Celem urlopu na żądanie jest zapewnienie zwolnienia od pracy w nagłych sytuacjach osobistych pracownika. Na jakich zasadach przyznawany jest ten rodzaj urlopu? Prezentujemy najważniejsze informacje na ten temat.

Podstawa prawna (stan prawny na 11 sierpnia 2023):

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465).

W świetle art. 167² Kodeksu pracy cztery dni urlopu wypoczynkowego mogą zostać wykorzystane na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym – ta część urlopu nie zostaje objęta planem urlopów ani też termin wykorzystania tego urlopu nie jest uzależniony od zawarcia porozumienia między stronami co do terminu wykorzystania urlopu.

W przypadku jednostek feryjnych ustawodawca założył, że wykorzystanie urlopu wypoczynkowego przez pracowników pedagogicznych tych jednostek jest możliwe wyłącznie w okresie ferii szkolnych, o czym przesądza treść art. 64 Karty nauczyciela. Zgodnie z tą regulacją nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania.

Zasady udzielania urlopu na żądanie

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne są jednak jednostkami nieferyjnymi, działającymi przez cały rok szkolny, a zatem na podstawie art. 64 ust. 3 KN zatrudnionym w nich pracownikom pedagogicznym przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. Ustawodawca nie przesądza więc w tym wypadku o terminach udzielenia urlopu, jak ma to miejsce w jednostkach feryjnych. Wobec nauczycieli zatrudnianych w takich placówkach nie mają zastosowania przepisy odrębne zawarte w KN, dotyczące zasad wykorzystywania urlopu wypoczynkowego, lecz przepisy ogólne dotyczące urlopów wypoczynkowych zawarte w Kodeksie pracy. W konsekwencji nauczyciel poradni psychologiczno-pedagogicznej ma prawo do urlopu na żądanie w każdym roku kalendarzowym.

Zasady udzielania urlopu na żądanie regulują art. 167² oraz 167³ k.p. Jak wynika z treści art. 167², pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż cztery dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Zgodnie z art. 167³ łączny wymiar urlopu wykorzystanego przez pracownika na zasadach i w trybie określonych w art. 167² k.p. nie może przekroczyć w roku kalendarzowym czterech dni, niezależnie od liczby pracodawców, z którymi pracownik pozostaje w danym roku w kolejnych stosunkach pracy.

Urlop na żądanie jest częścią urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabywa prawo po miesiącu pracy u danego pracodawcy (pierwszy urlop) lub od 1 stycznia roku kalendarzowego następującego po roku rozpoczęcia pracy (kolejny urlop). Urlop ten podlega takim samym regułom jak pozostała część urlopu wypoczynkowego. W związku z tym ma do niego zastosowanie przepis art. 154² § 2 k.p., który stanowi, że jeden dzień urlopu wypoczynkowego odpowiada ośmiu godzinom pracy. Przepisy gwarantują więc pracownikowi 32 godziny urlopu wypoczynkowego na żądanie w roku na poczet nabytego uprawnienia urlopowego. W przypadku zatrudnienia w systemie czasu pracy, w którym dzień pracy wynosi 16 godzin na dobę, pracownik ma prawo zażądać udzielenia urlopu na żądanie w wymiarze części dnia pracy. Jeżeli zamierza skorzystać z dnia wolnego, w przykładzie wyżej podanym, obowiązany jest wykorzystać w tym celu równoważność dwóch spośród czterech dni urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym.

Uzgodnienie terminu urlopu na żądanie z pracodawcą

Jak zauważył Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 7 listopada 2013 r.