STAN PRAWNY NA 25 STYCZNIA 2022 Kontrola realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego w placówce niepublicznej Opracowała: Elżbieta Bukowiecka-Górny, wieloletni dyrektor przedszkola, nauczyciel dyplomowany. Autorka artykułów z zakresu zarządzania przedszkolem oraz programów edukacyjnych. Pracę zawodową rozpoczęła w Publicznym Przedszkolu nr 2 w Pile. Pełni funkcję społecznego kuratora w sądzie rodzinnym, jest także eks-pertem ds. awansu zawodowego nauczycieli Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawno-ścią intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków (Dz.U. z 2019 r. poz. 1700 ze zm.), • Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2198). Realizacja podstawy programowej wychowania przedszkolnego jest jednym z najważniej-szych zadań placówki. Nadzór dyrektora przedszkola w tym zakresie wynika z art. 55 ust. 2 Ustawy Prawo oświatowe, który mówi, że nadzorowi pedagogicznemu podlega w szczególności realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania, a także z zapisów Rozporządzenia w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Obowiązek ten doty-czy też przedszkoli niepublicznych. W art. 13 ust. 6 Ustawy Prawo oświatowe wskazano bo-wiem jednoznacznie, że przedszkole niepubliczne realizuje programy wychowania przed-szkolnego uwzględniające podstawę programową wychowania przedszkolnego. Nadzór nad realizacją podstawy programowej jest więc bardzo istotnym zadaniem dyrektora przedszkola niepublicznego. Przepisy prawa szczegółowo określają zadania i obowiązki dyrektora placówki publicznej w tym zakresie. Choć w przedszkolu niepublicznym rozwiązania organizacyjne muszą wyni-kać przede wszystkim ze statutu przedszkola oraz wskazań organu prowadzącego (regulaminy wewnętrzne), to w organizacji nadzoru placówki warto wykorzystać regulacje przeznaczone dla przedszkoli publicznych. Jest to uzasadnione tym, że nadzór nad realizacją podstawy pro-gramowej sprawuje się w wymiarze nie tylko ilościowym, ale też jakościowym. Warto przypomnieć, że podstawa programowa wychowania przedszkolnego, określona Roz-porządzeniem w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełno-sprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej, wskazuje cel i zadania wychowania przedszkolnego oraz osiągnięcia dziecka na koniec wychowania przedszkolnego w obszarze fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego rozwoju dziecka, zapisane językiem efektów, a także warunki i sposób jej realizacji. Nadzór nad realizacją podstawy programowej jest szczególnie istotny w obszarze efektów rozwojowych osiągnięć każdego dziecka uwzględniających ich indywidualne możliwości w tym zakresie. Wymaga on bowiem szczegółowego planowania oraz stosowania szerokiego katalogu środków i metod. Może odbywać się w różnych formach – wg aktualnych przepisów głównie w formie kontroli. Kontrola realizacji podstawy programowej może polegać na zbie-raniu informacji o nabytych przez dzieci wiadomościach i umiejętnościach określonych w podstawie programowej, które wykorzystują w zabawie i w sytuacjach zadaniowych, oraz na analizie osiągnięć każdego dziecka. Pozwoli to dokonać oceny efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola, a także oceny efektywności pracy nauczycieli. Treści podstawy programowej wychowania przedszkolnego nauczyciele przedszkola realizują poprzez realizację programów edukacji przedszkolnej, dopuszczanych do użytku przez dyrek-tora przedszkola w każdym roku szkolnym (po uprzednim przedstawieniu ich dyrektorowi przez nauczycieli danej jednostki oświatowej). Nauczyciele mają dość dużą autonomię w wy-borze programu oraz metod, form i środków kształcenia. Nadzór nad realizacją podstawy programowej wiąże się z kontrolą dyrektora w zakresie: • planowania – poprzez dobór właściwych programów wychowania przedszkolnego, • wykorzystania odpowiednich warunków i sposobów jej realizacji – przestrzeganie przez nauczyciela przyjętych założeń, • efektów – analiza osiągnięć każdego dziecka (opanowane umiejętności przewidziane w podstawie programowej), • obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwo-jowych dzieci oraz ich dokumentowanie, • wyników prowadzonych przez nauczycieli obserwacji możliwości i potrzeb rozwojo-wych dzieci, • analizy dokumentacji – np. informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna). Podstawa programowa realizowana jest przez programy wychowania przedszkolnego, co oznacza, że pierwszym krokiem dyrektora w zakresie nadzoru będzie kontrola, czy realizo-wane w przedszkolu programy są zgodne z podstawą programową. Zadania dyrektora przed-szkola publicznego w tym obszarze szczegółowo opisuje Ustawa o systemie oświaty. W przedszkolu niepublicznym obowiązki dyrektora mogą zostać ujęte podobnie. W art. 22a tego aktu wskazano m.in., że: • nauczyciel lub zespół nauczycieli przedstawia dyrektorowi przedszkola program wy-chowania