STAN PRAWNY NA 30 KWIETNIA 2021 Wsparcie przedszkoli przez poradnie psychologiczno- -pedagogiczne Opracowała: Jolanta Jaworska, wizytator kuratorium oświaty, wieloletni dyrektor poradni psychologiczno-pedagogicznej, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli. Zaktualizowała: Jagna Niepokólczycka-Gac pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie za-sad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej do-kumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych po-radniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie in-dywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indy-widualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz.U. z 2017 r. poz. 1616 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2198). Wspomaganie kadry pedagogicznej przedszkoli przez specjalistów zatrudnionych w porad-niach, służy zwiększeniu efektywności udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zindywidualizowane potrzeby dzieci są związane zarówno z ich możliwościami psychofi-zycznymi, rozwojowymi i emocjonalnymi, jak i społecznymi. Zaspokojenie tych potrzeb wymaga kompleksowych działań, zaangażowania wielu specjalistów oraz wsparcia skierowa-nego do nauczycieli i rodziców. Okazjonalna współpraca poradni z przedszkolami już nie wystarczy. Obie te placówki powinny określić system działań, którego celem będzie spójna forma oddziaływań, sprzyjająca rozwojowi dzieci. Formy i zakres współpracy Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologicz-no-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych wskazuje w § 2, że do zadań poradni psychologiczno-pedagogicznych należy: • diagnozowanie dzieci i młodzieży, • udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dy-daktycznych i wychowawczych, • organizowanie i prowadzenie wspomagania przedszkoli w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Formy i zakres współpracy określają przepisy Prawa oświatowego, a jej indywidualny cha-rakter wyznaczają potrzeby dzieci, rodziców, nauczycieli oraz zasoby i możliwości obu pla-cówek. Praca z dzieckiem w przedszkolu wymaga niejednokrotnie doradztwa i konsultacji nauczyciela ze specjalistą poradni, m.in. w zakresie ustalenia metod i form pracy, omówienia wyników badań zawartych w opiniach i orzeczeniach, procedur postępowania, opracowywa-nia indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych (IPET) lub programów rewali-dacyjno-wychowawczych. Nauczyciele przedszkoli mogą oczekiwać także wsparcia w trakcie bieżącej pracy z dzieckiem oraz realizacji zarówno zajęć rozwijających uzdolnienia, jak i zajęć specjalistycznych. Aby przeprowadzone konsultacje, doradztwo czy inna forma współpracy były skuteczne, warto się do nich przygotować przez określenie kluczowych pytań, wątpliwości oraz zebranie niezbędnych informacji i dokumentów. Pomocne będą np. wyniki obserwacji pedagogicznych, udostępniona dokumentacja medyczna, informacje uzyskane od rodziców, wytwory pracy dziecka, wyniki badań i zaleceń, wnioski z dotychczas podjętych działań. Ustalenie zasad wsparcia Zgodnie z § 9 ust. 1 w związku z § 2 pkt 3 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych realizowanie zadań wspierających edukacyjną i wychowawczą funkcję przedszkola, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, polega w szczególności na: • udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub specjalistom po-mocy w: o rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możli-wości psychofizycznych dzieci i młodzieży, o planowaniu i realizacji zadań z zakresu doradztwa edukacyjnego, o rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień uczniów; • współpracy z przedszkolami w udzielaniu i organizowaniu przez przedszkola pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz opracowywaniu i realizowaniu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych, współpracy, na pisemny wniosek dyrektora przedszkola lub rodzica dziecka niepełnosprawnego albo pełnoletniego ucznia niepeł-nosprawnego, w określeniu niezbędnych do nauki warunków, sprzętu specjalistyczne-go i środków dydaktycznych, w tym wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka niepełnosprawnego, • udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub specjalistom po-mocy w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, • podejmowaniu działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci, • prowadzeniu edukacji dotyczącej ochrony zdrowia psychicznego wśród dzieci, rodzi-ców i