STAN PRAWNY NA 8 CZERWCA 2021 Obserwacje zajęć w przedszkolu niepublicznym Opracowała: Elżbieta Bukowiecka-Górny, dyrektor przedszkola publicznego, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, autorka wielu publikacji z zakresu edukacji przedszkolnej Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551). Właściwa organizacja procesu edukacji przedszkolnej w oparciu o zadania określone w pod-stawie programowej pozwala w sposób wielokierunkowy i harmonijny wspierać rozwój każ-dego dziecka uczęszczającego do przedszkola. Jakość organizowanego procesu edukacyjnego jest przedmiotem troski dyrektorów przedszkoli publicznych oraz niepublicznych, a dokładna i kompleksowa ocena efektywności procesu edukacji przedszkolnej należy do ich podstawo-wych obowiązków. Dlaczego w niepublicznym przedszkolu powinien być sprawowany wewnętrzny nadzór pedagogiczny? Przedszkola niepubliczne, podobnie jak publiczne, są jednostkami oświaty, które podlegają zewnętrznemu nadzorowi pedagogicznemu, który sprawują kuratoria oświaty. Oznacza to, że kuratorium oświaty, zgodnie z zapisami art. 55 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, ma uprawnienia do obserwowania, analizowania i oceny przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuń-czej oraz innej działalności statutowej każdego przedszkola. Może przeprowadzić w przed-szkolu ewaluację zewnętrzną, dokonać kontroli, ale może też obserwować zajęcia dydaktycz-ne, wychowawcze, opiekuńcze oraz inne zajęcia organizowane przez nauczycieli przedszkola. Biorąc to uwagę, warto w przedszkolu niepublicznym w sposób planowy i kompleksowy sprawować nadzór pedagogiczny. O formie, w jakiej będzie on realizowany, oraz o tym, kto będzie go będzie sprawował, decyduje osoba prowadząca przedszkole niepubliczne. Szczegó-ły prowadzenia nadzoru pedagogicznego powinny być zawarte w zapisach statutu przedszkola niepublicznego. Przedszkola niepubliczne posiadają całkowitą autonomię w planowaniu i realizacji nadzoru wewnętrznego, opracowaniu dokumentacji, wyborze narzędzi, technik i metod badawczych. Przedszkola te mogą również zastosować takie formy nadzoru i sposób ich dokumentowania, jakie przewidziano zapisami Rozporządzenia MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nad-zoru pedagogicznego. Jeśli z nich skorzystają, wówczas wewnętrzny nadzór pedagogiczny może polegać między innymi na: • prowadzeniu ewaluacji wewnętrznej i wykorzystaniu jej wyników do podnoszenia ja-kości pracy, • kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, • wspomaganiu nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności przez: o diagnozę pracy przedszkola, o planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonale-nia zawodowego, o prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad; • monitorowaniu pracy przedszkola. Żeby realizować zadania związane z wewnętrznym nadzorem pedagogicznym, osoba odpo-wiedzialna za wewnętrzny nadzór powinna dokonywać: • analizy dokumentacji przebiegu nauczania oraz • obserwować prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej przed-szkola. Charakterystyka i cele obserwacji Obserwacja zajęć realizowanych przez nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu niepublicz-nym powinna być jedną z form zaplanowanych oraz niezaplanowanych działań dyrektora przedszkola podejmowanych w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Prowadze-nie obserwacji umożliwia dokonywanie oceny efektywności pracy nauczycieli, nie powodując zmian w badanej sytuacji. Obserwacja to metoda badawcza polegająca na specyficznym po-strzeganiu rzeczywistości, rozpoznawaniu pewnych określonych zjawisk oraz gromadzeniu i interpretowaniu faktów tak, jak występują one „na co dzień”. Każdą obserwację powinien cechować obiektywizm, co oznacza, że zebrane dane powinny być możliwe do sprawdzenia, a obserwowane sytuacje edukacyjne realizowane systematycznie, czyli w określonym czasie lub ciągle, z zastosowaniem rytmicznych przerw. Prowadzenie obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych realizowa-nych przez nauczycieli to jeden ze sposobów, który umożliwia gromadzenie informacji o efektach pracy dydaktyczno-wychowawczo-opiekuńczej z dziećmi. Prowadzone obserwacje umożliwiają dokonanie oceny poziomu wykonywanych przez nauczycieli zadań w stosunku do założonych celów, zamierzonych planowanych zmian w wiedzy i umiejętnościach dzieci. Prowadzenie obserwacji pedagogicznych jest jednym z elementów, w które należy wyposażyć dokument zwany „planem nadzoru pedagogicznego” (jeśli oczywiście dyrektor zdecyduje się na opracowanie takiego dokumentu w ramach