Procedura postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli – postępowanie wyjaśniające oraz postępowanie przed komisją dyscyplinarną

OPUBLIKOWANO: SIERPIEŃ 2011

ZAKTUALIZOWANO: LUTY 2015

Opracował: mgr Patryk Kuzior

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 1998 r. Nr 15 poz. 64),
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.).

Postępowanie dyscyplinarne ma na celu ustalenie, czy doszło do uchybienia godności zawodu lub naruszenia obowiązków, a w konsekwencji orzeczenie o odpowiedzialności i wymierzenie kary. Można podzielić je na 2 fazy. Faza pierwsza – wstępna – to postępowanie wyjaśniające, druga a zarazem główna to postępowanie dyscyplinarne.

Postępowanie wyjaśniające

Postępowanie wyjaśniające formalnie inicjuje organ, przy którym powołana jest komisja dyscyplinarna, wydając rzecznikowi polecenie wszczęcia takowego postępowania (§ 18 ust. 1 Rozporządzenia). Podstawą do jego wydania jest powzięcie wiadomości o uchybieniu godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela albo o toczącym się przeciw niemu lub zakończonym postępowaniu karnym. Przepisy nie precyzują źródeł wiedzy o deliktach dyscyplinarnych nauczycieli, co oznacza w zasadzie, że każda wiarygodna informacja o przewinieniu nauczyciela może spowodować uruchomienie postępowania. Z powyższego wynika, że choć potencjalnie to pracodawca (dyrektor placówki oświatowej) ma największą wiedzę o ewentualnych niewłaściwych zachowaniach swych pracowników, to jednak nie jest on jedynym podmiotem, który może o tym informować. W praktyce więc często źródłem wiedzy o ewentualnych naruszeniach obowiązków przez nauczycieli są skargi dzieci uczęszczających do placówki lub ich rodziców.

Po otrzymaniu polecenia wszczęcia postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny winien niezwłocznie wszcząć postępowanie wyjaśniające. Jego istotą jest przeprowadzenie czynności mających ustalić zasadność zarzutu uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela oraz okoliczności przewinienia. W myśl § 19 Rozporządzenia postępowanie wyjaśniające powinno być przeprowadzone bez nieuzasadnionej zwłoki. Jego wyniki rzecznik dyscyplinarny przedstawia organowi, który polecił wszczęcie postępowania wyjaśniającego.

Stosownie do § 18 ust. 2 o wszczęciu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny zobowiązany jest zawiadomić obwinionego, dyrektora placówki, w której obwiniony jest zatrudniony, albo organ prowadzący szkołę lub przedszkole, jeżeli obwinionym jest jego dyrektor, a także organ, przy którym działa komisja. Warto zaznaczyć, że z chwilą doręczenia osobie, której dotyczy postępowanie zawiadomienia o jego wszczęciu, osoba ta uzyskuje status obwinionego. Zgodnie jednak z zasadą domniemania niewinności, o której nie można zapominać, obwinionego nie uważa się za winnego zarzucanego przewinienia, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina stwierdzona prawomocnym orzeczeniem dyscyplinarnym. Niedające się natomiast usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego.

Zgodnie z § 17, obwiniony ma prawo do obrony zarówno w toku postępowania prowadzonego przed komisją, jak i w fazie postępowania wyjaśniającego. Obrońcą nie musi być kwalifikowany prawnik, może nim być dowolna osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych, w tym także kolega z pracy. Obrońcą nie może być natomiast członek komisji, przed którą toczy się sprawa. Poza obrońcą wybranym przez obwinionego procedura dyscyplinarna przewiduje możliwość wyznaczenia obrońcy z urzędu. Obrońcę takiego wyznacza przewodniczący komisji na wniosek obwinionego albo z własnej inicjatywy. Warto dodać, że obwiniony może mieć jednocześnie nie więcej niż dwóch obrońców.

Prawodawca wprowadził obowiązek zachowania przez obrońcę w tajemnicy wszystkiego, o czym się dowie w związku z wykonywaniem czynności obrońcy. Osoba powołana w charakterze obrońcy z urzędu może odmówić podjęcia się obrony tylko z ważnych powodów. O ustanowieniu obrońcy obwiniony ma obowiązek zawiadomienia – w postępowaniu wyjaśniającym rzecznika dyscyplinarnego, a w postępowaniu głównym – komisję (§ 17 Rozporządzenia).

Jeśli chodzi o konkretne czynności procesowe podejmowane przez rzecznika w toku postępowania wyjaśniającego, to rzecznik dyscyplinarny może przesłuchiwać świadków i biegłych oraz zbierać i przeprowadzać wszelkie dowody konieczne dla wyjaśnienia sprawy (§ 18 ust. 3 Rozporządzenia). O terminie i miejscu przeprowadzania czynności podejmowanych w toku postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny zawiadamia obwinionego, dyrektora placówki, w której obwiniony jest zatrudniony, albo organ prowadzący szkołę lub przedszkole, jeżeli obwinionym jest jego dyrektor, a także organ, przy którym działa komisja oraz obrońcę obwinionego, jeżeli został ustanowiony (§ 18 ust. 4).

Rozporządzenie w § 18 ust. 5 wskazuje także, że w postępowaniu wyjaśniającym należy przesłuchać obwinionego oraz umożliwić mu złożenie wyjaśnień mogących mieć znaczenie dla sprawy. Zaznaczyć jednak trzeba, że obwiniony może odmawiać składania wyjaśnień, nie ma on obowiązku dostarczania dowodów świadczących na jego niekorzyść. Warto wspomnieć jednak, że odmowa złożenia wyjaśnień przez obwinionego lub niezłożenie wyjaśnień z przyczyn leżących po stronie obwinionego nie stanowią przeszkody w złożeniu przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Oprócz możliwości składania wyjaśnień obwiniony i jego obrońca mają prawo zgłaszać wnioski dowodowe. Mogą one dotyczyć przesłuchania określonych świadków, jak również przeprowadzenia innych dowodów na przykład dowodów z dokumentów. Obwiniony ma również prawo zapoznać się z materiałami zebranymi w postępowaniu wyjaśniającym oraz złożyć dodatkowe wyjaśnienia w sprawie.

Pewne odstępstwa od konieczności wyjaśniania i dowodzenia okoliczności istotnych dla sprawy zachodzą w przypadku, kiedy przeciwko obwinionemu toczy się lub zostało zakończone postępowanie karne, w związku z którym wszczęto postępowanie wyjaśniające. W takiej bowiem sytuacji rzecznik dyscyplinarny może odstąpić od przesłuchiwania świadków i biegłych oraz zbierania i przeprowadzania dowodów. W takim przypadku rzecznik może ograniczyć postępowanie wyjaśniające do ustalenia charakteru zarzutów postawionych obwinionemu w postępowaniu karnym oraz zebrania innych informacji, które uzna za niezbędne do dalszego postępowania w sprawie.

Skutek postępowania wyjaśniającego

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik określa dalszy kierunek działania, decydując albo o skierowaniu sprawy do komisji, albo też o umorzeniu sprawy.

Jeżeli wyniki postępowania wyjaśniającego wskazują, iż obwiniony uchybił godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela, a zatem jeśli potwierdzi się zasadność zarzutów leżących u podstaw wszczęcia postępowania wyjaśniającego, rzecznik dyscyplinarny sporządza wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i kieruje go do komisji wraz z aktami sprawy i teczką akt osobowych obwinionego (§ 20 ust. 1 Rozporządzenia).

Jeśli natomiast w wyniku postępowania wyjaśniającego nie potwierdzi się, że obwiniony popełnił przypisywane mu przewinienie albo też zajdą okoliczności, o których będzie jeszcze mowa, a które są przeszkodą prawną dla prowadzenia postępowania, rzecznik dyscyplinarny winien postępowanie umorzyć. Umorzenie następuje w formie postanowienia, które doręcza się tym samym osobom i organom, które były powiadamiane o wszczęciu postępowania (§ 21 Rozporządzenia).

Przepisy Rozporządzenia w § 20 ust. 2 określają dokładnie elementy wniosku o wszczęcie postępowania przed komisją. Powinien on zawierać:

imię i nazwisko, stanowisko służbowe, miejsce pracy, miejsce i datę urodzenia, staż pracy pedagogicznej, wykształcenie, ostatnią ocenę pracy oraz datę mianowania obwinionego,
dokładne określenie zarzucanego przewinienia ze wskazaniem czasu, miejsca i okoliczności jego popełnienia,
proponowaną karę dyscyplinarną,
uzasadnienie oparte na wynikach postępowania wyjaśniającego,
wykaz zawierający imiona i nazwiska oraz adresy świadków, którzy mają być wezwani na rozprawę dyscyplinarną, jak również wyliczenie innych dowodów; do wykazu można dołączyć wniosek o zaniechanie wezwania świadków i odczytanie na rozprawie ich zeznań złożonych w toku postępowania wyjaśniającego,
datę i podpis rzecznika dyscyplinarnego przeprowadzającego postępowanie wyjaśniające.

Badanie formalnych podstaw wniosku