STAN PRAWNY NA 24 MAJA 2019 Wymagania wobec szkół. Część I Opracował i zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611). Realizowany od kilku lat projekt nadzoru pedagogicznego uwzględniający ewaluację zewnętrzną, pomyślany jako sposób na rozwój szkół i całego systemu edukacji, zakładał ciągły dialog ze środowiskiem edukacyjnym, szczególnie w zakresie wymagań formułowanych przez państwo wobec szkół. Efektem wspólnej refleksji nad dotychczasowymi wytycznymi i sposobem prowadzenia ewaluacji zewnętrznej jest treść Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego i Rozporządzenia w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Z przedstawionych poniżej wytycznych wyłania się spójny model funkcjonowania szkół, który w pewnym stopniu jest zgodny z innymi wymaganiami, opisanymi w ustawach i rozporządzeniach oświatowych. Wymaganie 1: Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się Wymaganie to wyznacza szkole zadanie właściwej organizacji procesów edukacyjnych, tak aby sprzyjały uczeniu się. Dyrektor i nauczyciele, planując procesy kształcenia, powinni zwrócić uwagę na ewaluację dotychczasowych czynników związanych z organizacją pracy, takich jak: środowisko uczenia się, celowość i efektywność nauczania. W szczególności uwzględnić powinni: • zaangażowanie nauczycieli w organizację procesów edukacyjnych, • organizację zespołów nauczycielskich, • planowanie metod prac nauczycieli. Niewątpliwie duży wpływ na proces uczenia się ma dostarczanie uczniom informacji zwrotnej o postępach w nauce. Warto więc zaplanować w procesie kształcenia wykorzystanie elementów oceniania kształtującego, takich jak: • określenie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu, • zaplanowanie w klasie dyskusji o tym, jak należy się uczyć, • pozyskiwanie informacji, czy i jak uczniowie się uczą, • udzielanie uczniom informacji zwrotnych o efektach uczenia się, • umożliwianie uczniom wzajemnego korzystania ze swojej wiedzy i umiejętności. Ocenianie kształtujące zakłada również wspomaganie uczniów, by stali się autorami i organizatorami własnego procesu uczenia się. Zastosowanie elementów powyższej metody pozwoli spełnić kolejne wymagania wynikające z charakterystyki: • nauczyciele kształtują u uczniów umiejętność uczenia się, • nauczyciele i uczniowie tworzą atmosferę sprzyjającą uczeniu się, • uczniowie znają stawiane przed nimi cele uczenia się i formułowane wobec nich oczekiwania, • nauczyciele stosują różne metody pracy dostosowane do potrzeb ucznia, grupy i oddziału, • nauczyciele motywują uczniów do aktywnego uczenia się i wspierają ich w trudnych sytuacjach, • informowanie ucznia o postępach w nauce oraz ocenianie pomagają uczniom uczyć się i planować ich indywidualny rozwój. W ten sposób tworzy się również pozytywny klimat i atmosferę sprzyjającą doskonaleniu procesów edukacyjnych. Warto również zwrócić uwagę na coraz częstsze stosowanie formuły „uczenie się”, zamiast „nauczanie”, co oznacza, że uczeń nie jest nauczany, lecz przygotowywany do samodzielnego zdobywania wiedzy, a nauczyciel planuje wsparcie swojego wychowanka w samorozwoju. Niewątpliwie wymaganie to podkreśla konieczność zespołowej pracy nauczycieli, w tym realizację korelacji międzyprzedmiotowej, aby uczniowie otrzymali spójny, tzw. holistyczny obraz świata. Kolejne zadanie – „uczniowie uczą się od siebie nawzajem” – powoduje, że podczas lekcji powinni oni pracować zespołowo w taki sposób, by korzystali nawzajem ze swoich talentów i wiedzy. Wymaganie 2: Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej Kolejne wymaganie odnosi się do najważniejszego dokumentu organizującego pracę nauczycieli, opisującego wiedzę, umiejętności i postawy, w jakie powinni oni wyposażyć uczniów. Planując pracę dydaktyczną, nauczyciele powinni odnosić się do elementów całej podstawy programowej. Są oni również zobowiązani do realizowania zadań szkoły, celów ogólnych oraz zalecanych warunków i sposobów realizacji podstawy programowej. Dyrektor szkoły ma szczególne zadania w zakresie nadzorowania realizacji podstawy programowej. Przede wszystkim jest odpowiedzialny za jej monitorowanie. Innym ważnym elementem planowania działań edukacyjnych w placówce jest znajomość podstawy programowej różnych etapów kształcenia. Szkoła powinna dążyć do budowania spójnego obrazu rzeczywistości, nie tylko w ramach jednego poziomu edukacyjnego, ale również poprzednich i następnych. Nauczyciele w celu realizacji wymagania powinni ponadto: • planować spójny proces uczenia się, • współpracować z innymi nauczycielami i uczniami w procesie uczenia się, • budować u uczniów odpowiedzialność za proces uczenia się. Wymagania podstawy programowej na wszystkich etapach edukacji nie tylko wskazują na potrzebę przyswajania przez uczniów przydatnych umiejętności, ale również na ich aktywne współuczestniczenie w tworzeniu wiedzy i decydowanie o procesie uczenia się. W wielu szkołach nauczyciele nadal realizują przede wszystkim program nauczania oraz zalecenia podręcznika. Dla prawidłowej realizacji podstawy programowej niezbędne jest budowanie indywidualnego programu nauczania opartego na podstawie programowej, uwzględniającego potrzeby zespołu klasowego oraz indywidualne potrzeby poszczególnych uczniów. Realizowanie wymagania stawia przed szkołą kolejne wyzwania. Przede wszystkim monitorowanie i analizowanie osiągnięć uczniów powinno przyczynić się do wzrostu efektów uczenia się i osiągania różnorodnych sukcesów edukacyjnych uczniów. Następnie szkoła powinna analizować wyniki analizy osiągnięć uczniów, w tym uczniów, którzy ukończyli dany etap edukacyjny, w celu potwierdzenia skuteczności podejmowanych działań dydaktyczno-wychowawczych. Wdrażane wnioski powinny przyczyniać się do wzrostu efektów uczenia się i nauczania. Uczniowie powinni również odnosić sukcesy na wyższym etapie kształcenia lub na rynku pracy. Warto zauważyć, że kolejne wymagania nie tylko się uzupełniają, ale również zazębiają. Zagadnienie pracy zespołowej oraz podmiotowości uczniów w procesie nauczania występuje zarówno w organizacji procesów edukacyjnych, jak i nabywaniu przez uczniów wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej. Analizując wymagania, należy pamiętać, że opisują one całą, skomplikowaną rzeczywistość szkolną i poszczególne aspekty odnoszą się często do różnych wymagań i charakterystyk.