Nauka kulturalnego zachowania dziecka poprzez wprowadzenie go w świat wartości uniwersalnych

Dyrektorzy przedszkoli, opracowując wraz z nauczycielami ofertę placówki, często podkreślają, że jej absolwenci wiedzą, jak zachować się w różnych sytuacjach, szanują innych, są grzeczni w stosunku do rówieśników, jak i dorosłych. W programach wychowawczych naukę kulturalnego zachowania stawia się często na pierwszym miejscu, w myśl przysłów: Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci, czy też Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. Ludzie poprzez swoje zachowanie mówią innym, kim są, jaki mają do nich stosunek. Kultura osobista jest o wiele ważniejsza niż niejedna wiedza - jeżeli więc chcemy, aby przedszkolaki wyrosły na mądrych i szczęśliwych ludzi, powinniśmy nauczyć je właściwego postępowania na co dzień.

Nauczyciele muszą pamiętać, aby nie sprowadzać kultury osobistej do mówienia "dzień dobry" i "przepraszam". Kulturalne zachowanie to nie tylko dobre maniery, ale również sposób myślenia, poglądy, także wrażliwość i inteligencja emocjonalna, zrozumienie, tolerancja. Osoba kulturalna dostrzega innych ludzi, szanuje ich, ale również dba o swoją godność i jest w przyjaźni z samym sobą. Nie nauczymy więc dziecka kulturalnego zachowania, jeżeli nie pokażemy mu, jak - w oparciu o system wartości uniwersalnych, ogólnoludzkich - budować własne normy moralne, według których powinno się postępować każdego dnia, niezależnie od sytuacji.

Nauczyciele, wspomagając rozwój dziecka i wspierając wychowawczą rolę rodziny, powinni stać się przewodnikami ukazującymi dzieciom dobro, piękno, prawdę, uczącymi, jak dokonywać mądrych wyborów, jak być samodzielnymi i otwartymi na potrzeby innych, jak żyć w poczuciu własnej wartości. Pamiętajmy przy tym, że dzieci najlepiej uczą się przez obserwację i naśladowanie - dlatego też nasze słowa muszą iść w parze z czynami. Nie starajmy się jednak grać przed dzieckiem, idealizować się, udawać, że nigdy nie zdarza nam się błądzić. Dziecko albo nam po prostu nie uwierzy - nie będziemy dla niego wiarygodni, albo będzie w nas ślepo wpatrzone i nie da sobie rady, gdy przyłapie nas na błędzie. Bądźmy wzorem do naśladowania, ale przyznawajmy się do błędów. Taka umiejętność jest niezwykle istotna w codziennym życiu i jej również przedszkolak musi się nauczyć.

Wprowadzając dziecko w świat wartości moralnych, pamiętajmy, że jest on dla niego nowością. Małe dziecko nie wie bowiem, co jest dobre, a co złe, co wolno, a czego nie - uczy się tego każdego dnia od nas, dorosłych, od rodziców, a później także od nauczycieli w przedszkolu i szkole. Omawiajmy więc daną wartość dokładnie. Najpierw ukażmy ją, następnie rozpoznajmy i wywołajmy zainteresowanie, zaangażowanie. Ostatecznie dziecko powinno dążyć do wartości, które mu zaprezentowaliśmy. Pomocne w tym będą sytuacje z życia codziennego, ale także opowiadania, bajki, baśnie. Dyskutujmy z dziećmi na temat zachowania bohaterów tych opowieści, o tym, czy postąpili właściwie, dlaczego podjęli daną decyzję. Pokażmy im, jak wyglądałby świat pozbawiony pewnych reguł, w którym nie odróżniano by dobra od zła, miłości od nienawiści, a nawet negatywne zachowanie byłoby normą. Starajmy się, aby każda wartość była przez dziecko zrozumiana, a co ważniejsze - praktykowana. Nagradzajmy dzieci za dobre zachowanie.

Pierwszym krokiem do wprowadzenia dziecka w świat wartości moralnych jest nauczenie go szacunku do samego siebie. Nauczyciel pomaga dziecku odkryć wartości w nim samym, wzbogaca jego wnętrze, pomaga mu odnaleźć swoje miejsce w świecie - w grupie rówieśniczej, rodzinie itp. Dziecko powinno czuć, że jest kochane, bezpieczne, szczęśliwe, że żyje wśród życzliwych mu ludzi, otwartych i wrażliwych na jego potrzeby. Dorośli - rodzice, nauczyciele, powinni pomóc mu uwierzyć we własne siły i możliwości, rozwijać w nim poczucie własnej wartości. Na zajęciach w przedszkolu dziecko powinno mieć możliwość rozwijania swojej wiedzy i umiejętności. Musi czuć się odrębną, indywidualną, niepowtarzalną jednostką, a także wiedzieć, że ma swoje prawa. To wszystko prowadzi do lepszego poznania siebie. Rolą nauczycieli jest również przekazanie dziecku umiejętności nazywania emocji oraz ich kontrolowania, wyrażania własnego zdania, argumentowania swoich racji. Dziecko musi nauczyć się, że tylko ciężką pracą można osiągnąć wyznaczony cel - powinno starać się być obowiązkowe, odpowiedzialne, wytrwałe, potrafić cieszyć się z sukcesów, ale i znieść porażki.

Dziecko, które będzie z szacunkiem traktowało siebie, uwierzy we własne siły i będzie rozwijać swoje umiejętności, a co za tym idzie - łatwiej zrozumie potrzebę właściwego zachowania się w stosunku do innych, respektowania drugiej osoby, życzliwości. Aby wychować dziecko na kulturalną osobę, należy nie tylko uczyć je dobrych manier, ale przede wszystkim rozwijać jego wrażliwość na problemy drugiego człowieka, uczyć tolerancji i szacunku dla innych osób, a także rozwijać w nim umiejętność współpracowania i podejmowania decyzji w grupie. O kulturze osobistej człowieka świadczy również to, jak się wypowiada. Uczmy więc dzieci kultury językowej poprzez poszerzanie słownictwa, doskonalenie właściwej artykulacji, naukę zwrotów grzecznościowych i umiejętności prowadzenia dialogów.

Dziecko wprowadzone w świat wartości moralnych, rozumiejące je, łatwiej odnajdzie swoje miejsce w grupie rówieśniczej, rodzinie, jak i w szerszej społeczności - lokalnej i narodowej. Nauczyciele wychowania przedszkolnego powinny kształcić w dziecku poczucie przynależności do narodu i państwa, wychowywać je w szacunku dla symboli narodowych, tradycji, kultury i sztuki. W tym celu niezbędne będą wycieczki do muzeów, galerii, teatrów, miejsc pamięci. Wiedzę o narodzie i regionie wzbogacamy także poprzez przekazywanie dziecku ciekawostek, interesujących historii, legend związanych z tradycjami. Wzmacnianiu więzi rodzinnych służy udział najbliższych w uroczystościach przedszkolnych i środowiskowych, poznawanie pracy zawodowej rodziców i dziadków, wykonywanie prezentów na różne okoliczności.