OPUBLIKOWANO: PAŹDZIERNIK 2014

Odpowiedzialność porządkowa – rodzaje kar porządkowych

Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, radca prawny, członkini Okręgowej Izby Radców Prawnych w Poznaniu

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.).

Każda osoba zatrudniona na podstawie stosunku pracy ponosi odpowiedzialność za popełniane przez siebie naruszenia porządku pracy. Zasady dotyczące odpowiedzialności porządkowej reguluje art. 108 i następne Kodeksu pracy. Nauczyciele, zarówno kontraktowi, jak i mianowani, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za uchybienia obowiązującemu porządkowi pracy na podstawie art. 75 ust. 2 Karty nauczyciela.

Przesłanki odpowiedzialności porządkowej

Naruszenie porządku pracy musi być skutkiem niezgodnego z prawem działania lub zaniechania (bezprawność). Nie każdy jednak przypadek naruszenia może być podstawą odpowiedzialności porządkowej. Zgodnie z art. 108 ust. 1 i 2 k.p., pracownik może zostać pociągnięty do odpowiedzialności porządkowej wyłącznie za następujące przewinienia:

1. nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
2. nieprzestrzeganie przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności,
3. nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych,
4. opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia,
5. stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Jest to katalog zamknięty, co oznacza, że wyłącznie wyżej wskazane naruszenia obowiązków pracowniczych mogą być podstawą odpowiedzialności porządkowej pracownika.

Ponadto, aby istniały podstawy do pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności porządkowej, jego zachowanie musi być zawinione, co wynika wprost z art. 111 k.p., według którego przy stosowaniu kary bierze się pod uwagę m.in. stopień winy pracownika.

Do naruszenia obowiązującego porządku pracy może dojść zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej. Wina umyślna występuje z kolei w dwóch postaciach:

• jako zamiar bezpośredni (kierunkowy) oraz
• jako zamiar ewentualny (wynikowy).

Pierwszy wariant charakteryzuje się tym, że sprawca chce naruszyć porządek pracy i celowo do tego zmierza. Wina w postaci zamiaru ewentualnego polega natomiast na tym, że pracownik wprawdzie nie chce naruszyć obowiązującego porządku prawnego, ale podejmuje określone kroki lub dopuszcza się konkretnych zaniechań, mając świadomość ich szkodliwych skutków oraz przewidując, że może tym samym naruszyć porządek pracy, i się na to godzi.

Nieumyślna wina pracownika polegać może na:

• lekkomyślności – gdy pracownik przewiduje, że jego bezprawne zachowanie skutkować będzie naruszeniem obowiązującego porządku prawnego, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie, lub
• niedbalstwie – gdy pracownik nie przewiduje możliwości naruszenia obowiązującego porządku pracy, choć mógł i powinien był to przewidzieć.

Rodzaje kar porządkowych

Katalog kar, które może zastosować pracodawca, obejmuje:

• karę upomnienia,
• karę nagany,
• karę pieniężną.

Kara upomnienia oraz nagany są karami o charakterze niemajątkowym, natomiast kara pieniężna ma wymiar majątkowy.

Katalog kar ma charakter zamknięty. Zastosowanie kary nieprzewidzianej w Kodeksie pracy jest sprzeczne z prawem.

Gradacja kar oraz kryteria brane pod uwagę przy ich wymierzeniu