Style wychowania i postawy rodzicielskie a kształtowanie się osobowości dziecka
Jedną z podstawowych funkcji rodziny jest wychowanie dzieci. Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym w odróżnieniu od sztucznego, takiego jak szkoła. Każda rodzina preferuje inny styl wychowania. Jego wybór zależy od wielu czynników m.in. od fazy rozwoju dziecka, jego potrzeb, możliwości, stanu zdrowia, osobowości, ale przede wszystkim od poglądów rodziców.
Istnieje tyle stylów wychowawczych ile rodzin. Nie sposób wszystkie zliczyć i wymienić. W literaturze zazwyczaj wyodrębnia się kilka podstawowych stylów. W rzeczywistości rzadko występują one w czystej postaci; najczęściej przeplatają się. Ten artykuł przybliży cechy poszczególnych stylów i ukaże ich wpływ na osobowość dziecka.
Styl wychowania - co to jest?
Styl wychowania wyraża się w określonym, dosyć stałym stosunku wychowawcy do wychowanka (rodzica do dziecka), w metodach postępowania, a także w sposobie egzekwowania nałożonych nań obowiązków. Rodzice kształtują swój pogląd na wychowanie potomstwa głównie na bazie własnych doświadczeń wyniesionych ze swoich macierzystych rodzin, ale także na bazie obserwacji stosunku rodzice - dzieci w innych rodzinach. Zdarza się również, że rodzice kształtują swój styl wychowania na podbudowie teorii np. studiów pedagogicznych, psychologicznych, czy odpowiedniej prasy i literatury.
Pod względem poglądów na wychowanie w rodzinie można wyróżnić dwa typy sytuacji: homogamiczną i heterogamiczną. Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy doświadczenia obu małżonków są jednorodne, tzn. sami byli wychowywani w podobny sposób. Natomiast z sytuacją drugą mamy do czynienia wtedy, gdy w rodzinie ojca i matki preferowano odmienne metody wychowawcze i wzory postępowania.
Rodzaje stylów wychowania
Pierwsze badania (jak podaje D. Biernat-Borecka) nad stylami wychowania zostały przeprowadzone przez K. Lewina, R. White'a i R. Lipitt'a . Wyróżnili oni trzy style: autokratyczny, demokratyczny i laissez faire, czyli liberalny. Z kolei A. Hives wprowadził obok wyżej podanych, czwarty styl - niekonsekwentny (nieokreślony). M. Pilikiewicz mówi o siedmiu stylach: osiągnięciowym, nadmiernie opiekuńczym, liberalnym, demokratycznym, autokratycznym (rygorystycznym, punitywnym, okazjonalnym), zaniedbującym i odrzucającym.
Autokratyczny styl wychowania ma charakter konserwatywny
Opiera się na autorytecie przemocy i siły. Cechują go: napięcie, oschłość, brak wzajemnego zainteresowania i zrozumienia. Rodzice apodyktycznie przydzielają zadania i ściśle kontrolują ich wykonanie, dzieci natomiast muszą podporządkować się nakazom i poleceniom. Wymaga się od nich bezwzględnego posłuszeństwa. Konsekwentnie stosowane są kary i nagrody. Autorytaryzm ma wiele odmian i wariantów. Na jednym krańcu kontinuum mieści się surowy nadzór i ostre środki represji, na drugim życzliwe i serdeczne kierowanie dzieckiem.
Dewizą wychowania liberalnego jest stwierdzenie: "Niech wszystko leci, jak leci" (D. Biernat-Borecka). W rodzinach o takim stylu zauważa się brak długotrwałej aktywności i inicjatywy rodziców. W sposób świadomy i celowy pozostawia się dziecku całkowitą swobodę, zamiast określonych obowiązków i norm zachowania. Rodzice zapewniają mu warunki do zabawy i nauki oraz zaspokajają jego potrzeby. Interweniują dopiero w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych, po czym znów powracają do bierności. Nie stosuje się tutaj kar. Rodzice kierują się raczej odwołaniem do dobrej woli dziecka, jego ambicji, schlebiania mu, a gdy to nie pomaga, skłaniają się nawet do przekupstwa. Kupują dziecko podarunkami i obietnicami. Takimi metodami powodują rodzenie się u dziecka lekceważącej postawy wobec dorosłych, autorytetów.
W niekonsekwentnym stylu wychowania rodzice żyją zasadą "raz tak, raz tak".
Cechą tego typu wychowania jest zmienność, niejednolitość i przypadkowość zabiegów wychowawczych w zależności od samopoczucia rodziców, sytuacji itp. Może polegać to na tym, że jeden rodzic rozpieszcza, a drugi terroryzuje albo oboje nie mogą się zdecydować na podejmowanie konkretnych, stałych działań. Rodzice raz są dla dziecka bardziej wyrozumiali, raz mniej. Albo w ogóle nie zwracają uwagi na jego wybryki albo surowo za nie karzą. Postępowanie takie nie jest korzystne dla dziecka, bowiem uczy interesowności; zaburza poczucie bezpieczeństwa; powoduje niepewność, agresję, osamotnienie, bezradność. "Utrudnia dziecku przyswojenie norm społecznych i moralnych, wywołuje poczucie niesprawiedliwości i krzywdy." (M. Gierowska-Przetacznik) Doprowadza do utraty szacunku wobec rodziców.