nauczycieli, • udzielaniu, we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pe-dagogicznymi, wsparcia merytorycznego nauczycielom, wychowawcom grup wycho-wawczych i specjalistom. Zgodnie z § 9 ust. 2 Rozporządzenia powyższe zadania są realizowane w szczególności w formach: • porad i konsultacji, • udziału w spotkaniach odpowiednio nauczycieli, wychowawców grup wychowaw-czych i specjalistów, • udziału w zebraniach rad pedagogicznych, • warsztatów, • grup wsparcia, • wykładów i prelekcji, • prowadzenia mediacji, • interwencji kryzysowej, • działalności informacyjno-szkoleniowej, • organizowania i prowadzenia sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, wy-chowawców grup wychowawczych i specjalistów, o których mowa w § 5 ust. 2, któ-rzy w zorganizowany sposób współpracują ze sobą w celu doskonalenia swojej pracy, w szczególności poprzez wymianę doświadczeń. Wspomaganie udzielane przez poradnię w świetle nowych przepisów Według § 10 Rozporządzenia wspomaganie przedszkoli polega na zaplanowaniu i przepro-wadzeniu działań mających na celu poprawę jakości pracy placówki w zakresie: • wynikającym z kierunków realizacji przez kuratorów oświaty polityki oświatowej pań-stwa, ustalanych przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania zgodnie z art. 60 ust. 3 pkt 1 Prawa oświatowego oraz wprowadzanych zmian w systemie oświaty, • wymagań stawianych wobec przedszkoli, szkół i placówek, których wypełnianie jest badane przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny w procesie ewaluacji zewnętrz-nej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 44 ust. 3 Prawa oświatowego, czyli w Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek, • realizacji podstawy programowej, • rozpoznawania potrzeb dzieci oraz indywidualizacji procesu nauczania i wychowania, • analizy wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego, • potrzeb zdiagnozowanych na podstawie analizy wyników i wniosków z nadzoru peda-gogicznego, • innych potrzeb wskazanych przez przedszkole. Wspomaganie przedszkoli obejmuje: • pomoc w diagnozowaniu potrzeb placówki, • ustalenie sposobów działania prowadzących do zaspokojenia potrzeb przedszkola, • zaplanowanie form wspomagania i ich realizację, • wspólną ocenę efektów i opracowanie wniosków z realizacji zaplanowanych form wspomagania. Opinie i orzeczenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej Diagnoza stanowi proces działań służących jako podstawa poznania dziecka. Niejednokrotnie właściwa ocena przyczyn jego niepowodzeń w różnych sferach funkcjonowania wymaga jed-nak pogłębionej diagnozy pedagogicznej, przeprowadzanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Daje to pewność jej poprawności i umożliwia skuteczną pracę z dzieckiem. Poradnie mogą zasięgać opinii nauczycieli przedszkola, którzy nie tylko mają bezpośredni kontakt z wychowankiem, ale prowadzą też obserwacje pedagogiczne. Efektem diagnozowania dzieci przez poradnię są oczywiście wydawane opinie i orzeczenia – § 3 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psy-chologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. Diagnozy spo-rządzane przez specjalistów określają indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, moż-liwości psychofizyczne, wyjaśniają mechanizmy ich funkcjonowania. Opinie rozróżniają wskazania do pracy, formułując je oddzielnie do rodziców i nauczycieli – § 6 ust. 1 pkt 8–9 ww. Rozporządzenia. Na podstawie § 2 pkt 2 oraz § 5 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawa-nych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno- -pedagogicznych zespoły wydają na wniosek rodziców (opiekunów prawnych): • orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, • orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, • orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, • orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, • opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Ponadto poradnia może wydać opinię w każdej sprawie, o którą zawnioskuje rodzic, o ile dotyczy ona edukacji, np. w sprawie szczególnych uzdolnień dziecka. Wymienione wyżej orzeczenia wydają zespoły działające w poradniach właściwych ze względu na miejsce za-mieszkania dziecka. Sporządzają one również opinie, z zastrzeżeniem, że orzeczenia oraz opinie dla dzieci niewi-domych i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących oraz dla dzieci z autyzmem są wydawane przez zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organu