STAN PRAWNY NA 10 MAJA 2019 Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole – współpraca ze specjalistami Opracowała: Elżbieta Bukowiecka-Górny, dyrektor przedszkola, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, społeczny kurator sądu rodzinnego i nieletnich; zaktualizował: Marcin Majchrzak, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2013 r. poz. 532 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1113 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1578 ze zm.). Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniom w szkole jest organizowana przez nauczycieli i specjalistów na zasadach określonych w Rozporządzeniu w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. W przepisach ww. Rozporządzenia nie ma mowy o obowiązku powoływania zespołu nauczycieli, który miałby planować i koordynować pomoc udzielaną uczniowi. Wyjątek przewidziany jest w odniesieniu do uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Zrezygnowano w ten sposób z formalnego charakteru zespołu ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej na rzecz autentycznej współpracy nauczycieli ze specjalistami. Dlatego warto opracować w szkole procedury wewnętrzne, które pozwolą sprawnie, bez zbędnej biurokracji, organizować i udzielać pomoc psychologiczno-pedagogiczną uczniom, których potrzeby rozwojowe i edukacyjne wymagają wsparcia. Procedury współpracy ze specjalistami W zależności od zaistniałych potrzeb, wynikających z przyjęcia do szkoły uczniów z określonymi potrzebami rozwojowymi, zatrudnia się specjalistów wówczas, gdy kadra pedagogiczna szkoły nie posiada dodatkowych kwalifikacji i dyrektor szkoły nie ma możliwości zorganizowania odpowiedniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Ważne! Dyrektor jest zobowiązany do uzgodnienia z organem prowadzącym liczby godzin specjalisty przeznaczonych na pracę z uczniami (także wówczas, gdy w trakcie roku szkolnego zaistnieją potrzeby udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej przez specjalistów), a następnie zawiera z nim umowę o pracę – najczęściej na czas określony lub nieokreślony, jeśli takich uzgodnień dokonano z organem prowadzącym. Współdziałanie zatrudnionych specjalistów z dyrektorem i nauczycielami powinno być jasno określone, dlatego warto opracować procedury w taki sposób, by każda ze stron dokładnie znała swoje zadania i terminy ich wykonania. Rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach nakazuje ścisłą współpracę pomiędzy rodzicami dziecka, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi (w tym poradniami specjalistycznymi), placówkami doskonalenia nauczycieli, przedszkolami, szkołami oraz organizacjami pozarządowymi i instytucjami działającymi na rzecz rodziny i dziecka w celu pełnego rozpoznania potrzeb dziecka i udzielania mu pomocy we właściwym czasie. Opracowane w szkole zasady współpracy nauczycieli ze specjalistami powinny uwzględnić: • zadania nauczycieli i specjalistów, • rolę rodziców, • obowiązki dyrektora szkoły, • obowiązki koordynatora organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Powinny także określić wyraźny zakres kooperacji pomiędzy nimi. Dokładne określenie zadań w ramach ich ścisłej współpracy ułatwi komunikację oraz pozwoli na podejmowanie szybkich i efektywnych działań wspomagających rozwój ucznia. Zadania dyrektora szkoły Dyrektor szkoły, określając zasady współpracy nauczycieli i specjalistów oraz wyznaczając koordynatora ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej, jednocześnie powinien zaangażować do udzielania wsparcia uczniom wszystkie zasoby wewnętrzne i umożliwić współpracę z instytucjami zewnętrznymi. Pomoże to stworzyć koalicję składającą się z wszystkich dostępnych podmiotów, rozszerzając tym samym spektrum dostępnych środków, które gwarantują lepsze rozpoznanie potrzeb oraz możliwości udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Dyrektor odpowiada za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zatem powinien ustalić, w jaki sposób należy zbierać informacje o uczniach potrzebujących wsparcia. Zgodnie z § 20 ust. 13 Rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach może on powołać koordynatora ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej, określając szczegółowo zakres jego działań i współpracy z nauczycielami, specjalistami, a także z poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną instytucją w kwestii organizowania i udzielania pomocy. Dyrektor powinien również wskazać sposób monitorowania organizowanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jasne procedury współpracy nauczycieli i specjalistów ułatwią monitorowanie i ewaluację działań związanych z udzielaniem ww. pomocy. Zadania koordynatora ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej Zadaniem powołanego odpowiednim zarządzeniem koordynatora będzie przede wszystkim planowanie i udzielanie pomocy w szkole. Na to stanowisko dyrektor może wyznaczyć zarówno nauczyciela, jak i specjalistę zatrudnionego w szkole. W ramach współpracy z dyrektorem, nauczycielami i specjalistami do obowiązków koordynatora pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy uzgadnianie (na podstawie zebranych rekomendacji) propozycji wymiaru godzin i form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla poszczególnych uczniów, dla których pomoc należy organizować. Niezwłocznie po uzyskaniu informacji koordynator powinien przekazać ją dyrektorowi, by ostatecznie ustalić zasady udzielania pomocy. Do obowiązków koordynatora należy także przygotowanie pisemnych powiadomień dla rodziców o ustalonych dla dziecka formach, sposobach, wymiarze i okresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jego rolą jest także składanie dyrektorowi szkoły sprawozdań z organizowanej i udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Koordynator, w ramach współpracy z nauczycielami i specjalistami, opracowuje arkusze ewaluacji udzielanej pomocy oraz koordynuje wszelkie działania i współpracę z poradniami działającymi poza szkołą, ustalając z dyrektorem i nauczycielami potrzeby w zakresie organizowania szkoleń i instruktaży. Zasady dokumentowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej Rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach ustala obowiązek tworzenia indywidualnych lub grupowych planów pomocy psychologiczno-pedagogicznej, które dokumentowane mają być w dzienniku pracy nauczyciela, dziennikach zajęć oraz dziennikach pracy specjalistów, w tym psychologów, pedagogów, logopedów. Plany pomocy psychologiczno-pedagogicznej, indywidualne lub grupowe, powinny zawierać ocenę postępów ucznia oraz wnioski do dalszej z nim pracy. Warto założyć tzw. indywidualne teczki dla uczniów objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Do dokumentacji badań i czynności uzupełniających prowadzonych w szkole, w szczególności przez pedagoga, psychologa, logopedę, należy również ta wytworzona przez szkołę na bazie wyników prowadzonych badań i działań diagnostycznych. Na dokumentację tę składają się przede wszystkim: • plany pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • informacje dla rodziców o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno- -pedagogiczną, • informacje dla rodziców o ustalonych formach, sposobach i okresie udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • arkusze ewaluacyjne udzielanej uczniowi pomocy (uzupełniane pod koniec roku szkolnego), • opinie wystawiane uczniom przez nauczycieli (wymagane są m.in. przy kierowaniu uczniów na badania do poradni). Działania szkoły w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej muszą uwzględniać również dokumentację poradni psychologiczno-pedagogicznej udostępnioną przez rodziców i będącą podstawą do działań podejmowanych w szkole. Dokumentacja badań zewnętrznych dopełnia dokumentację badań i czynności uzupełniających prowadzonych w szkole i przez nią wytworzonych. Współpraca nauczycieli i specjalistów Na podstawie obserwacji pedagogicznych nauczyciele i specjaliści rozpoznają indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz indywidualne możliwości psychofizyczne uczniów, w tym ich zainteresowania i uzdolnienia. Jeśli uczeń zostanie zakwalifikowany do udzielania mu pomocy, nauczyciel udziela jej niezwłocznie w trakcie bieżącej pracy. Oznacza to obowiązek rozpoznania potrzeb, udzielenia natychmiastowego wsparcia oraz dostosowania metod, form oraz wymagań do możliwości ucznia. Zanim nauczyciel rozpocznie działania, powinien opracować indywidualny lub grupowy plan pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Plan taki może opracować samodzielnie lub we współpracy ze specjalistą; może on być modyfikowany w trakcie realizacji, ponieważ diagnoza rozwoju ucznia nie kończy się w momencie jej postawienia, lecz jest weryfikowana w trakcie realizacji programu. Nauczyciel i specjalista dokumentują swoją pracę z zakresu pomocy psychologiczno- -pedagogicznej w dzienniku pracy nauczyciela lub dziennikach zajęć specjalistycznych z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, co wiąże się z określeniem przez nauczycieli i specjalistów przewidywanych niezbędnych działań, wyborem najkorzystniejszych form i metod pracy z uczniem lub z grupą uczniów (która wykazuje podobne potrzeby rozwojowe), określeniem celów podejmowanej pomocy oraz wskazaniem oczekiwanych efektów pracy z uczniami. Dokumentacja powinna być prowadzona w taki sposób, by umożliwiała dyrektorowi organizowanie pomocy w skali szkoły oraz nadzorowanie prawidłowości jej udzielania. W procesie współpracy nauczycieli i specjalistów organizujących pomoc psychologiczno- -pedagogiczną ważne są terminy ścisłej współpracy. Kiedy nauczyciel stwierdza, że niezbędna jest pomoc specjalisty (np. psychologa, by prawidłowo rozpoznać indywidualne możliwości ucznia), wówczas na piśmie i za pośrednictwem koordynatora zwraca się do specjalisty zatrudnionego w szkole lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej o przeprowadzenie badań i zdiagnozowanie indywidualnych potrzeb ucznia, aby określić ewentualne przyczyny niepowodzeń edukacyjnych dziecka, sposób wspierania jego mocnych stron lub zdiagnozować sytuację wychowawczą, by ustalić odpowiednie formy pomocy. W ramach współpracy ze specjalistami nauczyciel może także w trakcie przygotowania planu pomocy psychologiczno-pedagogicznej zwrócić się do nich o pomoc. Specjaliści badający poziom rozwoju uczniów w ramach współpracy z nauczycielami mają również możliwość zwrócenia się do nauczycieli o wydanie opinii i uzyskanie informacji, które będą pomocne w postawieniu właściwej diagnozy. Współdziałanie ze specjalistami zatrudnionymi poza szkołą powinno być ustalone pomiędzy poradnią psychologiczno-pedagogiczną a szkołą i odbywać się na odrębnych zasadach. Z reguły poradnie przygotowują dla szkół pewną ofertę zajęć i zakres fachowego wsparcia, z których szkoła może skorzystać po uprzednim uzgodnieniu terminów. Współpraca nauczycieli i specjalistów z dyrektorem szkoły Współpraca nauczycieli i specjalistów z dyrektorem szkoły w zakresie organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinna przebiegać w kilku etapach: 1. Nauczyciele i specjaliści informują na piśmie dyrektora szkoły o potrzebie objęcia określonego ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną. 2. Następnie przedstawiają dyrektorowi indywidualne lub grupowe plany pomocy psychologiczno-pedagogicznej. 3. Nauczyciele we współpracy ze specjalistami przygotowują dla rodziców: • informacje o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, • zgody na udzielenie uczniowi takiej pomocy. Następnie dają je do akceptacji dyrektorowi. 4. W przypadku powołania koordynatora ds. organizowania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej informacja o objęciu ucznia pomocą oraz nadzór nad wykonywaniem zadań nauczycieli i specjalistów w zakresie organizowania pomocy należeć będzie do koordynatora. Współpraca nauczycieli z koordynatorem pomocy psychologiczno-pedagogicznej W zakresie organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej współpraca powinna przebiegać w następujących etapach: 1. Dyrektor szkoły, wyznaczając koordynatora organizowania i udzielania w szkole pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zobowiązuje go do planowania i koordynowania działań związanych z organizacją pomocy oraz do składania stosownych sprawozdań z prowadzonej działalności. 2. Zadaniem koordynatora jest zebranie informacji od nauczycieli i specjalistów o uczniach, którym należy udzielić pomocy. 3. Niezwłocznie po uzyskaniu informacji koordynator powinien przekazać ją dyrektorowi, by ustalić formy, sposoby i okres udzielania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane. 4. Po uzyskaniu stosownych informacji koordynator powiadamia nauczycieli, wychowawców klas, specjalistów o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno--pedagogiczną i podjęciu działań w trakcie ich bieżącej pracy. 5. W przypadku stwierdzenia konieczności organizacji pomocy psychologiczno- -pedagogicznej w formie klas terapeutycznych, zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, zajęć specjalistycznych (korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych, o charakterze terapeutycznym) czy też rozwijających uzdolnienia, koordynator bezzwłocznie i na piśmie przygotuje powiadomienia dla rodziców o przyznanej pomocy, jej formach, okresie jej udzielania i wymiarze godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane po wcześniejszych uzgodnieniach z dyrektorem szkoły i jego akceptacji co do ilości i terminów organizowania takich zajęć. 6. Zadaniem koordynatora jest także monitorowanie działań nauczycieli i specjalistów w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz nawiązywanie współpracy z poradniami i specjalistami działającymi również poza szkołą. Swoje spostrzeżenia i wnioski z organizowania pomocy powinien przekazywać dyrektorowi co najmniej dwa razy w roku – na tej podstawie dyrektor dokonuje oceny działalności szkoły w tym zakresie. Współpraca nauczycieli i specjalistów z rodzicami Planowanie, organizowanie i koordynowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej odbywa się zawsze we współpracy z rodzicami ucznia. Rodzic musi zostać poinformowany na piśmie o potrzebie objęcia ucznia pomocą, ustalonych formach, okresie i wymiarze godzin pomocy przez dyrektora szkoły niezwłocznie i w sposób przyjęty w danej szkole. Nauczyciele i specjaliści w miarę potrzeb powinni organizować porady i instruktaż dla rodziców, przekazywać materiały metodyczne do pracy z uczniem w domu. Współpraca powinna opierać się na rozmowach rodziców zarówno z nauczycielami prowadzącymi pomoc, jak i ze specjalistami. Podczas spotkań należy wskazać rodzicom pozytywne rezultaty prowadzenia działań pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Nauczyciele mogą udostępniać rodzicom dokumenty badawcze, na podstawie których rozpoznane zostały potrzeby i wyjaśnić, na czym polega organizowanie pomocy. Zapamiętaj! Rodzice powinni wyrazić zgodę na objęcie ich dziecka działaniami z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej; mają również prawo wnioskować do dyrektora szkoły o udzielanie pomocy ich dziecku. Ewaluacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinna polegać na sporządzeniu odpowiedniej dokumentacji opracowanej w szkole przez koordynatora, nauczycieli i specjalistów, na podstawie której dyrektor będzie mógł dokonać oceny skuteczności podejmowanych działań.