W jaki sposób pomóc dzieciom w kształtowaniu własnego ja

Wiek przedszkolny jest ważnym okresem kształtowania się podstawowych struktur osobowości. W wieku 3 lat wyodrębnia się w świadomości dziecka struktura ja. Dziecko osiąga poczucie tożsamości, własnej wartości, możliwość kontrolowania swojego zachowania i wpływania na otoczenie. W kolejnych fazach wieku przedszkolnego następuje wzbogacanie obrazu siebie w związku z wchodzeniem w nowe środowiska (grupa rówieśnicza, przedszkole) i pełnieniem nowych ról.

W trakcie uczenia się, jaką wartość mają różne obiekty (przedmioty, osoby), porządkowania informacji w związku z ich wartością i ustalania zasad wartościowania dziecko, kształtuje tzw. sieć wartości.

Na wiek przedszkolny przypada etap rozwoju osobowości autonomicznej (zob. Chłopkiewicz). Wyodrębnia się struktura ja (w opozycji do "nie ja"). Okres ten charakteryzuje egocentryzm, impulsywność działania, zdolność do aktów chęci i świadomego dokonywania wyboru. Chęci i wybory zmierzają do podkreślenia niezależności dziecka. Jego zachowanie staje się wskutek tego zmienne, kapryśne, chaotyczne i konfliktowe. W kolejnym etapie rozwoju osobowości (interakcyjnie zależnej) dziecko staje się wrażliwe na oczekiwania innych osób i ich sposób reagowania, uwzględnia relacje ja - inni. Zaczyna być zdolne do liczenia się z innymi, stopniowego rezygnowania ze swoich pragnień, kontrolowania reakcji. Zaznaczają się silnie potrzeby aprobaty, uznania i miłości.

Rozwój osobowości następuje w wyniku działania czynników zewnętrznych (środowisko), wewnętrznych (dojrzewanie funkcji psychomotorycznych) oraz ich interakcji. Pod wpływem świata zewnętrznego następuje akomodacja - zmiana struktury i funkcjonowania osobowości). Równolegle trwa proces indywidualizacji.

Zaburzenie rozwoju osobowości dziecka prowadzić może do zaburzeń przystosowania i trudności wychowawczych. Gdy nieprawidłowo kształtują się mechanizmy popędowo-emocjonalne, prowadzić to może do powstania zaburzeń zachowania przejawiających się pod postacią następujących objawów: wybuchy złości, gniewu, impulsywność reakcji, nadpobudliwość psychoruchowa, słaby rozwój uczuć wyższych, przejawy patologicznych potrzeb, np. zadawania cierpienia sobie lub innym, działania destrukcyjne.