STAN PRAWNY NA 9 SIERPNIA 2019 Innowacje i eksperymenty pedagogiczne Opracowała: Anna Torbicka, pedagog w zakresie pracy opiekuńczej i socjalno-wychowawczej; zaktualizowała: Elżbieta-Roszak, dyrektor, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148.), • Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 31 sierpnia 2012 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki artystyczne (Dz.U. z 2012 r. poz. 999), • Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2018 r. poz.1668 ze zm.). Innowacja pedagogiczna jest nowatorskim rozwiązaniem programowym, organizacyjnym lub metodycznym, które ma na celu poprawę jakości pracy szkoły. Literatura przedmiotu określa innowację jako zmianę struktury systemu szkolnego w celu wprowadzenia ulepszeń o charakterze wymiernym. Eksperyment pedagogiczny to działania służące podnoszeniu skuteczności kształcenia w szkole, w ramach których są modyfikowane warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści. Działania są prowadzone pod opieką jednostki naukowej. Jakich zakresów mogą dotyczyć eksperymenty i innowacje? Innowacje i eksperymenty nie mogą prowadzić do zmiany typu szkoły. Mogą obejmować wszystkie bądź wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę, oddział lub grupę. Mogą one dotyczyć także programów nauczania, sposobów organizowania zajęć, rozwiązywania problemów wychowawczych, doskonalenia nauczycieli czy sposobów oceny jakości pracy szkoły. Konieczne jest jednak, aby realizowana była cała podstawa programowa obowiązująca dla danego etapu edukacyjnego. Oznacza to, że nie można pomijać wymaganych przez nią treści, ale można je rozszerzać. Przebieg eksperymentu i innowacji pedagogicznej Eksperymenty i innowacje pedagogiczne są wprowadzane zwłaszcza wtedy, gdy wśród kadry pedagogicznej występuje niezadowolenie z wyników własnej pracy i dąży ona do tego, by zwiększyć efektywność podejmowanych działań wychowawczych i edukacyjnych. Źródłem działań eksperymentalnych i innowacyjnych są również niedogodności i utrudnienia organizacyjne występujące w funkcjonowaniu szkoły, a także oczekiwania odbiorców usług edukacyjnych, chęć sprostania im oraz dążenie do rozwoju osobistego czy po prostu chęć wprowadzania ulepszeń. Czerpaniu pomysłów na innowacje towarzyszą dwie strategie: można starać się samemu je wymyślać albo przejmować czy też adaptować rozwiązania zastosowane i sprawdzone przez innych. Rozpoczęcie innowacji lub eksperymentu jest możliwe po zapewnieniu przez szkołę odpowiednich warunków kadrowych i organizacyjnych niezbędnych do realizacji planowanych działań innowacyjnych i eksperymentalnych. Jeżeli innowacje lub eksperymenty wymagają przyznania placówce dodatkowych środków budżetowych, mogą być podjęte po wyrażeniu przez organ prowadzący szkołę pisemnej zgody na finansowanie planowanych działań. W szkołach, w których jest prowadzona innowacja lub eksperyment, rekrutacja odbywa się na zasadzie powszechnej dostępności. Udział nauczycieli w innowacji lub eksperymencie jest dobrowolny. Procedura wprowadzenia eksperymentu Zgodnie z art. 45 upo. szkoła może realizować eksperyment pedagogiczny. Polega on na modyfikacji istniejących lub wdrożeniu nowych działań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu nowatorskich rozwiązań programowych, organizacyjnych, metodycznych lub wychowawczych, w ramach których są modyfikowane warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści nauczania. Celem eksperymentu pedagogicznego jest rozwijanie kompetencji i wiedzy uczniów oraz nauczycieli. Może on być przeprowadzony pod opieką tzw. jednostki naukowej, czyli wyższej uczelni, federacji, akademii, instytutu naukowego itp. (art. 7 ust. 1 pkt 1, 2, 4–6, 7 i 8 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce), która wyrazi zgodę na partnerstwo w przeprowadzanym eksperymencie. Zapamiętaj! Eksperyment pedagogiczny nie może naruszać uprawnień ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki. Musi też gwarantować uzyskanie: wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz informacji o warunkach i sposobie przeprowadzania egzaminów. Prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w szkole lub placówce wymaga zgody ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, a w przypadku szkoły artystycznej – ministra właściwego ds. kultury i dziedzictwa narodowego. Dyrektor szkoły lub placówki, na podstawie uchwały rady pedagogicznej i po uzyskaniu opinii rady rodziców, występuje do ministra właściwego z wnioskiem o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w szkole lub placówce, do 31 marca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie tego eksperymentu. Wniosek ten składa się za pośrednictwem kuratora oświaty, który dołącza swoją opinię. Jak powinien wyglądać poprawnie skonstruowany wniosek? Wniosek o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu w szkole powinien zawierać następujące informacje: • cel eksperymentu, • założenia eksperymentu, • sposób realizacji eksperymentu, • czas trwania eksperymentu, • opinia jednostki naukowej dotycząca założeń eksperymentu wraz ze zgodą tej jednostki na sprawowanie opieki nad przebiegiem eksperymentu i na dokonanie jego oceny, • zgoda rady pedagogicznej oraz opinia rady szkoły, • zgoda organu prowadzącego szkołę (jeżeli eksperyment wymaga przyznania szkole dodatkowych