STAN PRAWNY NA 20 LISTOPADA 2020 Urlop wychowawczy w przedszkolu niepublicznym – zasady udzielania oraz prawa i obowiązki pracownika Opracował: prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodziciel-stwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2015 r. poz. 2243), • Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 2017 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o przyznanie świadczeń rodzinnych oraz zakresu informacji, jakie mają być zawarte we wniosku, zaświadczeniach i oświadczeniach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1466). Urlop wychowawczy stanowi jeden z podstawowych sposobów wspierania przez ustawodaw-cę polityki prorodzinnej państwa na płaszczyźnie prawa pracy. W związku tym od pewnego czasu zmianom podlega nie tylko jego wymiar, ale także zasady korzystania z niego, mające stworzyć korzystniejsze warunki do opiekowania się dziećmi zarówno ich matkom, jak i oj-com. Artykuł stanowi omówienie zasad korzystania z urlopu wychowawczego przez pracow-ników niepublicznych przedszkoli. Zasady udzielania urlopu wychowawczego Zasadą jest, że urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika (art. 186 § 7 Ko-deksu pracy). Powinien on zostać złożony w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpo-częciem korzystania z urlopu. Oznacza to, że bez formalnego wniosku pracownika nie ma możliwości udzielenia urlopu. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu praco-dawca powinien udzielić urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku. Wniosek o udzielenie urlopu, zgodnie z § 23 Rozporządzenia MRPiPS z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związa-nych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków powinien zawierać: 1) imię i nazwisko pracownika, 2) imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część, 3) wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko, 4) wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko, 5) określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko. Do wniosku należy również dołączyć dokumenty, o których mowa w § 23 ust. 2 ww. Rozpo-rządzenia: 1) oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzed-niej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób, 2) oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub też ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka, 3) w przypadku, o którym mowa w pkt 2, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu lub pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej bądź też o ograniczeniu lub zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka, albo dokumenty lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku lub też o okresie, w którym drugi rodzic bądź opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowaw-czego w okresie objętym wnioskiem, 4) kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 Kodeksu pracy (urlop na niepełnosprawne dziecko do ukończenia przez nie 18 roku życia), 5) w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 mie-sięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotych-czas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy: a) skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka w przypadku, o którym mo-wa w art. 186 § 9 pkt 1 Kodeksu pracy, albo b) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 2 Kodeksu pracy, albo c) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy ro-dzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 3 Kodeksu pracy, albo d) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 10 zdanie pierwsze Kodeksu pracy. W przypadku gdy pracownik złoży kompletny wniosek, pracodawca jest obowiązany go uwzględnić, a w rezultacie udzielić urlop wychowawczy we wskazanym okresie. Pracodawca nie ma prawa samodzielnie zmienić tego terminu, chociaż oczywiście ma możliwość porozu-mienia się z pracownikiem w tej kwestii. Zgodnie z art. 186 § 7 Kodeksu pracy pracownik ma możliwość wycofania wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie. Przyjmuje się, że wycofanie wniosku w terminie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem urlopu jest możliwe, ale wymaga zgody pracodawcy. Prawa i obowiązki pracownika w trakcie trwającego urlopu Czas trwania urlopu wychowawczego to czas zawieszenia praw i obowiązków stron stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, że pracownika nie dotyczą już żadne regulacje prawne określa-jące zasady korzystania z urlopu. Chociaż głównym celem urlopu wychowawczego jest spra-wowanie osobistej opieki nad dzieckiem, to jednak w pewnych okolicznościach przepisy do-puszczają możliwość jednoczesnego wykonywania pracy przez pracownika (art. 1862 § 1 Ko-deksu pracy). Zgodnie z tym przepisem w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma pra-wo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Działalność zarobkowa, o której jest tu mowa, może być wykonywana zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i na podstawie umowy cywilnoprawnej. Może to być także działalność wolontariacka. Pracownik nie musi uzyskiwać od pracodawcy zgody na podjęcie takiej działalności ani informować go o tym fakcie. Jednak w sytuacji, gdy pracow-nik z powodu wykonywania powyższych dodatkowych czynności zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa go do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, lecz nie później niż w ciągu 30 dni od daty powzięcia takiej wiado-mości ani nie wcześniej niż po upływie 3 dni od daty wezwania. Wykonywanie innych czyn-ności kosztem sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem może być także potraktowane jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, uzasadniające zwolnienie z pracy w trybie dyscyplinarnym. Co do zasady należy jednak pamiętać, że pracownik przebywający na urlopie wychowawczym korzysta ze szczególnej ochrony stosunku pracy (art. 1868 § 1 Kodeksu pracy). Oznacza to, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nim umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez niego wniosku o udzielenie urlopu do dnia jego zakończenia. Rozwiązanie umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pra-codawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. W aktualnym stanie prawnym: 1) w przypadku złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego wcześniej niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu wychowawczego, zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę zaczyna obowiązywać na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo obniżonego wymiaru czasu pracy, 2) w przypadku złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwią-zuje się w terminie wynikającym z tej czynności. Kolejnym uprawnieniem pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego jest możliwość zrezygnowania z tego urlopu (art. 1863 Kodeksu pracy). Zależy ona od tego, czy wyrazi na nią zgodę pracodawca. Jeżeli tak, do przerwania urlopu może dojść w każdym czasie. W przeciwnym wypadku rezygnacja z urlopu powinna nastąpić po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy. Rezygnacja może dotyczyć całego urlopu bądź tylko jego części. Powracającego po zakończeniu urlopu pracownika pracodawca musi dopuścić do pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 1844 Kodeksu pracy). Jeżeli nie jest to możliwe, powinien zostać zatrudniony na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodze-niem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem. Wynagrodzenie wypłacane pracownikowi po powrocie powinno być nie mniejsze niż to, które otrzymywał przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego. Jeżeli w czasie owego urlopu pracodawca wypłacał pracownikom podwyż-ki, powinien uwzględnić to w wynagrodzeniu pracownika powracającego po zakończeniu urlopu. Dodatkowo okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, np. wymiar urlopu wypo-czynkowego (art. 1865 Kodeksu pracy). Z drugiej strony należy także pamiętać o regulacji przewidzianej w art. 1552, zakładającej zmniejszenie wymiaru przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego w sytuacji, gdy wraca do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego po trwają-cym co najmniej miesiąc urlopie wychowawczym. Pomniejszenie wymiaru urlopu wypo-czynkowego powinno zatem dotyczyć wyłącznie pracownika powracającego do pracy po za-kończonym urlopie, a nie takiego, który dopiero ten urlop rozpoczyna. Gdy pracownik wraca do pracy po trwającym co najmniej miesiąc okresie urlopu wychowawczego, będzie mu przy-sługiwał urlop wypoczynkowy w wymiarze: 1) proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego – w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego, 2) proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym – w razie za-trudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego. Jeżeli pracownik wykorzystuje urlop wychowawczy w trakcie jednego roku kalendarzowego (np. rozpoczyna go i kończy w 2020 r.), nie będzie już miało miejsca proporcjonalne obniżenie przysługującego mu urlopu wypoczynkowego (art. 1552 § 2 Kodeksu pracy – rozwiązanie ta-kie jest efektem nowelizacji Kodeksu pracy obowiązującej od 1 października 2013 r.). Dodatek do zasiłku rodzinnego Pracownikom w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem (art. 8 pkt 2 Ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych). Należy w tym miejscu przypomnieć, że zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka i przysługuje, jeżeli dochód rodzi-ny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 674 zł. Jeśli członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł (art. 5 ust. 1 i 2 w zw. z art. 19 ww. Ustawy). Zasady przyznawania dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dziec-kiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego określone zostały w art. 10 Ustawy o świadczeniach rodzinnych. Dodatek przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu lub prawnemu dziecka, jeżeli pozostaje ono pod jego faktyczną opieką, uprawnionemu do urlopu wychowawczego, pod warunkiem że bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawali w zatrudnieniu przez okres co najmniej 6 miesięcy. Dodatek do zasiłku jest wypłacany do dnia zakończenia urlopu wychowawczego bądź po upływie czasu określonego w art. 10 ust. 1 Ustawy o świadczeniach rodzinnych, a więc nie dłużej niż przez okres: 1) 24 miesięcy kalendarzowych, 2) 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli opieka sprawowana jest nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu, 3) 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli opieka sprawowana jest nad dzieckiem legitymu-jącym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełno-sprawności. Osobie uprawnionej będzie przysługiwał jeden dodatek w wysokości 400 zł miesięcznie nie-zależnie od liczby dzieci pozostających pod jej opieką. Jeżeli oboje rodziców lub opiekunów korzysta jednocześnie z urlopu wychowawczego, będzie im przysługiwał wyłącznie jeden dodatek. Osoba sprawująca opiekę nie otrzyma dodatku, jeżeli: 1) bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawała w sto-sunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy, 2) podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wycho-wawczego, 3) umieściła dziecko w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, w którym dziecko korzysta z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, oraz w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, 4) w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego, 5) korzysta ze świadczenia rodzicielskiego. Tryb ubiegania się o przyznanie dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego został określony w § 6 Rozporządzenia MRPiPS z dnia 27 lipca 2017 r.w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o przy-znanie świadczeń rodzinnych oraz zakresu informacji, jakie mają być zawarte we wniosku, zaświadczeniach i oświadczeniach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych. Obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego W przypadku niektórych pracowników długotrwała przerwa w pracy może być niepożądana. Może okazać się, że byliby oni bardziej zainteresowani łączeniem pracy z możliwością, przy-najmniej częściową, sprawowania opieki nad dzieckiem. Rozwiązaniem dla takich osób jest art. 1867 Kodeksu pracy, który umożliwia obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika upraw-nionego do korzystania z urlopu wychowawczego w okresie, w którym mógłby on z takiego urlopu korzystać. W tym celu pracownik powinien złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy, jednak obniżenie nie może wynieść więcej niż połowa peł-nego wymiaru etatu. Pracodawca jest, co do zasady, zobowiązany uwzględnić taki wniosek, ale z drugiej strony obniżenie wymiaru etatu nie będzie skuteczne bez jego zgody. Wniosek powinien zostać złożony na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeśli wniosek został złożony bez zachowania tego terminu (pracownik spóźnił się z jego złożeniem), pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z dniem upływu 21 dni od daty złożenia wniosku. Konsekwencje spóźnienia ponosi więc pracownik, który będzie mógł skorzystać z możliwości pracy w obniżonym wymiarze w późniejszym, niż planował pierwotnie, czasie. Oczywiście pracodawca zawsze może obniżyć wymiar czasu pracy takiego pracownika wcześniej, lecz nie ma takiego obowiązku (należy spodziewać się, że nagła prośba o zmniejszenie czasu pracy jednego z pracowników może spowodować znaczne trudności w organizacji pracy przedszkola). W praktyce dopuszcza się możliwość składania kilku wniosków w okresie przysługiwania prawa do urlopu wychowawczego. Możliwe jest wykorzystywanie tego prawa w częściach, a także łączenie korzystania z urlopu wychowawczego na normalnych zasadach z pracą w obniżonym wymiarze. Dodatkowo wnioski o obniżenie wymiaru czasu pracy mogą wska-zywać na różny wymiar czasu pracy. Należy pamiętać jednak, że konsekwencją zmniejszenia wymiaru czasu pracy pracownika jest proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia. Ponadto okres ochrony z tytułu łączenia opieki nad dzieckiem z pracą w zmniejszonym wymiarze jest krótszy niż w przypadku normalnego korzystania z urlopu wychowawczego – łącznie okres ochrony w takim przypadku wynosi nie więcej niż 12 miesięcy (art. 1868 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy).