania art. 163 § 3 k.p. (art. 1823 § 3 k.p.) w stosunku do pracowników-ojców korzystających z urlopów ojcowskich. Prawo do zasiłku „ojcowskiego” Za okres urlopu ojcowskiego pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje zasiłek (art. 29a ust. 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). Na podstawie art. 31 ust. 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa miesięczny zasiłek ojcowski wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Przysługuje on za każdy dzień kalendarzowy okresu, w którym pracownik- -ojciec przebywa na urlopie ojcowskim.