STAN PRAWNY NA 17 GRUDNIA 2019 Podsumowanie działań ewaluacyjnych w szkole po pierwszym półroczu Opracował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty; zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, Dyrektor Szkoły Podstawowej im. Mikołaja Kopernika w Niechanowie, ekspert ds. awansu zawodowego oraz edukator ośrodka doskonalenia nauczycieli Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U z 2017 r. poz. 1658 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz.1611 ze zm.). Szkoła powinna gromadzić, analizować i przekazywać informacje na temat wartości podejmowanych działań. Jednocześnie placówki są zobowiązane do wykorzystania wyników badań ewaluacyjnych podczas podejmowania decyzji mających sprzyjać osiąganiu wysokiej jakości działań edukacyjnych. Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej wymienionych w art. 70 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego należy ustalanie sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego w celu doskonalenia pracy szkoły lub placówki. Podsumowanie działań ewaluacyjnych jest zatem istotnym etapem przeprowadzanych w szkole badań. Ponieważ ewaluacja wewnętrzna powinna doprowadzić do zmiany oraz poprawy funkcjonowania szkoły, raportowanie, formułowanie wniosków i rekomendacji staje się jej głównym elementem. Podobne zasady dotyczą pozostałych działań z zakresu nadzoru, kontroli i wspomagania. Oznacza to, że one również powinny prowadzić do formułowania wniosków i rekomendacji. Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (§ 24) precyzuje, że dyrektor szkoły lub placówki publicznej, do 31 sierpnia, przedstawia wyniki i wnioski z nadzoru na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki. Z kolei zgodnie z art. 69 ust. 7 upo. dyrektor przedstawia radzie pedagogicznej, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, ogólne wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły. Musi on więc przedstawić w ciągu roku szkolnego ogólne wnioski z nadzoru pedagogicznego, a na koniec roku szkolnego kompletne wyniki i wnioski ze sprawowanego wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, w tym prowadzonej ewaluacji, kontroli, wspomagania oraz monitorowania. Zapamiętaj! Naturalnym i właściwym terminem przedstawienia ogólnych wniosków z nadzoru w formie sprawozdania jest koniec pierwszego półrocza. W szkole podsumowuje się wówczas zarówno wyniki pracy uczniów, jak i efekty pracy nauczycieli. W tym czasie odbywają się także spotkania z rodzicami, co jest okazją do przekazania wniosków nauczycielom oraz rodzicom podopiecznych. Sprawozdanie z realizacji planu nadzoru pedagogicznego powinno zawierać dane dotyczące: • wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, • wniosków z przeprowadzonej ewaluacji wewnętrznej, • wniosków z przeprowadzonych kontroli, • wniosków z przeprowadzonego monitorowania, • wniosków i zaleceń ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego do realizacji w następnym półroczu. Przepisy prawa oświatowego nie określają wzoru przedstawienia przez dyrektora szkoły wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego, co oznacza, że mogą mieć one dowolną formę, o której decyduje dyrektor. Do opracowania wyników i wniosków niezbędna będzie dokumentacja związana z prowadzonym nadzorem, w szczególności wnioski z przeprowadzonych kontroli, analiza skuteczności wspomagania nauczycieli, wyniki i wnioski z monitorowania oraz raport z ewaluacji wewnętrznej. Powyższe dokumenty mogą być częścią składową sprawozdania. Niewątpliwie najważniejszym elementem nadzoru pedagogicznego jest ewaluacja, dlatego najistotniejszym składnikiem sprawozdania powinien być raport ewaluacyjny. Zgodnie z obecnym rozumieniem ewaluacja wewnętrzna jest procesem, a nie jednorazową czynnością. Dyrektor szkoły musi dokładnie przemyśleć, jak – w perspektywie jednego roku szkolnego – zaplanować poszczególne działania, pamiętając o: • przygotowaniu raportów, • komunikowaniu