prowadzącego. Nauczyciele przedszkola na podstawie obserwacji dokonanych w trakcie bieżącej pracy z dzieckiem informują rodziców o potrzebie przeprowadzenia badań w poradni. Zadania dyrektora przedszkola wynikające z otrzymania przez wychowanka przedszko-la orzeczenia lub opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej W przypadku dziecka mającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego planowanie i koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, w tym ustalenie form udzielania tej pomocy, jest zadaniem dyrektora przedszkola. Podczas plano-wania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uwzględnia się wymiar godzin ustalony dla jej poszczególnych form. W przypadku dzieci mających orzeczenie o potrzebie kształcenia spe-cjalnego zespół nauczycieli i specjalistów tworzy indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET). Dyrektor przedszkola organizuje także indywidualne przygotowanie przedszkolne w sposób zapewniający wykonanie określonych w orzeczeniu zaleceń dotyczących realizacji potrzeb edukacyjnych dziecka oraz form pomocy psychologiczno-pedagogicznej – § 2 i 3 pkt 1 Roz-porządzenia w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkol-nego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży. Na podstawie orzeczenia dyrektor ustala zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć indywidualnego obowiązkowego przygoto-wania przedszkolnego. W trakcie indywidualnego przygotowania przedszkolnego realizuje się treści wynikające z podstawy programowej, dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka. Dyrektor na wnio-sek nauczyciela prowadzącego zajęcia może zezwolić na odstąpienie od realizacji niektórych treści wynikających z podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Zajęcia mogą być organizowane z grupą wychowawczą w przedszkolu lub indywidualnie w odrębnym po-mieszczeniu, w zakresie określonym w orzeczeniu w odniesieniu do dziecka, którego stan zdrowia znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola. Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego są prowadzone z dzieckiem przez jednego nauczyciela lub dwóch nauczycieli przedszkola, którym dyrektor powierzy prowa-dzenie tych zajęć. W uzasadnionych przypadkach dyrektor może powierzyć prowadzenie za-jęć indywidualnego przygotowania przedszkolnego nauczycielowi zatrudnionemu w innym przedszkolu. Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego prowadzi się w miejscu pobytu dziecka lub ucznia, w szczególności w domu rodzinnym, placówkach, u rodziny za-stępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regio-nalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej. Wsparcie poradni w opracowywaniu indywidualnych programów edukacyjnoterapeu-tycznych Nauczyciele zobowiązani są realizować zalecenia zawarte w orzeczeniach i opiniach. Wspie-ranie ich w opracowywaniu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych i pro-gramów rewalidacyjno-wychowawczych jest zadaniem poradni i powinno odbywać się za-równo poprzez udzielanie konsultacji, jak i objęcie dziecka i/lub rodziców bezpośrednią po-mocą. Programy te muszą uwzględniać zakres współdziałania z poradniami. Zgodnie z § 6 Rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny określa: • zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycz-nych dziecka, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z dzieckiem, • zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów, prowadzących zajęcia z dzieckiem lub uczniem, w tym w przypadku: o dziecka lub ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym, o ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym, o ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze so-cjoterapeutycznym; • formy i okres udzielania dziecku lub uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, • działania wspierające rodziców dziecka oraz, w zależności od potrzeb, zakres współ-działania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjali-stycznymi, • zajęcia rewalidacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka, • zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami dziecka w realizacji przez przedszkole zadań, • w przypadku uczniów niepełnosprawnych – w zależności od potrzeb – rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie, • w zależności od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwo-ści psychofizycznych ucznia wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia spe-cjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznych ocen – wybrane zajęcia wycho-wania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, które są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do pięciorga dzieci. W ramach zajęć rewalidacyjnych w programie należy uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez: • naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille'a lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego, • naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem, • zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera. Jeżeli dziecko jest diagnozowane przez poradnię współpracującą z przedszkolem, już na etapie opracowywania orzeczenia lub opinii badający dziecko specjaliści i nauczyciele przedszkola powinni rozpocząć (za zgodą rodziców) wspólne działania, choćby w zakresie pozyskania od placówki informacji na temat funkcjonowania przedszkolaka, jego mocnych stron i określenia współpracy w zakresie realizacji IPET-u. Współdziałanie wszystkich nauczycieli prowadzących zajęcia z danym dzieckiem oraz współpraca z poradnią pozwolą na opracowanie i realizację spójnego programu oddziaływań edukacyjno-terapeutycznych. Proponowana forma współpracy umożliwi także ustalenie dzia-łań o znaczeniu kluczowym wobec danego dziecka. W sytuacji otrzymania orzeczenia/opinii nauczyciele powinni: • zapoznać się wnikliwie z treścią opinii lub orzeczenia poradni, • przeanalizować dane zawarte w tym dokumencie, • zgromadzić wiedzę na temat stwierdzonych u dziecka deficytów, zaburzeń (co ozna-czają, jaki mają wpływ na funkcjonowanie dziecka – w jaki sposób będą one utrudnia-ły nabywanie wiedzy i umiejętności), • stosować formy i metody pracy uwzględniające mocne strony i ograniczenia dziecka oraz określone w opinii wskazania dla nauczyciela dotyczące jego pracy z wychowan-kiem, • dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb przedszkolaka ze spe-cjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Dokumentowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej Realizacja zadań przedszkola musi mieć odzwierciedlenie w zapisach prawa wewnętrznego. Konieczna jest znajomość tych zapisów przez rodziców i nauczycieli. Nauczyciele i specjaliści udzielający pomocy psychologiczno-pedagogicznej prowadzą dokumentację zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie § 11 Rozporządzenia w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji, z którego wynika, że przedszkola mają gromadzić dla każdego dziecka objętego specjalistyczną pomocą psychologiczno-pedagogiczną dzienniki innych zajęć niż zajęcia wpisywane odpowiednio do dziennika zajęć przedszkola. Do dziennika innych zajęć wpisuje się imiona i nazwiska odpowiednio dzieci, uczniów, słuchaczy lub wychowanków, daty i tematy przeprowadzonych zajęć, liczbę godzin tych zajęć oraz odnotowuje się obecność odpowiednio dzieci, uczniów, słuchaczy lub wychowanków. Przeprowadzenie zajęć nauczyciel potwierdza podpisem. Do dziennika innych zajęć, w przypadku zajęć z zakresu pomocy psychologiczno- -pedagogicznej, wpisuje się w porządku alfabetycznym nazwiska i imiona dzieci oraz oddział, do którego uczęszczają, adresy poczty elektronicznej rodziców i numery ich telefonów, jeżeli je posiadają, indywidualny program pracy z dzieckiem, a w przypadku zajęć grupowych – program pracy grupy, tygodniowy rozkład zajęć, daty i czas trwania oraz tematy przeprowadzonych zajęć, ocenę postępów i wnioski dotyczące dalszej pracy z dzieckiem, a także odnotowuje się obecność dzieci na zajęciach. Przeprowadzenie zajęć nauczyciel potwierdza podpisem. Zgodnie z § 18 Rozporządzenia pedagog, psycholog, logopeda, terapeuta pedagogiczny lub inny specjalista zatrudniony w przedszkolu prowadzi dziennik, do którego wpisuje tygodnio-wy rozkład swoich zajęć, zajęcia i czynności przeprowadzone w poszczególnych dniach, w tym informacje o kontaktach z osobami i instytucjami, z którymi współdziała przy wyko-nywaniu swoich zadań, oraz imiona i nazwiska dzieci, objętych różnymi formami pomocy, w szczególności pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Zgodnie z kolei z § 19 Rozporządzenia przedszkole gromadzi, w indywidualnej teczce, dla każdego dziecka objętego odpowiednio kształceniem specjalnym lub pomocą psychologiczno-pedagogiczną dokumentację badań i czynności uzupełniających prowadzonych w szcze-gólności przez pedagoga, psychologa, logopedę, terapeutę pedagogicznego, lekarza oraz in-nego specjalistę, a także indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne.