STAN PRAWNY NA 24 MAJA 2019 Wymagania wobec szkół. Część II Opracował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611). Kolejne wymagania wobec szkół wskazują na konieczność podejmowania działań ukierunkowanych na aktywne zaangażowanie uczniów w proces nauczania i wychowania z uwzględnieniem ich potrzeb i możliwości. Szkoła ma być miejscem, w którym w sposób systemowy buduje się atmosferę sprzyjającą aktywności uczniów, respektowaniu norm oraz wspomaga się rozwój każdego ucznia. Wymaganie 3. Uczniowie są aktywni Wymaganie trzecie obejmuje organizację pracy szkoły z uwzględnieniem aktywności uczniów rozumianej jako działania odnoszące się zarówno do sfery dydaktycznej, jak i wychowawczej. Uczeń nie jest więc tylko odbiorcą działań dydaktycznych i wychowawczych, ale musi w nich aktywnie uczestniczyć. Zgodnie z charakterystyką wymagania, uczniowie powinni być zaangażowani w zajęcia prowadzone w szkole i chętnie w nich uczestniczyć. Natomiast nauczyciele powinni stwarzać sytuacje, które zachęcają każdego ucznia do podejmowania różnorodnych aktywności. Realizacja wymagania zakłada, że: • uczniowie są zaangażowani w zajęcia prowadzone w szkole i chętnie w nich uczestniczą, • uczniowie współpracują ze sobą w realizacji przedsięwzięć i rozwiązywaniu problemów, • nauczyciele stwarzają sytuacje, które zachęcają uczniów do podejmowania różnorodnych aktywności, • uczniowie inicjują i realizują różnorodne działania na rzecz własnego rozwoju, rozwoju szkoły lub placówki i społeczności lokalnej. Nauczyciele planując procesy edukacyjne na poziomie lekcji, muszą uwzględnić działania wyzwalające u uczniów aktywność poprzez: • stosowanie różnych metod pracy dostosowanych do potrzeb ucznia, grupy i klasy, • stwarzanie sytuacji, które zachęcają każdego ucznia do podejmowania różnorodnych aktywności. Realizacja wymagania zakłada również skuteczność działań podejmowanych przez nauczycieli, co oznacza, że uczniowie nie tylko mają możliwości działania, ale faktycznie angażują się zarówno podczas lekcji, jak i podczas zajęć pozalekcyjnych. Uczniowie powinni mieć możliwość dzielenia się z nauczycielami swoimi pomysłami na temat tego, co chcieliby robić w szkole. Jednak patrząc na całość charakterystyki, nietrudno zauważyć, że szkoła musi ucznia do takich działań przygotować. W pierwszej kolejności nauczyciele powinni zainicjować dyskusję o potrzebach rozwojowych uczniów, szkoły oraz społeczności lokalnej, a następnie rozwijać u nich potrzebę zaangażowania, nie tylko poprzez werbalne deklaracje, ale również poprzez praktyczne działania. Aktywność uczniów może być realizowana poprzez statutowe uprawnienia samorządu uczniowskiego, które dają uczniom m.in. prawo do: • organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań, • redagowania i wydawania gazety szkolnej, • organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi w porozumieniu z dyrektorem, • wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu. Inicjatywy uczniów mogą dotyczyć również przebiegu lekcji poprzez zgłaszanie pomysłów dotyczących metod nauczania, sposobu oceniania oraz zadań domowych. Nauczyciele poprzez odpowiednie metody nauczania mogą z kolei stwarzać sytuacje sprzyjające podejmowaniu przez swoich podopiecznych ról ekspertów, liderów czy przywódców, co może zachęcić ich do aktywności. Działania te powinny być skuteczne (przyczyniać się do rozwoju), powszechne (dotyczyć większości uczniów) oraz różnorodne. Warto również zastanowić się nad aktywnością samych nauczycieli zarówno w planowaniu swojego rozwoju, szkoły, jak i środowiska lokalnego. Wymaganie 4. Kształtowane są postawy i respektowane są normy społeczne Charakterystyka wymagania obejmuje następujące działania szkoły: • realizowanie działań wychowawczych i profilaktycznych – w tym mających na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie pożądanych zachowań, które są dostosowane do potrzeb uczniów i środowiska, • ocenianie skuteczności podejmowanych działań oraz