nadzoru pedagogicznego). Dokumentowanie obserwacji Obserwacja jako jedna z technik zbierania informacji może być wykorzystana w prowadzonej ewaluacji wewnętrznej organizowanej w przedszkolu, a także w każdym innym działaniu dyrektora podejmowanym w zakresie sprawowanego nadzoru pedagogicznego, również jako jedna z podstawowych form wspomagania i kontrolowania nauczycieli. Niezależnie od tego, jaką formę obserwacji przyjmie dyrektor, jej celem jest ocena efektyw-ności pracy nauczycieli. Nie ma ustawowych wymogów co do dokumentowania prowadzo-nych obserwacji. Prawo nie określa, czy obserwacja powinna być poprzedzona rozmową, analizą, ani nie precyzuje, czy po jej przeprowadzeniu ma nastąpić omówienie zajęć. Na podstawie prowadzonych obserwacji dyrektor przedszkola niepublicznego gromadzi in-formacje o pracy poszczególnych nauczycieli, co jest ważne zarówno dla oceny efektów pracy przedszkola, jak i oceny pracy nauczycieli. Sposób dokumentowania obserwacji może od-bywać się według przyjętej w przedszkolu procedury prowadzenia obserwacji. Procedura taka powinna zawierać istotne informacje związane m.in. z: • prowadzeniem obserwacji pracy nauczyciela, • sposobem organizacji obserwacji, • sposobem przygotowania się nauczyciela do obserwacji, • podaniem terminu i sposobów omawiania obserwacji, • określeniem sposobu przechowywania tej dokumentacji. W procedurach warto zawrzeć podział na obserwacje różnego rodzaju, np.: • obserwacje dotyczące ewaluacji pracy nauczyciela, związane z oceną efektów jego pracy, wybranych zadań w danym roku szkolnym, • obserwacje nabytych umiejętności i postaw dzieci, • obserwacje będące kontrolą przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa doty-czących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalno-ści statutowej przedszkola, związane również z oceną pracy nauczyciela, • obserwacje mające na celu wspomaganie, stosowane najczęściej w stosunku do nau-czycieli młodych, rozpoczynających pracę lub odbywających staż na kolejny stopień awansu zawodowego. Częstotliwość prowadzonych obserwacji W procedurze warto uwzględnić częstotliwość prowadzenia obserwacji. W stosunku do nau-czycieli rozpoczynających pracę i odbywających staż na stopień nauczyciela mianowanego można zaplanować po jednej obserwacji w każdym półroczu, gdyż systematyczną kontrolę i nadzór nad przebiegiem stażu i prawidłową organizacją pracy tego nauczyciela sprawuje opiekun stażu. W stosunku do nauczycieli mianowanych i dyplomowanych można zaplanować po jednej obserwacji w każdym półroczu, chyba że są to nauczyciele, którzy po raz pierwszy podejmują pracę w przedszkolu – w takim przypadku dyrektor powinien bliżej zapoznać się z ich pracą i uzyskiwanymi efektami. W procedurze powinny znaleźć się rodzaje zajęć podlegających obserwacji, np. codzienne zajęcia wychowawcze, edukacyjne lub opiekuńcze, zajęcia dodatkowe, zajęcia realizowane w ramach pracy zespołów nauczycieli czy prowadzone działania nauczycieli w trakcie ewalu-acji wewnętrznej. W procedurach warto uwzględnić sytuacje, w jakich obserwacja będzie miała miejsce, kto będzie jej podlegał i jak często, sposoby i terminy omówienia obserwacji oraz sposób jej dokumentowania. Dobrze opracowane procedury obserwacji wyjaśnią nau-czycielom, jak powinni się do nich przygotować oraz jaką dokumentację muszą uzupełnić przed obserwacją i po jej zakończeniu. Z arkusza obserwacji nauczyciel powinien dowiedzieć się, jakie zagadnienia będą poruszane podczas rozmowy przed i po obserwacji, oraz przypomnieć sobie cel planowanej obserwacji. Nauczyciel musi mieć świadomość, po co dyrektor dokonuje obserwacji zajęć i innych czyn-ności oraz w jaki sposób będzie to robił. Ponadto nauczyciele powinni wiedzieć, dlaczego zajęcia przez nich prowadzone będą obserwowane, oraz być przekonani, że działania dyrekto-ra związane z obserwacją są zasadne, potrzebne i ważne. Dlatego procedury obserwacji dane-go przedszkola warto zaopatrzyć w załączniki w postaci arkuszy obserwacji, które zawierać będą każdy element procesu obserwacji. Może to mieć istotne znaczenie zwłaszcza dla nau-czycieli młodych, rozpoczynających pracę, dla których odpowiednio opracowane procedury będą pomocne w codziennej pracy z dziećmi, a dyrektorowi ułatwią prowadzenie wewnętrz-nego nadzoru pedagogicznego. Obowiązki dyrektora przedszkola Plan obserwacji wraz z harmonogramem, czyli przewidywanym terminem obserwacji dla poszczególnych nauczycieli, stanowi dla kadry pedagogicznej zapowiedź działań dyrektora w tej kwestii. Jeśli dyrektor przedszkola niepublicznego, sprawując wewnętrzny nadzór peda-gogiczny, wykorzystuje obserwacje, powinien realizować je zgodnie z planem. Może jednak prowadzić je także bez zaproszenia, bez uprzedzenia o nich nauczyciela. Obserwacje umożli-wiają dyrektorowi dokonanie oceny wykonywanych przez nauczyciela czynności w trakcie zajęć i pozwalają na sformułowanie wniosków i uogólnień do dalszej pracy. Aby dyrektor dobrze przygotował się do obserwacji (także tej niezapowiedzianej), powinien zaplanować czas jej trwania oraz sposób rejestrowania wyników (spostrzeżenia najlepiej no-tować w trakcie obserwacji lub bezpośrednio po niej). Warto pamiętać o dokładności, jaka powinna cechować dyrektora jako obserwatora, który w trakcie obserwacji jednocześnie po-strzega, zapisuje i interpretuje obserwowane zjawiska. Aby obserwacja była dokładna, musi być również wierna, wyczerpująca, wnikliwa i obiektywna. Rozmowa z nauczycielem przed obserwacją i po jej zakończeniu Chcąc dobrze przygotować siebie i nauczyciela do przeprowadzenia obserwacji, warto zacząć od rozmowy z nauczycielem, którego chcemy obserwować. Rozmowa powinna być tema-tycznie związana z celami zamierzonej obserwacji. W jej wyniku dyrektor uzyska informacje, które pozwolą nie tylko wstępnie ocenić przebieg obserwacji, ale również stopień przygoto-wania do niej nauczyciela pod względem merytorycznym i metodycznym. Rozmowa przed-obserwacyjna powinna umożliwić nauczycielowi dokonanie samooceny, czy prawidłowo do-brał cele do planowanych zajęć, czy poprawnie określił sposoby osiągania założonych celów, a dyrektorowi – umożliwić ocenę poprawności doboru treści programowych do założonych celów i proponowanych metod pracy z dzieckiem. W rozmowie przed obserwacją warto zwrócić uwagę na temat zajęć i jego korelacje z tematem kompleksowym oraz realizowanym przez nauczyciela programem wychowania przed-szkolnego, a także samą organizację zajęć przewidzianych do obserwacji. W niektórych roz-mowach, jeśli obserwacja ma mieć charakter wspomagania, należy poruszyć temat trudności i problemów w pracy nauczyciela oraz podejmowanych działań naprawczych. Można także zwrócić uwagę na znajomość literatury metodycznej, współpracę z doradcami metodycznymi, podejmowane formy doskonalenia zawodowego, współpracę z innymi nauczycielami i rodzi-cami dzieci lub oczekiwaną pomoc ze strony dyrektora. Rozmowa ta może dotyczyć zagad-nień związanych z aranżacją sali zajęć, czyli jej wyposażeniem w sprzęt oraz środki dydak-tyczne umożliwiające realizację podstawy programowej lub potrzeb w tym względzie. W trakcie samej obserwacji dyrektor weryfikuje uzyskane od nauczyciela informacje, porów-nując je z faktycznie prezentowanymi umiejętnościami, a następnie przeprowadza z nim roz-mowę. Prowadzenie obserwacji umożliwia dyrektorowi gromadzenie materiału niezbędnego do oceny umiejętności organizowania i prowadzenia zajęć z dziećmi oraz efektów pracy nau-czyciela, które widoczne są w prezentowanych przez niego umiejętnościach. Nauczycielowi natomiast prowadzona przez dyrektora obserwacja może pomóc w dokonaniu analizy podej-mowanych zadań pod względem skuteczności i osiągania zamierzonych celów oraz utwier-dzeniu się w przekonaniu, że podejmowane działania spełniają oczekiwania i potrzeby rozwo-jowe dzieci. Przedmiot obserwacji Jeśli dyrektor przedszkola niepublicznego zakłada opracowanie planu obserwacji na dany rok szkolny, powinien on być elementem składowym planu nadzoru pedagogicznego. Dobrze, by plan obserwacji uwzględniał problematykę (cele) planowanych obserwacji, ich tematykę oraz harmonogram, przewidywaną liczbę godzin obserwacji zajęć lub innych zadań statutowych z uwzględnieniem w nich poszczególnych nauczycieli. Dobre efekty w pracy z dziećmi w przedszkolu można uzyskać tylko wówczas, gdy wymagania związane z obserwacją pracy nauczyciela będą jawne, a procesy obserwacyjne dobrze zorganizowane i ukierunkowane. Obserwacji podlegać mogą m.in.: • efekty działalności wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej nauczycieli, • realizacja treści i celów podstawy programowej, • aranżacja sali zajęć, • współpraca z rodzicami, • diagnoza poziomu rozwoju dzieci, • współpraca pomiędzy nauczycielami. Prowadzenie obserwacji daje możliwość poznania rzeczywistości przedszkolnej w naturalnych warunkach. Określenie z góry celu obserwacji, wskazanie elementów, na jakie należy zwracać uwagę, co rejestrować, pozwala na dokonywanie jej zgodnie z planem obserwacji. Obserwacja daje możliwość pozyskania informacji uzupełniających do analizy dokumentów nauczyciela oraz pozwala na rozpoznanie i dokonanie oceny efektów podejmowanej działalności w różnych obszarach funkcjonowania nauczycieli oraz wychowanków.