środków budżetowych). Po zakończonym eksperymencie dyrektor szkoły lub placówki prowadzącej ww. eksperyment przekazuje ministrowi właściwemu ds. oświaty i wychowania, a w przypadku szkoły artystycznej – ministrowi właściwemu ds. kultury i dziedzictwa narodowego, sprawozdanie z przeprowadzonego eksperymentu pedagogicznego wraz z opinią jednostki naukowej, która sprawuje opiekę nad przebiegiem tego eksperymentu. Takie sprawozdanie przekazuje się również organowi prowadzącemu oraz organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny. Obowiązki rady pedagogicznej Rada pedagogiczna w drodze uchwały decyduje o wprowadzeniu eksperymentu. Uchwała ta może być podjęta, jeżeli zostaną uzyskane: • zgody nauczycieli, którzy będą uczestniczyć w eksperymencie, • opinia rady szkoły lub rady rodziców, • opinia i zgoda jednostki naukowej, • zgoda organu prowadzącego, gdy przebieg eksperymentu wymaga środków finansowych. W przypadku eksperymentu rada pedagogiczna – po zapoznaniu się z jego celem, założeniami i sposobem realizacji – podejmuje uchwałę w sprawie jego wprowadzenia w szkole. Obowiązki dyrektora Dyrektor szkoły prowadzącej eksperyment przekazuje – za pośrednictwem kuratora oświaty, który dołącza swoją ocenę – bezpośrednio po jego zakończeniu ocenę eksperymentu dokonaną przez jednostkę naukową, która sprawuje opiekę nad przebiegiem eksperymentu, ministrowi właściwemu ds. oświaty. Dyrektor informuje o tej ocenie organ prowadzący szkołę oraz organ sprawujący nadzór pedagogiczny. MEN wpisuje dany eksperyment do wykazu eksperymentów pedagogicznych zgłoszonych do realizacji w szkole lub placówce. Zmiany w przepisach 1 września 2017 r. przestały obowiązywać przepisy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki. W związku z tym wzrosła samodzielność szkoły w podejmowaniu decyzji dotyczących prowadzenia innowacji. Zmiany przepisów zniosły konieczność zgłaszania innowacji pedagogicznej kuratorowi oświaty i organowi prowadzącemu. Zniesiono także wymagania formalne, warunkujące rozpoczęcie prowadzenia innowacji. Dzięki tym zmianom szkoła może samodzielnie podejmować decyzję w sprawie organizowania i dokumentowania innowacji. Ważne! Działalność innowacyjna jest obowiązkiem szkoły. Wskazują na to przepisy upo., które określają konieczność propagowania wśród uczniów postaw przedsiębiorczości oraz kreatywności poprzez stosowanie innowacyjnych rozwiązań programowych, organizacyjnych i metodycznych (art. 1 pkt 18 upo.). Poza tym zapisy upo. mówią o obowiązku tworzenia przez szkoły i placówki warunków do rozwoju aktywności, w tym kreatywności uczniów (art. 44 ust. 2 pkt 3 upo.). Kolejne zapisy ww. Ustawy wskazują na konieczność wspierania nauczycieli przez dyrektora i organ sprawujący nadzór pedagogiczny w realizacji zadań służących poprawie istniejących lub wdrożeniu nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu nowatorskich działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów (art. 55 ust. 1 pkt 4 upo.). Dyrektor ma również obowiązek stwarzania warunków do działania w szkole wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki (art. 68 ust. 1 pkt 9 upo.). Warto także zauważyć, że nowa podstawa programowa wyznacza warunki i sposoby jej realizacji, natomiast ważnym wymogiem innowacji jest gwarancja realizacji zadań zawartych w podstawie programowej. Innowacje i eksperymenty w szkole artystycznej Wdrożenie i realizacja eksperymentów w szkołach artystycznych są uregulowane Rozporządzeniem w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki artystyczne. Innowacja może w szczególności polegać na modyfikacji metod i sposobów nauczania, zachowującej cele i treści nauczania oraz osiągnięcia ucznia określone w przepisach w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych. Aby innowacja mogła być realizowana, wymagana jest uchwała rady pedagogicznej, która może być pozytywnie zaopiniowana, jeśli innowacja zawiera pisemny projekt, obejmujący proponowane zmiany w metodach i środkach działalności dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej szkoły oraz w pracy nauczycieli, a także proponowany czas trwania innowacji. Poza tym autorzy innowacji muszą uzyskać zgodę nauczycieli uczestniczących w innowacji, pisemną opinię rady szkoły (jeśli taka została powołana w szkole) oraz zgodę organu prowadzącego, jeśli innowacja wymaga nakładów finansowych. Uchwałę rady pedagogicznej w sprawie wprowadzenia innowacji, wraz z przyjętym projektem innowacji, dyrektor szkoły przekazuje niezwłocznie specjalistycznej jednostce nadzoru (Centrum Edukacji Artystycznej) oraz informuje organ prowadzący szkołę o wprowadzeniu innowacji. Rola dyrektora w motywowaniu pracowników do podejmowania działań innowacyjnych Do dyrektora szkoły należy decyzja w sprawie realizacji innowacji lub eksperymentu, poza tym jest także inicjatorem i koordynatorem wspierającym działania twórcze nauczycieli. Powinien wykazywać się odpowiednią wiedzą i umiejętnościami, aby móc kierować zmianami i dbać o całość procesu planowanych i realizowanych projektów. Aby wspierać swoich pracowników w podejmowania inicjatyw innowacyjnych w szkole, dyrektor może ukazywać problemy praktyczne, wymagające lepszego rozwiązania, stwarzać nauczycielom sytuacje do samoanalizy i samooceny oraz inspirować ich do popularyzowania swoich twórczych rozwiązań.