ich modyfikowanie, • zapewnienie uczniom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, • budowanie relacji między wszystkimi członkami społeczności szkolnej opartych na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Ważnym zadaniem jest powszechność przestrzegania zasady zachowania i ustalonych wzajemnych relacji w szkole przez uczniów, pracowników szkoły oraz rodziców. Niewątpliwie najważniejszym zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Organizacja bezpiecznego pobytu ucznia w szkole powinna dotyczyć lekcji, przerw międzylekcyjnych, a także zajęć pozalekcyjnych oraz pobytu po zajęciach na boisku szkolnym. Następnym zadaniem szkoły jest budowanie relacji między wszystkimi członkami społeczności szkolnej opartej na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Samorząd szkolny również powinien uczyć współdziałania zarówno uczniów z innymi uczniami, jak i nauczycielami, rodzicami czy innymi pracownikami szkoły. Kolejne zadanie obowiązkowe dla szkół to uzgodnienie zasad postępowania i współżycia, które powinny być przestrzegane przez uczniów, pracowników szkoły oraz rodziców. Oznacza to, że w szkole zorganizowano na ten temat dyskusję i podjęto wspólne ustalenia. Mogło do tego dojść podczas tworzenia koncepcji pracy szkoły, przy czym warto zauważyć, że uzgodnienie nie może być aktem jednorazowym, ale powinno odbywać się systematycznie. Szkoła musi zapewnić uczniom i rodzicom możliwość zgłaszania propozycji dotyczących zasad postępowania oraz praw i obowiązków uczniów. Wymaganie 5. Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji Kolejne wymaganie wskazuje, że szkoła ma obowiązek: • rozpoznania możliwości psychofizycznych i potrzeb rozwojowych, sposobów uczenia się oraz sytuacji społecznej każdego ucznia, • prowadzenia indywidualizacji procesu edukacji w odniesieniu do potrzeb uczniów, • udzielania pomocy w przezwyciężeniu trudności ucznia wynikające z jego sytuacji społecznej, • organizowania odpowiednich do rozpoznanych potrzeb każdego ucznia: o zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia, o zajęć dydaktyczno-wyrównawczych i specjalistycznych organizowanych dla uczniów wymagających szczególnego wsparcia w rozwoju lub pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zajęć rewalidacyjnych dla uczniów z niepełnosprawnością odpowiednich do rozpoznanych potrzeb każdego ucznia. Zadania szkoły dotyczą przede wszystkim działań diagnostycznych podejmowanych zarówno przez nauczycieli przedmiotowych i wychowawców, jak i pedagogów szkolnych czy psychologów. Rozpoznanie możliwości i potrzeb uczniów dotyczy nie tylko działań specjalistycznych, ale również współdziałania z rodzicami oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. Działania szkoły powinny być systematyczne, ciągłe i powszechne. Diagnozowanie wszystkich uczniów powinno z kolei skutkować organizacją zajęć: • rozwijających zainteresowania i uzdolnienia, • dydaktyczno-wyrównawczych, • specjalistycznych, organizowanych dla uczniów wymagających szczególnego wsparcia w rozwoju lub pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych. Wyzwaniem dla nauczycieli jest odejście od planowania lekcji w perspektywie klasy i przejście do planowania jej w perspektywie poszczególnych uczniów. Indywidualizacja nauczania wynika przede wszystkim z uwzględnienia wymagań ogólnych i zalecanych sposobów realizacji podstawy programowej oraz z zasad organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole. Kolejne wymagania stawiają przed szkołą obowiązek działań diagnostycznych, rozpoznających potrzeby uczniów w zakresie aktywności, bezpieczeństwa i indywidualizacji. Szkoła powinna realizować powyższe wymagania w sposób powszechny – w odniesieniu do każdego ucznia oraz w sposób adekwatny do potrzeb uczniów i rodziców. Oznacza to po raz kolejny konieczność prowadzenia z uczniami i rodzicami permanentnego dialogu na temat realizacji potrzeb i możliwości uczniów i ustalenia wspólnego punktu widzenia.