STAN PRAWNY NA 29 MARCA 2019 Obowiązki pracodawcy związane z PFRON-em Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie; zaktualizował: Dariusz Dwojewski, prawnik, wykładowca, specjalista z zakresu prawa pracy i prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 511 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (Dz.U. z 1998 r. Nr 124 poz. 820 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 września 2018 r. w sprawie określenia wzorów miesięcznych i rocznych informacji o zatrudnieniu, kształceniu lub o działalności na rzecz osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1857). Konieczność dokonywania przez placówkę wpłat na PFRON, a także obowiązki dotyczące sporządzania właściwych deklaracji i informacji, które się z tym wiążą, okazują się dużym zaskoczeniem dla dyrektorów. Może być ono tym większe, im dłużej placówka zalegała z dokonywaniem wpłat, a także sporządzaniem odpowiedniej dokumentacji – po pewnym czasie może stać się to nawet przyczyną wizyty komornika, który zajmie szkolny sprzęt na poczet zaległych kwot. Zaleganie z wpłatami wobec PFRON-u bywa też powodem wszczęcia postępowania przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych. Dlatego lepiej wcześniej upewnić się, jakie obowiązki PFRON nakłada na placówkę i czy są one realizowane przez wyznaczonego do tego pracownika. Zapamiętaj! Konieczność dokonywania niezbędnych wpłat, a także sporządzania dokumentacji pod postacią deklaracji i informacji, wynika z Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 21 ust. 1 Ustawy pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy są obowiązani do dokonywania miesięcznych wpłat na PFRON. Najważniejsze informacje Wysokość wpłaty jest iloczynem 40,65 proc. przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników, odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 2 proc. (wskaźnik w tej wysokości obowiązuje w niższym wymiarze w przypadku publicznych i niepublicznych uczelni, publicznych i niepublicznych szkół, publicznych i niepublicznych przedszkoli, publicznych i niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych, placówek resocjalizacyjnych, publicznych i niepublicznych żłobków, a także klubów dziecięcych; jego normalna wysokość wynosi 6 proc.) a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Zgodnie jednak z art. 21 ust. 2 w związku z art. 21 ust. 2b Ustawy z wpłat tych zwolnione są placówki, w których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 2 proc. Ważne! Jeżeli więc placówka nie zatrudnia w przeliczeniu na pełne etaty minimum 25 pracowników, nie ma obowiązku wpłat na PFRON oraz sporządzania deklaracji bądź informacji. Dopiero w przypadku, gdy przekroczony zostanie powyższy próg zatrudnienia, konieczne będzie sprawdzenie, czy przekroczony został także dwuprocentowy poziom zatrudniania osób niepełnosprawnych, uprawniający do zwolnienia z dokonywania wpłat. Jak już zostało wspomniane, w przypadku jednostek systemu oświaty obowiązuje obniżony próg zatrudnienia, którego przekroczenie zwalnia od obowiązku dokonywania wpłat. Podstawa prawna niższych wymagań wobec placówek została zawarta w art. 21 ust. 2b Ustawy. Zgodnie z nią dla publicznych i niepublicznych szkół i przedszkoli, zakładów kształcenia nauczycieli oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych obligujący do zwolnienia z wpłat na rzecz PFRON-u wynosi 2 proc. (od 2005 r.). Stawia to zatem szkoły i przedszkola w pozycji uprzywilejowanej, minimalizując sytuacje, w których konieczne będzie dokonywanie tych wpłat. Dodatkowym korzystnym zapisem jest art. 21 ust. 2c ww. Ustawy. Pozwala on bowiem na uwzględnienie we wskaźniku zatrudnienia osób niepełnosprawnych również uczniów i wychowanków będących osobami niepełnosprawnymi. Obliczeń należy dokonywać według następującego wzoru: gdzie: • W – wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, • ZON – stan zatrudnienia ogółem osób niepełnosprawnych w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (z miesiąca sprawozdawczego), • ZOG – stan zatrudnienia ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (z miesiąca sprawozdawczego), • KON – stan niepełnosprawnych wychowanków/uczniów będących osobami niepełnosprawnymi i uczących się w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania (z miesiąca sprawozdawczego), • KOG – stan ogółem wychowanków/uczniów uczących się w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania według stanu w roku ubiegłym. Przykład: Szkoła zatrudnia w przeliczeniu na pełne etaty 55 pracowników (jeden z nich jest niepełnosprawny). Zgodnie z art. 21 ust. 1 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych powstaje zatem obowiązek dokonywania miesięcznych wpłat na rzecz PFRON-u. W następnej kolejności należy sprawdzić, czy w placówce osiągnięty został dwuprocentowy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych uprawniający do zwolnienia z dokonywania wpłat, pomimo zatrudniania co najmniej 25 pracowników. Do szkoły uczęszcza 450 dzieci, z czego 5 jest niepełnosprawnych. Należy dokonać następujących obliczeń: W = 0,0181 + 0,0222 W = 0,0403 Wskaźnik W wynosi zgodnie z