OPUBLIKOWANO: 15 WRZEŚNIA 2015

Ustawa rodzinna – zmiany w systemie urlopów związanych z opieką nad dziećmi

Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
• Ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1268).

Prezydent Bronisław Komorowski podpisał 5 sierpnia 2015 r. Ustawę o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta jest również nazywana Ustawą rodzinną, ponieważ zawiera rozwiązania ułatwiające godzenie życia rodzinnego z życiem zawodowym, a w szczególności zawiera uproszczenie i uelastycznienie systemu urlopów związanych z opieką nad dziećmi, ułatwienie korzystania z elastycznych form czasu pracy ze względu na obowiązki rodzinne, jak również kształtuje inne uprawnienia związane z rodzicielstwem w sposób bardziej dostosowany do potrzeb pracowników-rodziców i równocześnie uwzględniający interesy pracodawców.

Idea programu

Jak czytamy w uzasadnieniu do tej ustawy, w maju 2013 r. został ogłoszony Program Polityki Rodzinnej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego Dobry Klimat dla Rodziny. Stanowi on odpowiedź na pogarszającą się sytuację demograficzną Polski, wynikającą z utrzymującej się niskiej dzietności. Od 1989 r. w Polsce rodzi się zbyt mało dzieci, by zapewnić tzw. prostą zastępowalność pokoleń. Obecnie Polska należy do grupy krajów o jednym z najniższych współczynników dzietności – wynosi on zaledwie 1,3. Program zawiera 44 rekomendacje mające na celu usunięcie bądź złagodzenie barier utrudniających rodzicom realizację aspiracji rodzicielskich. Wśród nich – w ramach propozycji dotyczących godzenia życia zawodowego z obowiązkami rodzinnymi – wskazano m.in. na potrzebę stosowania, w szerszym niż dotychczas zakresie, elastycznej organizacji czasu pracy, jak również uelastycznienia systemu urlopów związanych z opieką nad dziećmi. Podpisana przez prezydenta ustawa nowelizująca Kodeks pracy zawiera zatem propozycje zmian w tym obszarze, nadając obowiązującym regulacjom większą elastyczność i pozwalając na ich lepsze dostosowanie do sytuacji, potrzeb i wyborów konkretnych rodzin. Obawy przed negatywnymi skutkami długiej przerwy w aktywności zawodowej spowodowanej opieką nad dziećmi sprawiają, że matki ograniczają okres korzystania z urlopu. Polki biorą krótsze urlopy wychowawcze niż kiedyś – w latach 90. ubiegłego stulecia prawie 20 proc. młodych matek korzystało z urlopu wychowawczego w całości, a średni czas trwania tego urlopu wynosił około 10 miesięcy. W latach 2004-2010 niespełna 10 proc. młodych mam decydowało się na pełne wykorzystanie urlopu wychowawczego, a jego przeciętny czas trwania skrócił się do około pół roku. Dążenie do uelastycznienia obowiązujących regulacji prawnych powinno uwzględniać dwa kluczowe aspekty – z jednej strony fakt, że rozwiązania w zakresie godzenia pracy zawodowej z życiem rodzinnym powinny stwarzać rodzicom możliwość wyboru opcji, która najlepiej odpowiada ich wyborom dotyczącym aktywności zawodowej i sposobu organizacji opieki nad dzieckiem w różnych fazach jego życia. Z drugiej natomiast strony konieczne jest wyważenie różnych wartości: zachęcając do realizacji planów prokreacyjnych, nie można tworzyć rozwiązań negatywnie oddziałujących na inne aspekty życia, w szczególności na sytuację rodziców na rynku pracy.

Dłuższy urlop rodzicielski

Pierwsza z omawianych zmian dotyczy treści nowego art. 182^1a § 1 Kodeksu pracy