Kształtowanie samooceny i wzmacnianie poczucia własnej wartości

Dobra samoocena to samoocena adekwatna, odnosząca się do realiów - mamy wtedy świadomość swoich mocnych i słabych stron, akceptujemy samych siebie takimi, jakimi jesteśmy. Samoocena jest związana z poczuciem własnej wartości, co oznacza, że uznajemy siebie za osoby wartościowe, znamy swoją wartość.
Poczucie własnej wartości nie jest wrodzone. Samoocena rodzi się z postrzegania samego siebie, które rozwinęliśmy w trakcie życia. Korzenie tego procesu tkwią m.in. w sposobach traktowania nas przez rodzinę w dzieciństwie czy kulturze społeczeństwa, w której żyjemy. Kiedy mamy dobrą samoocenę, to myślimy o sobie: "Jestem w porządku", "Jestem OK, nawet gdy popełnię błąd". Jeśli skupiamy się na sobie we właściwy sposób i z troską, jesteśmy prawdziwi w naszych sądach o sobie, nie jesteśmy zarozumiali. Pozytywny obraz samego siebie rozbudza ciekawość świata i pozwala odważnie podejmować nowe wyzwania. Znajomość swoich umiejętności i możliwości pozwala poczuć się pewniej i bezpieczniej w różnych sytuacjach.

Jako rodzice i wychowawcy nierzadko zastanawiamy się nad tym, w jaki sposób wychowywać, by świadomie budować u dziecka poczucie własnej wartości. Jak postępować, aby malec mógł zobaczyć siebie w pozytywny sposób? Jak nauczyć dziecko czuć się dobrze z samym sobą? W jaki sposób uczyć kilkulatka wiary we własne siły i poczucia wartości własnej osoby?

Dzieci, uczestnicząc w życiu rodzinnym, uczą się rozumieć i pełnić role społeczne, dzięki czemu dowiadują się, kim są i jakie są. Na co dzień w każdej drobnej rzeczy czy nawet niepozornej sytuacji poprzez swój stosunek do dziecka i wynikające z niego postępowanie przekazujemy dziecku informacje o nim samym. Relacje dziecka ze znaczącymi dorosłymi, przede wszystkim rodzicami, kształtują osobowość małego człowieka. Rodzice jako najważniejsi dorośli mogą świadomie wspomagać budowanie poczucia własnej wartości u swojego dziecka.

Zanim przyjrzymy się sposobom budowania poczucia własnej wartości, chciałabym przybliżyć skutki niskiej samooceny.

Przekonania o sobie dziecka z niską samooceną:

• "Nie mam szans";
• "Inni są lepsi";
• "Jeśli mi się coś udaje, to czysty przypadek";
• "Do niczego się nie nadaję";
• "Nie dam sobie rady";
• "Jestem beznadziejny, bezużyteczny...";
• "Nie jestem dobry";
• "Jestem do niczego";
• "Jestem zbyt (brzydki, ...), by ktoś się mną zainteresował".

Niskie poczucie własnej wartości rodzi się, kiedy rodzice wobec dziecka postępują w następujący sposób:

• porównują je do innych;
• krytykują je przy innych;
• wyśmiewają je;
• dokuczają czy drażnią je, dając "podwójne komunikaty" (ironia, sarkazm, żarty obrażające godność dziecka);
• mówią, że się do niczego nie nadaje;
• nie wierzą w jego możliwości;
• często karcą i ostro je krytykują;
• grożą;
• wyręczają;
• są nadopiekuńczy;
• nie zauważają jego pozytywów czy sukcesów, skupiając się na negatywach;
• podkreślają porażki, niedociągnięcia, trudności;
• często mówią: "Powinieneś umieć.", "Trzeba było." lub "Nie rób tego.", "Nie wolno.";
• nie poświęcają mu dość czasu (zajmują się innym dzieckiem, pracą itp.);
• mają względem niego nierealne oczekiwania (nieadekwatne co do możliwości psychofizycznych dziecka lub nadmiernie wygórowane);
• mówią mu wprost lub poprzez komunikację niewerbalną, że jestniechciani (tak też może być odebrane przez dziecko odejście rodzica w wyniku, np. rozwodu);
• manipulują nim;
• wykorzystują je psychicznie, emocjonalnie czy seksualnie;
• znęcają się nad nim w domu.

Maria Montessori twierdziła, że "czym dziecko żyje, tego się uczy". Powyżej napisałam, w jaki sposób kształtuje się niskie poczucie własnej wartości. Zobaczmy, do czego to prowadzi.

Niska samoocena może doprowadzić do:

• trudności w określeniu swoich potrzeb;
• braku poczucia bezpieczeństwa;
• tendencji do ciągłego przepraszania;
• nadmiernej wrażliwości na krytykę;