Opublikowano: grudzień 2014

Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się

Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, radca prawny

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502),
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (t.j. Dz.U. z 1996 r. Nr 143 poz. 663).

Przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy – oprócz regulacji określających ogólne zasady odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną pracodawcy – w art. 124 w sposób szczególny regulują kwestię odpowiedzialności materialnej za tzw. mienie powierzone do zwrotu lub wyliczenia się. Jest to odpowiedzialność oparta na częściowo surowszych zasadach niż zasady ogólne.

Powszechnym błędem jest zrównanie powierzenia mienia z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się z oddaniem mienia do dyspozycji pracownika. Z powierzeniem mienia w rozumieniu art. 124 i następnych k.p. mamy do czynienia wyłącznie w sytuacji spełnienia ściśle określonych warunków, o których będzie mowa w dalszej części tekstu. Zwykłe oddanie mienia do dyspozycji pracownika, bez dochowania tych wymogów, nie skutkuje po stronie pracownika surowszą odpowiedzialnością – za ewentualnie wyrządzone szkody w dalszym ciągu odpowiada on na zasadach ogólnych.

Jakie mienie może zostać powierzone?

Podstawową zasadę w tym zakresie ustala art. 124 § 1 k.p. Na jego mocy pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:

1. pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2. narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,

odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

Powyższe wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione powyżej, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się (art. 124 § 2 k.p.). Powszechnie przyjmuje się, że przedmiotem powierzenia mogą być także takie przedmioty jak samochód, komputer czy telefon służbowy.

Ponadto przedmiotem powierzenia może być zarówno mienie stanowiące własność pracodawcy, jak i osób trzecich (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1987 r., III PZP 54/87).

Obowiązek zwrotu lub wyliczenia się

Brzmienie art. 124 k.p. wskazuje, że przewidziana w nim pełna odpowiedzialność materialna pracownika, któremu powierzono mienie, została uzależniona od niedopełnienia przez niego obowiązku zwrotu mienia albo obowiązku wyliczenia się z niego.

Obowiązek zwrotu dotyczy rzeczy oznaczonych co do tożsamości, a więc zindywidualizowanych, natomiast obowiązek wyliczenia się występuje w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku, np. pieniędzy, towarów itp. (W. Perdeus [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K.W. Barana, Warszawa 2012). Przykładowo, rzeczą oznaczoną co do tożsamości będzie samochód o konkretnym numerze rejestracyjnym czy laptop o zdefiniowanym numerze seryjnym. Natomiast rzeczy oznaczone co do gatunku to np. bloki techniczne, kreda i inne materiały biurowe, figury i modele geometryczne czy środki pieniężne itp.

Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie dopełnienie obowiązku zwrotu mienia lub wyliczenia się polega na ilościowym oddaniu określonych przedmiotów lub określonej gotówki, co oznacza, że za uszkodzenie takich rzeczy pracownik – jeżeli wykaże, że szkodę spowodował nieumyślnie – odpowiada na ogólnych zasadach odpowiedzialności materialnej (tak m.in. Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1976 r., V PZP 6/76 czy Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia1975 r., I PR 189/74).

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w ww. Uchwale, „pracownik dopełnia obowiązku zwrotu mienia albo obowiązku wyliczenia się, jeśli zwraca lub wylicza się z powierzonego mu mienia pod względem ilościowym, choćby nawet mienie było uszkodzone