Kształtowanie i rozwijanie inteligencji emocjonalnej u dzieci

Opracowała: mgr Anna Kluska

Nieodłącznymi elementami współczesnego świata są pośpiech, hałas, stres, niepokój, tempo codziennego życia. Wobec powyższych bodźców trudno zachować opanowanie i pogodę ducha oraz dobre kontakty międzyludzkie. Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje własne możliwości, uczy się stopniowo swego ciała, panowania nad nim i opisywania swoich przeżyć. Z umiejętności swych korzysta zgodnie z wymaganiami otoczenia i tylko od nas zależy, czy będzie ono kontrolować własne czyny, panować nad popędem, wsłuchiwać się w inne osoby, skupiać na wykonywanych czynnościach.

Wiek przedszkolny to okres, w którym zachodzi intensywny rozwój procesów społecznych, poznawczych i emocjonalnych. Dzieje się to wskutek własnej aktywności dzieci, szeroko rozumianego środowiska oraz zorganizowanego procesu wychowania i nauczania. Wymagania stawiane dzieciom są coraz większe i bywa, że dzieci nie mogą im sprostać. Odpowiednie postępowanie z dzieckiem zapobiega zaburzeniom. Dzieci w tym wieku wymagają cierpliwości, konsekwentnego systemu wymagań i uprawnień, wzmacniania dobrych i eliminowania złych nawyków, wdrażania do samodzielności i samokontroli; odbywać się to powinno w atmosferze zrozumienia, aprobaty, przyjaźni i miłości.

Pożądane jest, by dziecko posiadło zespół cech, które umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie i powodzenie życiowe zwany inteligencją emocjonalną.

Wyróżnić można następujące cechy inteligencji emocjonalnej:

• empatię
• umiejętność wyrażania i rozumienia uczuć
• umiejętność kontrolowania złości
• niezależność
• umiejętność dostosowania się do zmian
• wytrwałość
• budzenie sympatii
• umiejętność rozwiązywania problemów międzyludzkich
• przyjazny stosunek do ludzi i świata
• grzeczność
• okazywanie szacunku innym

Przyjmując założenie, iż lepiej jest rozwijać w dziecku to, co posiada ono najlepszego, niż tłumić reakcje negatywne, omówię każdą z wymienionych wyżej cech inteligencji emocjonalnej, zwracając uwagę na metody optymalizacji rozwoju dziecka i konkretne zabawy je wspomagające.

Empatia polega na zauważaniu potrzeb innych osób, rozumieniu motywów ich zachowania, zachęceniu do przyjmowania odpowiedzialności za inne osoby, okazywaniu uprzejmości innym, zaangażowaniu w pracę na rzecz społeczności - grupy, opieka nad zwierzętami.

Empatycznemu zrozumieniu innych służy:

• czytanie bajek, baśni i opowiadań, w których zakłada się identyfikację z pozytywnymi bohaterami utworu,
• wykonanie upominków dla innych,
• występy dla innych,
• gromadzenie żywności dla zwierząt w schronisku,
• gromadzenie darów dla ubogich,
• rozmowy na temat uczciwości, potrzeb, trosk i zmartwień innych ludzi,
• uprzytomnianie dzieciom podobieństw i różnic występujących między ludźmi - uświadomienie, że każdy przeżywa różne uczucia, ma inne pomysły i doznania, które tworzą bogactwo całej grupy.

Ćwiczenia w tym obrębie mają dziecku uświadomić, że ludzie przeżywają zarówno miłe, jak i przykre uczucia.

• Pokaz obrazka ze smutną i wesołą miną: dzieci opowiadają, kiedy i w jakich sytuacjach tak się czują.
• Dzieci rysują buzię smutną i wesołą, a następnie wskazując jedną z nich, mówią, jak się teraz czują.
• Taniec przy zmieniającej się muzyce, raz wesołej, a raz smutnej. Tańcząc, dzieci wskazują wygląd i zachowanie.
• Podanie dzieciom opisu sytuacji, które mają sklasyfikować jako wesołe lub smutne, wydając odpowiednio okrzyki: brawo lub "uuuuuuuuu..."
  • Idę z rodzicami na spacer
  • Jestem chory
  • Dostałam nową zabawkę
  • Jadę na wycieczkę
  • Jestem sam
  • Mama ma zły humor
  • Nudzę się
  • Biegam i śmieję się
• "Zatańczmy razem" - dzieci tańczą przy wesołej, skocznej muzyce, na sygnał dotykając się różnymi częściami ciała.
• "Gdybym był tobą" - tymi słowami uczestnik rozpoczyna swoją wypowiedź, kierując do innego dziecka, np. "Gdybym był tobą, częściej bym się uśmiechał". W miarę możliwości rezygnujemy z oceniających słów typu dobry - zły. Kto obraża innych, zostaje wykluczony z zabawy.
• "Serca przyjaciół" - w ogrodzie przedszkolnym patykiem na piasku rysujemy serca z imionami dzieci. Dzieci szukają drobnych kamieni, celem zabawy jest umieszczenie w sercach ich jak największej liczby - obrazując tym samym przyjazne uczucie.

Wyrażanie i rozumienie uczuć polega na umiejętności rozpoznania własnych stanów emocjonalnych, nazywania ich oraz rozumienia przeżyć innych osób. Doskonaleniu tej cechy sprzyja bezwarunkowa akceptacja dziecka jako osoby, rozumienie jego przeżyć oraz przyzwolenie na swobodne wyrażanie uczuć przez dziecko oraz umiejętność nazywania własnych emocji.