Opublikowano: wrzesień 2014

Zwolnienie od pracy – część 2

Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. z 1996 r. Nr 60 poz. 281 ze zm.),
• Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 461 ze zm.),
• Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2002 r. Nr 200 poz. 1679 ze zm.),
• Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1025),
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.),
• Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 332),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159),
• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 947 ze zm.).

Zasadą jest, że pracownik, który planuje przerwę w pracy, korzysta z urlopu wypoczynkowego bądź urlopu bezpłatnego, natomiast w przypadku narodzin dziecka – z urlopu macierzyńskiego, ojcowskiego albo rodzicielskiego. Przepisy prawa przewidują jednak sytuacje, kiedy pracownik z różnych względów zostaje zwolniony na pewien czas ze świadczenia pracy. Na ogół są one związane z jego życiem osobistym lub spełnianiem przez niego obowiązków publicznych. Poniżej przedstawiamy przegląd przypadków, które uprawniają pracownika do usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Stawienie się pracownika przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony

Zgodnie z § 5 Rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika wezwanego do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny do załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania. Konieczność zwolnienia pracownika pojawi się w przypadkach, o których mowa w Ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 51 ust. 1 ww. Ustawy osoby podlegające powszechnemu obowiązkowi obrony są obowiązane do osobistego stawienia się na wezwanie właściwych organów w sprawach dotyczących tego obowiązku w terminie i miejscu określonym w wezwaniu oraz do poddania się badaniom lekarskim i psychologicznym. Z kolei zgodnie z art. 119 ust. 1 na wniosek pracownika, któremu doręczono kartę powołania do czynnej służby wojskowej, pracodawca jest obowiązany udzielić zwolnienia od pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia:

1. na dwa dni, jeżeli pracownikowi doręczono kartę powołania do zasadniczej lub okresowej służby wojskowej,
2. na jeden dzień, jeżeli pracownikowi doręczono kartę powołania do odbycia ćwiczeń wojskowych trwających powyżej trzydziestu dni.

Dodatkowo, na wniosek pracownika, który odbył ćwiczenia wojskowe trwające powyżej trzydziestu dni, pracodawca jest obowiązany udzielić mu zwolnienia od pracy po odbyciu tych ćwiczeń na jeden dzień, bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

Pracownikom, którzy zostali wezwani do osobistego stawienia się przed właściwym organem w sprawach dotyczących powszechnego obowiązku obrony – jeżeli nie otrzymali od pracodawcy wynagrodzenia za czas opuszczony z powodu wezwania – przysługuje, na ich żądanie, zryczałtowana rekompensata za utracone zarobki, za każdy dzień w wysokości 1/30 minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w grudniu roku poprzedniego, ustalanego na podstawie przepisów Ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Dowodem usprawiedliwiającym nieobecność w pracy jest w tym przypadku imienne wezwanie pracownika do osobistego stawienia się, wystosowane przez organ właściwy w sprawach powszechnego obowiązku obrony, zawierające adnotację potwierdzającą stawienie się pracownika na to wezwanie (§ 3 pkt 1 Rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy).

Stawienie się pracownika przed organem administracji

Zgodnie z § 6 Rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika na czas niezbędny do stawienia się przez niego na wezwanie:

1. organu administracji rządowej,
2. organu samorządu terytorialnego,
3. sądu,
4. prokuratury,
5. policji,
6. organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia.

Za czas powyższego zwolnienia pracownik nie ma wprawdzie prawa do wynagrodzenia, ale może otrzymać rekompensatę pieniężną. W tym celu musi uzyskać od pracodawcy stosowne zaświadczenie, określające wysokość utraconego wynagrodzenia za czas zwolnienia. Podstawę prawną w tym zakresie stanowi m.in.:

1. art. 86 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,
2. art. 56 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego,
3. art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego.

Oczywiście obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy mogą przewidywać zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas powyższych zwolnień.

Dowodem usprawiedliwiającym nieobecność w pracy jest w tym przypadku imienne wezwanie pracownika do osobistego stawienia się, wystosowane przez dany organ administracji, sąd, prokuraturę, policję lub organ prowadzący postępowanie w sprawach o wykroczenia – w charakterze strony lub świadka w postępowaniu prowadzonym przed tymi organami, zawierające adnotację potwierdzającą stawienie się pracownika na to wezwanie (§ 3 pkt 1