OPUBLIKOWANO: PAŹDZIERNIK 2011

ZAKTUALIZOWANO: LUTY 2015

Utrata uprawnień do wykonywania zawodu

Opracował: mgr Patryk Kuzior

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
• Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.),
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. z 1996 r. Nr 69 poz. 332 ze zm.).

Kwestie związane z postępowaniem w przypadku utraty przez pracownika uprawnień zawodowych regulują przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, o ile dotyczy to pracownika zatrudnionego na podstawie Kodeksu pracy. Sprawy związane z utratą prawa do wykonywania zawodu nauczyciela reguluje natomiast Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela.

Racjonalna polityka kadrowa

Pracodawcy, niezależnie od tego, czy w tej roli występują podmioty prywatne, czy publiczne, mają zagwarantowane prawo do racjonalizacji zatrudnienia i prowadzenia takiej polityki kadrowej, która sprawia, że obsadzanie stanowisk pracy pracownikami najlepiej przygotowanymi do wykonywania pracy na poszczególnych stanowiskach staje się realne. Pogląd ten znajduje zresztą odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów powszechnych, co potwierdza np. Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2000 r. (I PKN 600/99), czy Wyrok SN z dnia 6 lutego 2006 r. (III PK 112/05).

Wyraźnie jednak należy podkreślić, że między prawem do racjonalizowania zatrudnienia a zupełną swobodą doboru kadr nie można postawić znaku równości. W przypadku pracodawców publicznych mamy bowiem na ogół do czynienia z mniej lub bardziej ściśle określonymi wymaganiami kwalifikacyjnymi, których spełnienie jest warunkiem uzyskania zatrudnienia na danym stanowisku, wobec wszystkich pracodawców sformułowany został natomiast jeden ważny obowiązek. Otóż stosownie do art. 94 pkt 2 k.p., każdy pracodawca zobowiązany jest organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy.

Nie można też pominąć faktu, że w przypadku pracodawców będących przedsiębiorcami, art. 19 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej formułuje wprost obowiązek zapewnienia przez przedsiębiorcę wykonywania czynności w ramach działalności gospodarczej bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem odpowiednich uprawnień zawodowych, jeżeli przepisy szczególne nakładają obowiązek ich posiadania.

Swoboda wyboru pracy a kwalifikacje i uprawnienia zawodowe

Konstytucja RP w art. 65 ust. 1 zapewnia każdemu wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Zasadę tę powtórzono też w art. 10 § 1 k.p., przy czym wskazano, że nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w Ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu. Podobnie jak w przypadku prawa pracodawców do racjonalizacji zatrudnienia, tak i swoboda wyboru pracy nie jest nieograniczona. Jednym z podstawowych ograniczeń są bowiem wspomniane już wcześniej kwalifikacje zawodowe. Ponadto, w przypadku niektórych kategorii pracowników, przepisy szczególne określają specjalne wymagania, jak np. wymóg obywatelstwa polskiego, korzystania z praw publicznych, niekaralności za przestępstwa, nieposzlakowanej opinii czy też wymóg określonego poziomu lub typu wykształcenia.

Zaznaczyć też trzeba, że prawo wykonywania zawodu nie ma charakteru absolutnego – może ono zostać wyłączone lub ograniczone orzeczeniem sądowym, orzeczeniem organu administracji, komisji dyscyplinarnej (sądu), a także stwierdzeniem przez lekarzy niezdolności do wykonywania pracy danego rodzaju. Innymi słowy, stwierdzić należy, że uzyskane kwalifikacje zawodowe nie są dane raz na zawsze. Powyższa kwestia jest szczególnie istotna w zawodach, w których wymagane jest posiadanie szczególnych uprawnień (np. prawa jazdy u kierowców, uprawnień budowlanych itd.), albowiem ich utrata jest równoznaczna z zakazem wykonywania danego zawodu. Utrata uprawnień do wykonywania zawodu stanowi zatem wyjątek od powszechnego prawa do swobodnie wybranej pracy.

Pojęcie kwalifikacji zawodowych

Mimo tego, że przepisy prawa pracy bardzo często posługują się pojęciem kwalifikacji zawodowych, brak jest legalnej definicji tego terminu. Nie powinno jednak ulegać wątpliwości, że „kwalifikacje zawodowe” to pewien zasób wiedzy i umiejętności, jakimi faktycznie dysponuje dana osoba, a więc pewne połączenie wiedzy teoretycznej z praktycznymi umiejętnościami. Kwalifikacje zawodowe mogą być udokumentowane świadectwami, dyplomami, certyfikatami, wydawanymi przez specjalnie do tego powołane instytucje i organy, przy czym uzyskiwanie tego rodzaju kwalifikacji – określanych mianem kwalifikacji formalnych – regulowane jest przepisami prawa. Bywa też i tak, że kwalifikacje nie mają potwierdzenia w dokumentacji formalnej. Niezależnie jednak od sposobu ich potwierdzenia, w praktyce chodzi o to, by kwalifikacje te dawały pracownikowi zdolność robienia użytku z własnego zasobu wiedzy zawodowej, zdobytego doświadczenia oraz posiadanych uzdolnień.

Takie rozumienie pojęcia kwalifikacji zawodowych ma zdecydowanie szerszy zakres niż termin „uprawnienia do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku (wykonywania zawodu)”, którym także posługuje się prawo pracy. To ostatnie pojęcie należy rozumieć wąsko, jako formalne upoważnienie (zespół upoważnień) do wykonywania danego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska, takie jak np. prawo wykonywania zawodu lekarza, licencja pracownika ochrony fizycznej, uprawnienia budowlane, prawo jazdy odpowiedniej kategorii itd.

Przyczyny utraty uprawnień zawodowych

U podstaw utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku (wykonywania zawodu) mogą leżeć oczywiście różne przyczyny. Podstawowy ich podział każe rozróżnić dwie sytuacje, a mianowicie:

• zawinioną przez pracownika utratę uprawnień zawodowych,
• niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień zawodowych.