wyników ustalonym wcześniej odbiorcom, • dyskusji na radzie pedagogicznej nad wynikami ewaluacji, • ustaleniu, jakie prace należy podjąć, aby poprawić funkcjonowanie szkoły. Dyrektor szkoły nie tylko planuje i realizuje ewaluację w placówce, ale powinien również wypełniać zadania wynikające z wniosków z nadzoru. Dlatego w pierwszej kolejności należy ustalić, których wymagań szkoła nie spełnia, oraz jakie zadania, wynikające z planu pracy szkoły lub innych zdiagnozowanych problemów, będzie ona realizował w ramach wewnętrznej ewaluacji. Wymóg wprowadzania zmian wynikających z ewaluacji powoduje, że w placówce powinno się planować ewaluacje krótkoterminowe. Pozwala to ocenić, w jakim stopniu wprowadzone modyfikacje przyczyniły się do rozwiązania zidentyfikowanego problemu. Jeżeli przedsięwzięcie przyniosło pożytek odbiorcom działań, to można uznać, że było użyteczne. Ważnym elementem ewaluacji jest jej prezentacja w postaci raportu, w którym formułuje się wnioski i rekomendacje, określa działania przyczyniające się do lepszego funkcjonowania szkoły. Należy zwrócić uwagę na konieczność dokonania w ciągu roku podsumowania ewaluacji, aby wyciągnąć wnioski i określić potrzebne zmiany. Przedstawienie sprawozdania powinno mieć taką formę, dzięki której spełni ono wymagania stawiane przed dyrektorem w przepisach prawa oświatowego. Dyrektor powinien szczególnie zwrócić uwagę na rolę zespołu ewaluacyjnego, który jest przez niego powoływany zgodnie ze statutem szkoły. Sprawozdanie może być jednym z dowodów na to, że: • ewaluacja wewnętrzna jest przeprowadzana wspólnie z nauczycielami, • zadania szkoły oraz zarządzanie nią sprzyjają zaangażowaniu nauczycieli w ewaluację. Zadania zespołu ewaluacyjnego Zespół powinien zrealizować ewaluację w ciągu kilku miesięcy, najlepiej do końca półrocza, aby dyrektor mógł wyciągnąć niezbędne wnioski i przedstawić propozycje koniecznych zmian w następnym półroczu. Warto przypomnieć, że wyniki ewaluacji muszą być użyteczne dla szkoły, dlatego w pierwszym półroczu powinny zostać zrealizowane te ewaluacje, z których wyniki i wnioski pociągają za sobą konieczność zmian w kolejnych miesiącach. Zadaniem zespołu ewaluacyjnego jest poprawna analiza uzyskanych wyników, udzielająca odpowiedzi na pytania kluczowe, które stanowią najważniejszą, opisową część raportu. Przygotowując raport, zespół musi pamiętać, że celem ewaluacji jest lepsza praca szkoły, dlatego nie może on zawierać ocen pracy nauczycieli, a jedynie opis problemów, które będą podstawą do późniejszych działań. Najistotniejsze w pracy zespołu ewaluacyjnego jest formułowanie wniosków i rekomendacji. Wnioski są krótkimi informacjami o sytuacji w szkole, a rekomendacje wskazują sposób poprawy sytuacji oraz zalecenia dotyczące rozwiązań, które trzeba wcielić w życie. Wnioski powinien przygotować zespół ewaluacyjny, który może również przedstawić propozycje rekomendacji. Ponieważ rekomendacje są elementem zarządzania, wskazane jest, żeby zatwierdzenia i ostatecznej redakcji rekomendacji dokonał dyrektor. Można uwzględnić w sprawozdaniu te elementy, które wynikają z wymagań wobec szkół i placówek, szczególnie dotyczących organizowania procesów edukacyjnych, uwzględniania wniosków z analizy wyników egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych. Dyrektor, chcąc spełnić powyższe wymaganie, powinien w szczególności: • przeprowadzać analizy i badania wewnętrzne w taki sposób, by umożliwiły one formułowanie wniosków i rekomendacji, które następnie wykorzystywane będą przez nauczycieli do planowania i modyfikowania działań, • monitorować i analizować oraz modyfikować działania prowadzone przez szkołę, • wykorzystywać wyniki badań zewnętrznych i prowadzić badania wewnętrzne, odpowiednio do potrzeb szkoły. Warto przypomnieć, że zgodnie z § 22 ust. 3 pkt. 2 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego w celu realizacji zadań wynikających z nadzoru dyrektor szkoły lub placówki w szczególności obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki. Niezależnie od ustaleń zespołu ewaluacyjnego, dyrektor szkoły powinien przedstawić również swoje wnioski wynikające z przeprowadzonych obserwacji. Mogą one potwierdzać wyniki ewaluacji lub je uzupełniać, możliwa jest również sytuacja, kiedy dyrektor szkoły sformułuje odmienne wnioski niż zespół ewaluacyjny. Raport ewaluacyjny W sprawozdaniu z nadzoru pedagogicznego dyrektor nie musi przedstawiać całego raportu, ale powinien zamieścić jego najistotniejsze części, czyli wnioski i rekomendacje. Przystępując do opracowania raportu, zespół ewaluacyjny powinien zwrócić uwagę na formę prezentacji. Język raportu należy dostosować do odbiorców, uwzględniając najważniejszych z nich – rodziców. Jego forma nie jest określona w przepisach prawa, warto jednak unikać tworzenia zbyt rozbudowanych dokumentów i minimalizować treść. Może on przybrać formę prezentacji multimedialnej albo opisu zamieszczonego na stronie internetowej. Raport wchodzący w skład sprawozdania z nadzoru pełnionego przez dyrektora szkoły powinien zatem być: krótki, dokładny, przystępny w odbiorze, przejrzysty. Mogą się w nim znaleźć tylko te wnioski, które mają poparcie w zebranych danych. Powinien on dostarczać odpowiedzi na pytania postawione w projekcie ewaluacyjnym oraz zawierać rekomendacje dotyczące zmian. Raport z badań wewnętrznych można ująć w następującą strukturę: • wprowadzenie: cel i uzasadnienie ewaluacji, • charakterystyka przeprowadzonego badania: źródła informacji, próba badawcza, metody i techniki gromadzenia danych, harmonogram i osoby odpowiedzialne, • analiza wyników: odpowiedzi na kolejne pytania kluczowe, poparte zilustrowanymi graficznie lub przedstawionymi opisowo dowodami, • podsumowanie: wnioski i rekomendacje. Szczegółowy plan raportu – części składowe Informacje dotyczące sposobu przeprowadzenia ewaluacji: 1. Wskazanie źródeł informacji. 2. Opis metod i narzędzi badawczych wykorzystanych podczas ewaluacji. 3. Terminy przeprowadzania czynności ewaluacyjnych. Prezentacja wyników ewaluacji: 1. Opracowanie zbiorcze wyników ankiet i wywiadu grupowego przeprowadzonych wśród nauczycieli i rodziców. 2. Analiza obserwacji zajęć. 3. Opracowanie wywiadu grupowego wśród pracowników niepedagogicznych. 4. Zbiorcze opracowanie analizy dokumentów szkolnych. 5. Analiza kart autoewaluacji nauczycieli. Ostateczne rezultaty ewaluacji wewnętrznej i wnioski do dalszej pracy: 1. Sformułowanie odpowiedzi na pytania kluczowe. 2. Wnioski. 3. Rekomendacje, które należy uwzględnić w planowaniu działań oraz kierunków rozwoju szkoły. 4. Formy upowszechniania raportu. 5. Załączniki (wykaz zgromadzonych dokumentów, wyniki badań wykorzystanych podczas sporządzania raportu). W samym sprawozdaniu wystarczy przedstawić najważniejsze informacje o wynikach ewaluacji, stopniu spełniania wymagań, mocnych i słabych stronach pracy szkoły oraz zdiagnozowaniu szkolnych problemów. Jednak najważniejszym zadaniem ewaluacji jest doprowadzenie do ulepszeń w funkcjonowaniu szkoły. W związku z powyższym dyrektor powinien sformułować wnioski i rekomendacje wynikające z przeprowadzonych badań. Rekomendacje powinny zostać zamienione na działania naprawcze, konkretne zarządzenia dyrektora, stać się powodem do wszczęcia działań kontrolnych albo procedury oceny pracy nauczycieli. Rekomendacje z ewaluacji w pierwszej kolejności powinny służyć wspomaganiu pracy nauczycieli, organizacji szkoleń zewnętrznych i wewnętrznych w drugim półroczu. Inne sposoby wdrażania rekomendacji to zmiany organizacyjne oraz poprawa bazy i wyposażenia placówki. Ponadto sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego powinno: • zachęcać nauczycieli do stosowania nowatorskich działań, innowacji i eksperymentów, • angażować nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz uczniów i rodziców w podejmowanie decyzji dotyczących szkoły, • inspirować nauczycieli do korzystania ze wspomagania zewnętrznego.