STAN PRAWNY NA 31 MAJA 2019 Znajomość prawa wśród nauczycieli przedszkola Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik; zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2009 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli (Dz.U. z 2009 r. Nr 131 poz. 1078 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 października 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (Dz.U. z 2001 r. Nr 128 poz. 1418), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz.U. z 2001 r. Nr 1 poz. 5), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r. poz. 167), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. z 2018 r. poz. 1574), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 maja 2018 r. w sprawie szczegółowych kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1133 ze zm.), • Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 128), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8 poz. 43 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. z 2018 r. poz. 1055), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), • Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2195 ze zm.), • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. UE.L. z 2016 r. Nr 119 poz. 1). Jedną z podstawowych zasad prawnych, wywodzących się jeszcze z prawa rzymskiego, jest zasada ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi). W praktyce pracy nauczyciela przedszkola oznacza to, że nie może on twierdzić, iż zachował się niezgodnie z normą prawną dlatego, że nie wiedział o jej istnieniu. Aby nauczyciel był naprawdę specjalistą w swoim zawodzie, powinien znać dobrze nie tylko swoje obowiązki i uprawnienia, ale także ramy i zasady funkcjonowania przedszkola. Poniżej wskazano podstawowe akty prawne niezbędne w pracy nauczyciela przedszkola. Przepisy te można podzielić na dwie grupy: akty związane ze stosunkiem pracy nauczyciela oraz akty związane z funkcjonowaniem placówki i pracą z dziećmi. Przepisy związane ze stosunkiem pracy nauczyciela Najważniejszym aktem prawnym w tym zakresie jest Karta nauczyciela, która reguluje przede wszystkim: • obowiązki nauczyciela oraz kryteria oceny jego pracy (rozdział 2), • ogólne zasady dotyczące wymagań kwalifikacyjnych (rozdział 3), • uzyskiwanie stopni awansu zawodowego nauczycieli (rozdział 3a), • sposób nawiązania, zmiany i rozwiązania stosunku pracy nauczyciela (rozdział 4), • warunki pracy, składniki i sposób ustalania wynagrodzenia, a także wysokość średniego wynagrodzenia nauczyciela (rozdział 5), • tygodniową liczbę godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, opiekuńczych i wychowawczych (rozdział 5), • przyznawanie nagród i odznaczeń nauczycielowi, w tym zasady przyznawania nagrody jubileuszowej oraz tzw. trzynastki (rozdział 6), • zasady udzielania urlopów nauczycielom oraz uprawnienia socjalne wynikające ze stosunku pracy (rozdział 7), • zasady pomocy zdrowotnej dla nauczycieli (rozdział 8), • zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej (rozdział 10), • uprawnienia emerytalne nauczycieli (rozdział 11). Powołany wyżej akt prawny jest najważniejszym, ale nie jedynym dokumentem regulującym prawa i obowiązki nauczycieli wynikające ze stosunku pracy. W sprawach w niej nieuwzględnionych Karta nauczyciela odsyła do postanowień Kodeksu pracy. Takim zagadnieniem jest np. udzielanie urlopu macierzyńskiego czy usprawiedliwianie nieobecności w pracy, które zostało szczegółowo uregulowane w treści Rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Rozporządzenie w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym od pracy określa – oprócz wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia – m.in. wykaz stanowisk i funkcji uprawniających do dodatku funkcyjnego, warunki przyznawania dodatku motywacyjnego, a także okresy zaliczane do dodatku za wysługę lat oraz sposób ustalania wysokości wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym od pracy. Rozporządzenie w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli określa zasady przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia w zakresie pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej ze specjalnego funduszu wyodrębnionego w budżetach wojewodów i w budżecie ministra edukacji narodowej. Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania reguluje z kolei zasady nabywania przez nauczycieli prawa do nagrody jubileuszowej i jej wysokość oraz wskazuje, jakie okresy pracy zaliczane są do okresów pracy uprawniających do jej uzyskania. Doskonalenie zawodowe Jednym z obowiązków nauczyciela jest podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Podstawą prawną regulującą kwestie doskonalenia zawodowego dla tej grupy jest Karta nauczyciela oraz przepisy wykonawcze do tej niej, wśród których znajdują się: • Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania – dla skorzystania z uprawnień przewidzianych w tym akcie prawnym konieczne jest skierowanie dyrektora przedszkola udzielane w sytuacji, kiedy podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela jest zgodne z potrzebami placówki, • Rozporządzenie w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej – określa zasady zwrotu kosztów podróży służbowej odbywanej w terminie i miejscu określonym przez pracodawcę. Nie tylko ustawy i przepisy wykonawcze do nich regulują zasady mające wpływ na prawa i obowiązki nauczycieli przedszkoli publicznych. Na podstawie art. 30 ust. 6 Karty nauczyciela rada gminy uprawniona jest do ustalenia regulaminu wynagradzania nauczycieli, a na podstawie art. 42 ust. 7 KN także zasad rozliczania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin dla nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego. Rada gminy reguluje ponadto zasady udzielania i rozmiar zniżek oraz przyznawanie zwolnień od obowiązku realizacji zajęć wychowawczych, opiekuńczych i dydaktycznych. Uprawniona jest również do określenia kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej (art. 49 ust. 2 Karty nauczyciela). W pracy nauczyciela niezbędna jest ponadto znajomość przepisów Rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli. Powyższy akt prawny zawiera niezbędną wiedzę dotyczącą sposobu odbywania stażu, rodzaju dokumentacji załączanej do wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, a co najważniejsze dla nauczycieli, Rozporządzenie to reguluje także zakres wymagań do uzyskania poszczególnych stopni awansu zawodowego, tryb działania komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych oraz wzory dokumentów wydawanych w trakcie tych procedur. Równie istotne z punktu widzenia pracy zawodowej nauczyciela jest Rozporządzenie w sprawie szczegółowych kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz trybu postępowania odwoławczego. Dostarcza ono niezbędnej wiedzy o tym, na podstawie jakich kryteriów dokonuje się oceny pracy nauczyciela. Koniecznie należy też wymienić dwa akty związane z uprawnieniami nauczyciela do świadczeń wypłacanych przez organ rentowy. Jest to Ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, która ustala warunki i zasady nabywania i utraty prawa do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych, oraz Rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze. Dopiero zaznajomienie się z Kartą nauczyciela, Kodeksem pracy, ww. Rozporządzeniami oraz uchwałami rady gminy daje pełny obraz praw i obowiązków nauczycieli publicznych przedszkoli. Te wszystkie akty, choć o różnej randze prawnej, kształtują stosunek ich pracy. Przepisy związane z edukacją, wychowaniem i opieką Podstawowym aktem prawnym, bez znajomości którego trudno wyobrazić sobie pracę nauczyciela, jest Ustawa Prawo oświatowe. Akt ten reguluje podstawowe zasady działania przedszkoli publicznych, zasadnicze sprawy ustrojowe, definicję publicznego przedszkola. Stanowi także o konkretnych uprawnieniach i obowiązkach nauczyciela. Istotne jest również Rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji. Określa ono, jakie dokumenty składają się na dokumentację, oraz wskazuje sposób ich prowadzenia. Powołane przepisy regulują również postępowanie w przypadku zniszczenia dokumentacji przedszkolnej. Kolejnym ważnym aktem prawnym jest Rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. Załącznik do Rozporządzenia określa podstawę programową wychowania przedszkolnego, wskazuje cele wychowania przedszkolnego oraz obszary kształtowania umiejętności, które mają pomóc w osiągnięciu wyznaczonych celów. W procesie edukacji przedszkolnej istotne znaczenie ma również Rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Definiuje ono pojęcie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także reguluje zasadnicze kwestie związane z jej udzielaniem. Przepisy związane z bezpieczeństwem Kolejnym ważnym aktem w pracy nauczyciela przedszkola jest Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. Z treści tego Rozporządzenia nauczyciele dowiedzą się, w jaki sposób bezpiecznie i zgodnie z przepisami zorganizować wycieczkę. Oczywiście nauczyciel zobowiązany jest dbać o bezpieczeństwo powierzonych jego opiece dzieci nie tylko podczas wyjazdów i wycieczek, ale przede wszystkim w czasie codziennej pracy. Zagadnienie to reguluje Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Z szeroko pojętym bezpieczeństwem dzieci uczęszczających do przedszkola wiąże się również obowiązek udzielenia pierwszej pomocy wszystkim, którzy znajdą się w stanie nagłego zagrożenia, a więc także podopiecznym placówki. Sposób i zakres udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej określa Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Zgodnie z art. 4 „kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego”. Przepisy związane z ochroną danych osobowych Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienie ochrony danych osobowych zarówno samych nauczycieli, jak i dzieci uczęszczających do przedszkola oraz ich rodziców i opiekunów prawnych jest RODO ustanawiające zasadę, zgodnie z którą każdy ma prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych. Ponadto z jego treści wynika przedmiot i zakres ochrony danych osobowych, wyłączenia spod tej ochrony, a także zasady przetwarzania danych osobowych. Podsumowanie Jak widać z powyższego wyliczenia, działalność przedszkola uregulowana jest w wielu aktach prawnych. Nie sposób znać szczegółowo wszystkich wymienionych wyżej przepisów, mimo to adresaci norm prawnych zobowiązani są do ich bezwzględnego przestrzegania. Aby nie narazić się na konsekwencje prawne wynikające z niewiedzy lub błędnego rozumienia przepisów, konieczne staje się regularne dokształcanie, śledzenie zmian w prawie i czytanie fachowej literatury. Dyrektor przedszkola w ramach swoich kompetencji kierowniczych powinien umożliwiać dokształcanie nauczycieli, pomagać im w poszerzaniu i uzupełnianiu wiedzy również z zakresu ram prawnych funkcjonowania przedszkola. Oczywiście nauczyciele nie są zobligowani do szczegółowej znajomości wszystkich ustaw i rozporządzeń, ale powinni posiadać choćby ogólną wiedzę o podstawach prawnych działalności placówki. Wymieniony wyżej wykaz aktów prawnych wraz z krótkim opisem treści zawartej w tych przepisach może stanowić cenną pomoc zarówno w sprawnym odnalezieniu szukanego rozporządzenia czy ustawy, jak i zorientowaniu się w zakresie spraw uregulowanych przez ustawodawcę.