STAN PRAWNY NA 21 MAJA 2019 Narzędzia ewaluacji wewnętrznej Opracowała: Małgorzata Celuch, wicedyrektorka, nauczycielka matematyki i informatyki z wieloletnim stażem pracy; zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 z ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U z 2017 r. poz. 1611). Ewaluacja wewnętrzna to bardzo ważne zadanie, do którego zobowiązane są wszystkie szkoły. Nietraktowana jako zło konieczne lub zbędny czasochłonny obowiązek może w realny sposób poprawić funkcjonowanie szkoły poprzez znalezienie przyczyn najsłabszych stron placówki oraz sposobu ich poprawy. Aby tak się stało, trzeba zaangażowania i rzetelnej pracy, także na etapie przygotowania do przeprowadzenia ewaluacji. Ta faza jest wyjątkowo ważna. Tylko na podstawie dobrze przemyślanych metod i dobrze opracowanych narzędzi można skutecznie przeprowadzić ewaluację wewnętrzną szkoły. Do podstawowych metod badawczych należą: • badania ankietowe, • wywiad, • obserwacja, • analiza dokumentacji. Podstawowe narzędzia badawcze to: • kwestionariusz ankiety, • arkusz obserwacji, • arkusz wywiadu, • kwestionariusz analizy dokumentów. Podejmując decyzję o doborze metod i narzędzi ewaluacyjnych, warto zwrócić uwagę na używanie takich narzędzi, które nie będą wymagały stosowania pracochłonnych analiz statystycznych w trakcie opracowania zgromadzonych wyników, a także pozwolą gromadzić tylko te dane, które są potrzebne. Ankieta Ankietę najlepiej stosować, gdy zamiarem jest: • pozyskanie wiedzy od dużej grupy osób, • poznanie opinii tych osób na żądany temat, • poruszeniu tematu drażliwego, delikatnego, trudnego. Tworząc kwestionariusz ankiety, należy zwrócić uwagę na: • poprawność formułowania pytań, • rodzaj zamieszczanych w nim pytań, które mogą być: o otwarte, o zamknięte, o półotwarte; • konstrukcję, na którą składają się: o wstęp (tytuł, wyjaśnienie celu badań, informacje o autorach badań, zapewnienie o anonimowości, prośba o udzielanie poważnych i szczerych wypowiedzi, instrukcja sposobu wypełniania kwestionariusza), o rozwinięcie (część zasadnicza, treści pytań), o zakończenie (metryczka, prośba o sprawdzenie odpowiedzi, podziękowanie). Pytania w kwestionariuszu powinny być: • ponumerowane, • wyraźnie od siebie oddzielone, • sformułowane w sposób zrozumiały i jednoznaczny, • skierowane do ankietowanego. Do najczęstszych błędów popełnianych przy tworzeniu kwestionariusza należą: • pytanie odnoszące się do więcej niż jednego zagadnienia, • nieprawidłowa skala odpowiedzi, • złe skalowanie, • źle sformułowane pytania, • błędy językowe, • pytanie zawierające podwójne przeczenie, • pytanie sugerujące odpowiedź. Obserwacja Obserwację najlepiej stosować, gdy zamiarem jest: • zdobycie pełnego obrazu zjawiska/sytuacji/badanego obszaru, • zrozumienie kontekstu, • zdobycie wiedzy na temat faktów, o których osoby ankietowane lub udzielające wywiadu będą mówić niechętnie. Rodzaje obserwacji: • jawna lub niejawna, • krótka lub długotrwała, wielokrotna, • fragmentaryczna lub całościowa. Stosując obserwację, należy zwrócić uwagę na: • wiedzę obserwowanych, że nastąpi ich obserwacja (lub uzyskanie zgody obserwowanych na przeprowadzenie ich obserwacji, jeśli powinna być pozyskana), • bezstronność, neutralność, • ustalenie jej celu, • wyznaczenie jej zasięgu (co/kto i kiedy podlega obserwacji), • ustalenie jej rodzaju. Przygotowując się do przeprowadzenia obserwacji, można stworzyć arkusz dostosowany do indywidualnych potrzeb. Efektem obserwacji są notatki. Najlepiej sporządzać je w trakcie prowadzenia obserwacji, a ewentualnego uzupełnienia dokonać zaraz po jej zakończeniu. Notatki powinny mieć formę opisową, ich treść nie powinna być interpretacją, lecz opisem stanu faktycznego. Wnioski i interpretację przeprowadza się w trakcie analizy danych. Aby obserwacja była dobra i skuteczna, powinna mieć następujące cechy: • obiektywizm, • rzetelność, • celowość, • charakter planowy, • systematyczność, • powinna być przeprowadzona w warunkach naturalnych. Wywiad Wywiad jest formą rozmowy pomiędzy co najmniej dwiema stronami, z których jedna zadaje pytania, a druga na nie odpowiada. W celu przeprowadzenia dobrego, skutecznego wywiadu wskazane jest, aby osoba przeprowadzająca wywiad: • zachowała cierpliwość, wyrozumiałość, kulturę osobistą, życzliwość oraz empatię, • okazywała umiejętność słuchania, • zadawała pytania w sposób czytelny, zrozumiały, • stwarzała warunki sprzyjające szczerym odpowiedziom, • unikała wrażenia przesłuchania zamiast wywiadu, • okazywała zainteresowanie rozmówcy, • unikała pytań naprowadzających, sugerujących odpowiedź, • nie okazywała własnego stosunku do usłyszanych odpowiedzi, • traktowała respondenta z szacunkiem. Najważniejsze zalety wywiadu: • możliwość poruszenia skomplikowanych i szczegółowych zagadnień, • możliwość uszczegółowienia pytań podczas wywiadu, • możliwość modyfikacji w trakcie wywiadu, jeśli wskazują na to pozyskiwane odpowiedzi, • możliwość zadawania pytań wynikających z aktualnego kontekstu, • poznanie faktów z osadzeniem ich w kontekście sytuacyjnym, • spojrzenie na rzeczywistość z perspektywy uczestników, • poznanie znaczeń i interpretacji zainteresowanych. Najważniejsze wady wywiadu: • czasochłonność, • możliwość przebadania niewielu respondentów, • skomplikowana analiza, • trudności w stworzeniu atmosfery sprzyjającej szczerym odpowiedziom, otwartości, odwagi w udzielaniu odpowiedzi, • niechęć uczestnika do wyrażania wprost swoich opinii (brak anonimowości, odpowiedzi wprost do pytającego). Rodzaje wywiadów: • nieformalna rozmowa (spontaniczne zadawanie pytań), • wywiad według skategoryzowanej listy pytań (przygotowane wcześniej pytania zadawane są w takiej samej formie i w takim samym porządku wszystkim respondentom), • wywiad z dyspozycjami (w oparciu o przygotowane wcześniej dyspozycje, czyli według ogólnych zasad, kwestii wcześniej przygotowanych). Według innej klasyfikacji wywiady można podzielić na wywiady indywidualne i grupowe. Analiza dokumentów Analiza dokumentów polega na dokładnym przejrzeniu badanego dokumentu i odnalezieniu w nim poszukiwanych informacji. Dokumenty szkolne podlegające analizie to: • dzienniki zajęć, • programy nauczania, • protokoły, • plany pracy, • sprawozdania, • raporty z analiz, • dokumentacja oceny pracy, • dokumentacja związana z awansem zawodowym, • notatki służbowe, • prace pisemne, • świadectwa, • opracowania liczbowe, • wyniki klasyfikacji, egzaminów, frekwencji itp. W celu uzyskania skutecznej wiedzy podczas stosowania tej metody, osoba dokonująca analizy dokumentacji powinna: • wykazać się rzetelnością i precyzją, • zachować obiektywizm, • zachować cierpliwość i dociekliwość (poszukiwanie informacji, które znajdują się w ukrytych kontekstach dokumentu często bywa żmudne i czasochłonne), • wykazać się uwagą, czujnością (należy poszukiwać związków pomiędzy informacją zdobytą w czasie analizy dokumentu a informacją zdobytą w inny sposób). Kwestionariusz analizy dokumentów powinien zawierać: • cel badania, • przedmiot badania, • poszukiwane dane i informacje, • rodzaj i liczbę dokumentów poddanych analizie, • dane osób odpowiedzialnych za dokonanie analizy, • uzyskane dane, • wnioski. Najważniejsze zalety tej metody to uzyskanie zsyntetyzowanej wiedzy oraz spojrzenie na rzeczywistość z perspektywy zakładanych celów i wartości oraz wyników ich realizacji. Należy jednak pamiętać także o wadach, takich jak: • ryzyko zbyt uproszczonej interpretacji, • trudności z wyborem informacji najważniejszych dla danej kwestii (efekt szumu informacyjnego), • możliwość istnienia różnic rzeczywistości od danych zamieszczonych w dokumentacji, • fragmentaryczność dokumentów i brak wiedzy o sytuacji, w której powstały, • trudność dotarcia do niektórych dokumentów.