przedszkolnego, • program wychowania przedszkolnego może obejmować treści nauczania wykraczające poza zakres treści nauczania ustalonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, • program wychowania przedszkolnego powinien być dostosowany do potrzeb i możli-wości dzieci, dla których jest przeznaczony, • dyrektor przedszkola, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, dopuszcza do użytku w danym przedszkolu przedstawiony przez nauczyciela lub zespół nauczycieli program wychowania przedszkolnego, • dyrektor przedszkola jest odpowiedzialny za uwzględnienie w zestawie programów wychowania przedszkolnego całości podstawy programowej wychowania przedszkol-nego. Dyrektor przedszkola niepublicznego podczas wykonywania czynności kontrolnych powinien zwrócić szczególną uwagę na to, czy nauczyciel: • realizując zadania wykraczające poza zakres podstawy programowej, nie pominął za-dań obowiązkowych i czy w programie jednoznacznie określono zadania zarówno wynikające z podstawy programowej, jak i wykraczające poza nią, • dostosowując program do potrzeb i możliwości dzieci, nie zmienił treści i zadań wy-nikających z podstawy programowej (dostosowanie może dotyczyć tylko planowania dydaktycznego), • opisał sposób realizacji celów kształcenia i zadań ustalonych w podstawie programo-wej wychowania przedszkolnego lub zadań, które mogą być realizowane w ramach zajęć dodatkowych, • przedstawił program zawierający: o szczegółowe cele kształcenia i wychowania, o treści nauczania zgodne z podstawą programową wychowania przedszkolnego, o sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości dzieci, do których program jest kierowany, o metody przeprowadzania analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna), o poprawną obudowę dydaktyczno-metodyczną, o dostosowanie do potrzeb i możliwości dzieci. Kolejne elementy to sposób kontroli i przygotowanie narzędzi. Kontrola realizacji podstawy programowej najczęściej odbywa się przez analizę dokumentów, np. programów wychowania przedszkolnego. Sprawdzenie respektowania treści podstawy programowej obejmuje również analizę planów pracy nauczycieli, które powinny odnosić się do wszystkich elementów pod-stawy. Istotnym elementem kontroli realizacji podstawy programowej jest też obserwacja zajęć, pod-czas której dyrektor sprawdza, czy nauczyciel uwzględnienia sposoby i warunki realizacji podstawy programowej oraz ocenia przebieg procesów i ich efektywność. Obserwacje prze-prowadzane są z użyciem przygotowanych wcześniej przez dyrektora arkuszy obserwacji, zawierających opracowany model umiejętności dzieci, które są badane cyklicznie w celu określenia dokonanych przez nie postępów. Kontrola powinna mieć również cel jakościowy. Warto ją zaplanować z udziałem całego ze-społu nauczycieli, włączając ich do obserwacji zajęć, formułowania wniosków itd. Delego-wanie uprawnień sprzyja też indywidualnej i zespołowej pracy oraz doskonaleniu zawodo-wemu pracowników. Narzędzia stosowane w kontroli powinny zawsze uwzględniać specyfikę przedszkola, jego zadania oraz wymagania zewnętrzne, określone we wspomnianym już Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Planowanie kontroli powinno zawierać w rów-nym stopniu ocenę dyrektora i samoocenę nauczycieli, czyli ich wnioski z realizacji zadań. Ważnym elementem samooceny będzie przygotowana – zgodnie z wymogami Rozporządzenia w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków – informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Informacja ta wskazuje na umiejętności dziecka, opisane w podstawie programowej, potwierdzając w ten sposób efekty działalności dydaktycznej i wychowawczej oraz przebiegu procesów edukacyjnych. Zarówno dla nauczy-ciela, jak i dla dyrektora jest to najważniejsze „świadectwo” dokumentujące osiągnięcie przez dziecko umiejętności opisanych w podstawie programowej. Dokument ten powinien więc zostać właściwie przygotowany przez zespół nauczycieli. Prawidłowa realizacja podstawy programowej może wymagać organizacji wspomagania nau-czycieli w celu opanowania przez nich następujących wiadomości i umiejętności: • znajomości podstawy programowej wychowania przedszkolnego i pierwszego etapu edukacyjnego przez wszystkich nauczycieli, • stosowania prawidłowej procedury przyjmowania programu wychowania przedszkol-nego oraz przygotowania planu dydaktycznego i planu pracy placówki, • uwzględniania potrzeb i możliwości dzieci, • elastycznego stosowania programów, planów i dokumentów – ich analizowania i mo-dyfikowania w razie potrzeb, • wykorzystywania kontroli do doskonalenia pracy własnej i przedszkola. Ostatnim i najważniejszym elementem kontroli realizacji podstawy jest podsumowanie w postaci sformułowania wniosków i zaleceń. Zgodnie z koncepcją nadzoru wnioski stanowią najważniejszy wskaźnik do planowania pracy przedszkola i przygotowania planu nadzoru na kolejny rok szkolny.