OPUBLIKOWANO: LISTOPAD 2014

Odpowiedzialność materialna pracowników – cz. 1

Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, radca prawny

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.),
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. z 1996 r. Nr 62 poz. 289 ze zm.).

Przepisy Kodeksu pracy w sposób wyczerpujący regulują kwestię odpowiedzialności materialnej pracowników za szkody wyrządzone pracodawcy, określając zasady, na jakich zobowiązani są do ich naprawienia. Przepisy te znajdują zastosowanie do wszystkich grup pracowników, niezależnie od sposobu nawiązania stosunku pracy, tj. odnoszą się do zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru, a także spółdzielczej umowy o pracę (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1986 r., III PZP 32/86). Pracownicze zasady odpowiedzialności za szkody są przy tym łagodniejsze od analogicznych przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym, które mają zastosowanie wyłącznie w zakresie nieuregulowanym w Kodeksie pracy oraz jedynie wówczas, gdy nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Przesłanki odpowiedzialności

Zgodnie z art. 114 k.p., „pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną”. Aby możliwe było zastosowanie przepisów dotyczących odpowiedzialności materialnej pracowników, konieczne jest jednoczesne zaistnienie czterech przesłanek:

1. niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych, czyli bezprawność zachowania się pracownika,
2. powstanie szkody w majątku pracodawcy,
3. związek przyczynowy pomiędzy szkodą a bezprawnym zachowaniem pracownika,
4. wina pracownika.

1. Bezprawne zachowanie pracownika

Polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczych – ma to miejsce wówczas, gdy pracownik działa sprzecznie z ciążącym na nim obowiązkiem lub gdy nie podejmuje działania, mimo że powinien to uczynić.

Typowym przykładem bezprawności powodującej szkodę jest niedołożenie przez pracownika wymaganej przy danym rodzaju pracy staranności. „Zobowiązanie pracownika do naprawienia szkody powstaje w przypadku uchybienia każdemu z jego obowiązków, a nie tylko obowiązkowi podstawowemu” – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1999 r. (I PKN 680/98).

2. Szkoda w majątku pracodawcy

Zgodnie z ogólną definicją, szkoda majątkowa przejawia się w „różnicy między aktualnym stanem majątkowym poszkodowanego (pracodawcy) a tym, jaki posiadałby, gdyby nie doszło do wyrządzenia szkody” (por. W. Uziak [w:] Kodeks pracy z komentarzem, red. U. Jackowiak, Gdynia 2014).

Z prawnego punktu widzenia w pojęciu szkody wyróżnia się dwa elementy:

• rzeczywistą stratę (damnum emergens) i
• utracone korzyści (lucrum cessans).

Przez rzeczywistą stratę należy rozumieć uszczerbek majątkowy poniesiony przez pracodawcę na skutek powstania szkody. Przykładowo, strata rzeczywista zniszczenia surowca przy produkcji oznacza wartość tego surowca, a nie produktu, jaki powstałby, gdyby surowiec nie uległ zniszczeniu.

Utracone korzyści to natomiast korzyści, jakich pracodawca się spodziewał, ale których nie osiągnął z uwagi na naruszenie przez pracownika obowiązków pracowniczych, skutkujących wyrządzeniem pracodawcy szkody uniemożliwiającej ich