wymaganiami co najmniej 0,02 (2 proc.), a więc placówka jest zwolniona z obowiązku dokonywania wpłat na PFRON. Warto zauważyć, że w przypadku braku przepisu pozwalającego na doliczenie do limitu niepełnosprawnych pracowników także liczby niepełnosprawnych dzieci, wskaźnik W wyniósłby jedynie 0,0181, a więc placówka byłaby zobligowana do dokonywania wpłat na PFRON. Wysokość takiej wpłaty należałoby obliczyć według wzoru: 0,4065 x WP x [(ZO x 0,02) – ZN] gdzie: • WP – przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale (według danych GUS-u w III kwartale 2018 r. wyniosło ono 4580,00 zł), • ZO – przeciętne zatrudnienie ogółem w zakładzie w danym miesiącu po przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, • ZN – rzeczywista liczba zatrudnionych niepełnosprawnych pracowników, • 0,4065 – 40,65 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Zgodnie z danymi z poprzedniego przykładu, zakładając jednak, że w szkole nie ma żadnych dzieci niepełnosprawnych, wysokość wpłaty kształtowałaby się następująco: • 0,4065 × 4218,92 zł × [(55 ×0,02)-1], • 1861,77 zł ×0,1=186,17 zł. Obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych Jeśli w wyniku powyższych obliczeń placówka w dalszym ciągu ma obowiązek uiszczenia należności na PFRON, istnieje możliwość obniżenia na podstawie art. 21 ust. 4 ww. Ustawy wskaźnika zatrudnienia uprawniającego do zwolnienia z opłat, jeżeli placówka zatrudnia pracowników lub opiekuje się uczniami (wychowankami): • zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 Rozporządzenia w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania, • zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 ww. Rozporządzenia. Stopnie niepełnosprawności zostały określone w art. 4 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, który wprowadza następujące rozróżnienie znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności: • do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, • do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Z kolei rodzaje schorzeń, o których mowa w § 1 ww. Rozporządzenia, to: • choroba Parkinsona, • stwardnienie rozsiane, • paraplegia, tetraplegia, hemiplegia, • znaczne upośledzenie widzenia (ślepota) oraz niedowidzenie, • głuchota i głuchoniemość, • nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS, • epilepsja, • przewlekła choroba psychiczna, • upośledzenie umysłowe, • miastenia, • późne powikłanie cukrzycy. W przypadku, gdy w szkole zatrudnieni są pracownicy z powyższymi dolegliwościami lub placówka opiekuje się uczniami z takimi schorzeniami, obniżenie wskaźnika będzie możliwe przy zastosowaniu następującego wzoru: gdzie: • WOE – wskaźnik obniżający, • ZS – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 ww. Rozporządzenia, • US – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 ww. Rozporządzenia, • ZOG – zatrudnienie pracowników ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, • KZS – liczba wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy, uczących się lub studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania lub studiowania, zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 ww. Rozporządzenia, • KUS – liczba wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy uczących się lub studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania bądź studiowania, zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 ww. Rozporządzenia, • KOG – liczba ogółem wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy uczących się lub studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania lub studiowania. Obliczanie obniżonego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, pomimo dużego z pozoru stopnia skomplikowania, nie jest zadaniem trudnym. Przyjmijmy następujące wartości: ZS = 0 US = 1 ZOG = 70 KZS = 0 KUS = 1 KOG = 400 Po podstawieniu wartości do wzoru oraz przeprowadzeniu obliczeń otrzymamy wartość WOE = 0,0167. Zgodnie z § 2b pkt 3 ww. Rozporządzenia obniżony wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych odpowiada różnicy pomiędzy wskaźnikiem o wartości 0,02 a wskaźnikiem WOE, otrzymanym dzięki powyższym obliczeniom. Oznacza to, że w omawianym przykładzie obniżony wskaźnik wyniesie 0,0033 (0,02 – 0,0167 = 0,0033), co w zasadzie na pewno doprowadzi do sytuacji, w której szkoła nie będzie musiała odprowadzać wpłat do PFRON-u. Dla powyższych kalkulacji istotne znaczenie ma jeszcze fakt, że zgodnie z art. 21 ust. 5 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych do liczby pracowników będącej podstawą obliczeń nie wlicza się osób niepełnosprawnych przebywających na urlopach bezpłatnych oraz osób niebędących niepełnosprawnymi: • zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, • przebywających na urlopie rodzicielskim, • przebywających na urlopach wychowawczych, • nieświadczących pracy w związku z odbywaniem służby wojskowej albo służby zastępczej, • będących uczestnikami Ochotniczych Hufców Pracy, • nieświadczących pracy w związku z uzyskaniem świadczenia rehabilitacyjnego, • przebywających na urlopach bezpłatnych, których obowiązek udzielenia określają odrębne ustawy.