STAN PRAWNY NA 24 MAJA 2019 Wymagania wobec szkół. Część III Opracował i zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.). Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego określa obowiązki i kierunek rozwoju szkół nie tylko w zakresie pracy dydaktyczno-wychowawczej, ale również szeroko rozumianej współpracy z lokalną społecznością. Umiejętność współdziałania określona została jako wartość, która decyduje o rozwoju społeczności szkolnej, a więc nauczycieli, rodziców i uczniów, oraz społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna szkoła to miejsce, gdzie uczniowie, nauczyciele i rodzice powinni nabyć przede wszystkim umiejętność pracy w zespole. Wymaganie 6. Rodzice są partnerami szkoły lub placówki Charakterystyka wymagania: • rodzice współdecydują w sprawach szkoły lub placówki i uczestniczą w podejmowanych działaniach, • szkoła lub placówka współpracuje z rodzicami na rzecz rozwoju dzieci, • szkoła lub placówka pozyskuje i wykorzystuje opinie rodziców na temat swojej pracy. Zauważyć należy, że przepisy prawa oświatowego zobowiązują szkołę do m.in.: • bieżącego informowania rodziców o postępach i trudnościach ucznia w nauce i zachowaniu dzieci, • pozyskania zgody na objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, • pisemnego poinformowania rodziców o zakresie i formach udzielanej pomocy. Rodzice, poprzez radę rodziców, mają prawnie zagwarantowaną możliwość m.in. występowania z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły do dyrektora i nauczycieli, uchwalania programu wychowawczo-profilaktycznego, wyrażania opinii o nawiązaniu współpracy szkoły ze stowarzyszeniami. Wymaganie 7. Szkoła lub placówka współpracuje ze środowiskiem lokalnym na rzecz wzajemnego rozwoju. Charakterystyka wymagania: • szkoła lub placówka, w sposób celowy, współpracuje z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym; celowa współpraca z instytucjami oznacza, że szkoła rozpoznała potrzeby środowiska lokalnego i potrafi je wykorzystywać do realizacji programów nauczania i programów wychowawczych. • współpraca szkoły lub placówki ze środowiskiem lokalnym wpływa na ich wzajemny rozwój oraz na rozwój uczniów. Szkoła powinna być ośrodkiem życia kulturalnego w środowisku lokalnym, miejscem debaty nad rozwojem społeczności lokalnej, miejscem, gdzie ścierają się poglądy i tworzą nowe pomysły. Charakterystyka wymagania zobowiązuje szkoły do rozpoznania potrzeb i zasobów szkoły oraz środowiska lokalnego i podejmowania inicjatyw na tej podstawie. Rozpoznanie potrzeb powinno odbywać się w sposób systemowy, a więc w szkole zadanie monitorowania potrzeb środowiska należy przydzielić konkretnej osobie lub zespołowi. Monitorowanie może odbywać się poprzez np. zbieranie informacji z lokalnej prasy, biuletynów, stron internetowych czy portali społecznościach. Ważne jest również rozwijanie bezpośrednich kontaktów z instytucjami, samorządem, organizacjami pozarządowymi, zakładami pracy, lokalnymi stowarzyszeniami czy indywidualnymi osobami. Przykładowe inicjatywy podejmowane w szkole: • organizacja imprez sportowych, kulturalnych, oświatowych, festynów, • promowanie bezpieczeństwa (współpraca z lokalną policją itp.), • wycieczki do lokalnych przedsiębiorstw i zakładów pracy, • organizacja zajęć dla dorosłych: nauka języka obcego, zajęcia komputerowe, warsztaty, • wykorzystanie sali gimnastycznej przez społeczność lokalną, • współpraca z seniorami, osobami niepełnosprawnymi, związkami zawodowymi, • organizacja akcji charytatywnych oraz wolontariatu. Istotne jest, żeby szkoła badała potrzeby środowiska i na nie odpowiadała. Potrzeby środowiska są najczęściej zaspokajane podczas realizacji wspólnych projektów z instytucjami, których zadaniem jest współpraca ze szkołami. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, policja i wiele innych instytucji, współpracując ze szkołą, realizują również swoje potrzeby. Wzajemne zaspokajanie potrzeb szkoły i środowiska odbywa się m.in. przez: • konkursy międzyszkolne, • współpracę z uczelniami wyższymi (dni otwarte, kiermasz), • realizację innowacji i eksperymentów pedagogicznych, • realizację turystyki szkolnej, krajoznawstwa, • wymianę międzynarodową, • akcje społeczne i ekologiczne, • uroczystości patriotyczne. Wspomniana już systemowość i systematyczność działań powinna służyć w pierwszej kolejności kształtowaniu u uczniów aktywności, kreatywności, a wśród dorosłych – kształtowaniu postawy zaangażowania w działania samorządu i szerszej społeczności lokalnej. Realizacja wymagania obejmuje prowadzenie przez szkołę systematycznego monitorowania (lub ewaluacji) efektów współpracy. Rozwój zarówno szkoły, jak i społeczności lokalnej, powinien wiązać się z podejmowaniem modyfikacji, szukaniem nowych rozwiązań i obszarów współpracy i, co najważniejsze, odpowiadać na zmieniające się potrzeby i aspiracje. Wymaganie 8. Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy wyników egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych. Charakterystyka wymagania: • w szkole lub placówce analizuje się wyniki egzaminów, wyniki ewaluacji zewnętrznej i wewnętrznej oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych, odpowiednio do potrzeb szkoły lub placówki, • analizy prowadzą do formułowania wniosków i rekomendacji, na podstawie których nauczyciele planują i podejmują działania służące jakości procesów edukacyjnych, • działania te są monitorowane i analizowane, a w razie potrzeby – modyfikowane. Realizacja charakterystyki wymagania oznacza, że w szkole nie tylko analizuje się wyniki sprawdzianu i egzaminów oraz wyniki ewaluacji, ale przede wszystkim formułuje się wnioski i rekomendacje, na podstawie których planuje się i podejmuje odpowiednie działania. Następnie szkoła powinna je analizować, a w razie potrzeby modyfikować. Od wielu lat szkoły dokonują ilościowych i jakościowych analiz sprawdzianów i egzaminów. Analiza ilościowa obejmuje: • zdawalność szkoły, oddziałów, poszczególnych uczniów, • zdawalność w ramach poszczególnych części egzaminu, • zdawalność przedmiotów na egzaminie maturalnym lub zawodów na egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe z uwzględnieniem części teoretycznej i praktycznej, • średnie wyniki ze sprawdzianu lub egzaminu, • stopień trudności i liczbę ominiętych zadań, • analizę wyników z uwzględnieniem skali staninowej, na której umieszczane są wyniki szkoły oraz poszczególnych oddziałów i uczniów, • analizę edukacyjnej wartości dodanej z uwzględnieniem kalkulatora EWD. W analizie jakościowej jest uwzględniana kontekstowa interpretacja wyników. Wybory kontekstów w poszczególnych szkołach są następujące: • czynniki indywidualne, takie jak obecność uczniów na lekcjach, frekwencja na zajęciach dodatkowych, dysfunkcje uczniów, opanowanie umiejętności kluczowych, stan zdrowia, • środowiskowe (środowisko domowe, wykształcenie rodziców, warunki lokalowe, możliwość korzystania z internetu, słowników, lektur), • badanie losów absolwentów pod kątem wyboru uczelni, kierunku studiów i dalszej kariery. W szkołach przeprowadza się również wielopoziomowe badania wyników nauczania. Obejmują one analizy: • oceniania bieżącego, klasyfikacji śródrocznej, rocznej i końcowej, • diagnozy wstępnej i końcowej przeprowadzanej w formie próbnych sprawdzianów, • obserwacje pedagogiczne dotyczące rozwoju fizycznego, umysłowego i społecznego dzieci, • badania gotowości szkolnej, wywiady, ankiety. Kolejne zadanie szkoły to formułowanie wniosków i rekomendacji. Najczęściej odnoszą się one do działań edukacyjnych takich jak: • realizacja programów i planów nauczania zgodnie z potrzebami uczniów, • ćwiczenie umiejętności najsłabiej opanowanych przez uczniów, • opracowanie programów pracy z uczniem zdolnym, • opracowanie i upowszechnienie metod aktywizujących uczniów, • stosowanie elementów oceniania kształtującego (informacja zwrotna, informowanie o celach lekcji oraz o najważniejszych umiejętnościach), • opracowanie procedury poprawy ocen niedostatecznych, modyfikacja wewnątrzszkolnego oceniania w celu motywowania do nauki uczniów osiągających słabsze wyniki, • diagnozowanie przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych, • realizacja programów rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów, zajęć dodatkowych, • organizowanie warsztatów dla rodziców, • podejmowanie działań nowatorskich. Wymaganie 9. Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi Zarządzając szkołą, dyrektor powinien: • koncentrować się na zapewnieniu warunków organizacyjnych odpowiednich do realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, • wykorzystywać wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego, • podejmować działania zapewniające szkole lub placówce wspomaganie zewnętrzne odpowiednie do potrzeb i służące rozwojowi szkoły lub placówki, • ustalać i przestrzegać procedury dotyczące bezpieczeństwa, w tym sposobów działania w sytuacjach trudnych i kryzysowych. Zarządzanie powinno sprzyjać indywidualnej i zespołowej pracy nauczycieli oraz doskonaleniu zawodowemu. Ewaluację wewnętrzną dyrektor powinien przeprowadzać wspólnie z nauczycielami. Ponadto wnioski wynikające z nadzoru pedagogicznego powinny służyć rozwojowi szkoły. Dyrektor powinien również podejmować skuteczne działania zapewniające szkole wspomaganie zewnętrzne odpowiednie do jej potrzeb. W badaniach ewaluacyjnych pojawiają się następujące przykłady spełniania wymagań: • ewaluacja wewnętrzna jest planowana i realizowana zgodnie z potrzebami szkoły, • nauczyciele z własnej inicjatywy podejmują dialog i współpracę, • zespoły nauczycieli systematycznie współpracują ze sobą, • zarządzanie szkołą odbywa się poprzez inicjowanie działań i motywowanie nauczycieli, • organizacja nadzoru jest ukierunkowana na formułowanie wniosków i wdrażanie rekomendacji, • w szkole skutecznie angażuje się rodziców i uczniów do procesu zarządzania, • powszechnie są wprowadzane programy autorskie. Rolą dyrektora w zarządzaniu jest przede wszystkim ułatwienie realizowania uzgodnionych celów oraz formułowanie rozwojowych wniosków i rekomendacji z nadzoru pedagogicznego.