STAN PRAWNY NA 15 STYCZNIA 2021 Praktyki studenckie w przedszkolu Opracowała: Agnieszka Sakowicz, dyrektor przedszkola niepublicznego, autorka artykułów z zakresu zarządzania oświatą. Zaktualizował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą. Ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 85 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289), • Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczy-ciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 1450 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z za-pobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389 ze zm.). Nieodłącznym elementem przygotowania studenta do zawodu nauczyciela jest odbycie prak-tyk w przedszkolu i/lub szkole. Punktem wyjścia staje się Rozporządzenie w sprawie szczegó-łowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Obecnie od przyszłego nauczyciela wymaga się odbycia co najmniej 150 godzin pozytywnie ocenionych praktyk pedagogicznych. To, jak te praktyki się odbędą i czy będą miały sens, w dużej mierze zależy zarówno od podejścia samego praktykanta, jak i personelu konkretnego przedszkola. Jak więc zorganizować praktyki studenckie, by nie narzekać później podczas rozmów kwalifikacyjnych, że absolwenci studiów nie mają pojęcia, z czym wiąże się praca w przedszkolu? Praktyki a prawo Na podstawie wymagań zawartych w Rozporządzeniu w sprawie standardu kształcenia przy-gotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela przygotowuje się na uczelniach program praktyk. Wytyczne te są również najczęściej zawarte w dzienniczkach praktyk oraz w skiero-waniach i umowach, które student przynosi z sobą, prosząc o możliwość odbycia praktyk. Pierwszym obowiązkiem dyrektora jest więc zapoznanie się z wymaganiami, jakie stawia przed studentem prawo oświatowe oraz uczelnia. Wszystkie kolejne są jego rozwinięciem. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że uczelnie posiadają dużą autonomię w ustalaniu przebiegu praktyk w związku z regulacjami Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – każdo-razowo dyrektor musi więc wnikliwie zapoznać się z regulaminem praktyk, by wiedzieć, czego oczekuje od placówki i praktykanta konkretna uczelnia. Cel praktyk Bez względu na to, z jakim etapem edukacyjnym są związane praktyki, mają one pozwolić osobie uczącej się skonfrontować wiedzę teoretyczną z praktycznym jej wykorzystaniem. Ponadto praktykant ma okazję przekonać się, czy wybrana przez niego droga zawodowa rze-czywiście mu odpowiada. Przekładając to na realia edukacji przedszkolnej – przyszły nauczy-ciel podczas praktyk powinien dowiedzieć się jak najwięcej o tym, jak placówka funkcjonuje, oraz mieć możliwość sprawdzenia siebie w typowych zadaniach nauczyciela wychowania przedszkolnego. Trzeba pamiętać, że nauczyciel w przedszkolu zajmuje się nie tylko dydak-tyką, ale również wychowaniem i opieką. Praktyka powinna pozwolić studentowi poznać wszystkie te obszary działania. Cele zostaną osiągnięte tylko wtedy, gdy przedszkole i praktykant potraktują zadanie poważ-nie. Nie chodzi tu o „odbębnienie” 150 godzin, ale o rzeczywiste przygotowanie się do przy-szłej pracy. Obowiązki dyrektora Dyrektor przedszkola rzadko pełni funkcję opiekuna praktyk, ale zawsze ma obowiązek nad-zorować, czy praktyka, na którą wyraził zgodę na terenie swojej placówki, przebiega prawi-dłowo. Jego najważniejsze czynności w tej kwestii to: • przyjęcie praktykanta – sprawdzenie i podpisanie umowy, zapoznanie się z warunkami zaliczenia studentowi praktyki, • weryfikacja tożsamości praktykanta – to przecież osoba, która będzie miała kontakt z dziećmi znajdującymi się pod opieką przedszkola, • wyznaczenie opiekuna praktyk (najczęściej uczelnia wymaga do tego nauczyciela mianowanego) i przekazanie informacji dotyczących przebiegu praktyk oraz stworze-nie warunków do ich odbycia, • monitorowanie przebiegu praktyk (rozmowa kontrolna z opiekunem praktyk), • zobowiązanie studenta do zachowania tajemnicy służbowej, szczególnie związanej z wiedzą na temat podopiecznych (najlepiej pisemnie), • weryfikacja, czy praktykant ma ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypad-ków i/lub odpowiedzialności cywilnej (w zależności od regulaminu uczelni i przed-szkola), • zatwierdzenie dziennika praktyk i wystawienie opinii o praktykancie zawierającej ocenę (jeżeli uczelnia tego wymaga). Obowiązki opiekuna praktyk Nauczyciel, któremu dyrektor powierzył praktykanta, na wstępie powinien, podobnie jak dy-rektor, zapoznać się wnikliwie z programem praktyk. Nie powinien też poprzestawać na wpuszczeniu studenta na zajęcia, posadzeniu go z boku. Najcenniejsza jest rozmowa – wyja-śnienie, co i dlaczego się robi. Wówczas młody człowiek może świadomie obserwować i wy-ciągać wnioski. Oto najważniejsze zadania, jakie stoją przed opiekunem: • zapoznanie praktykanta z najważniejszymi aktami prawnymi (wewnętrznymi i ze-wnętrznymi), które regulują pracę przedszkola, • wprowadzenie w środowisko przedszkola – przede wszystkim przedstawienie prakty-kanta dzieciom i zachęcenie ich do otwartej postawy wobec praktykanta, • wdrożenie w praktyczne wykorzystanie wiedzy metodycznej (obserwacja zajęć, sa-modzielne prowadzenie zajęć przez studenta), • ustalenie harmonogramu przebiegu praktyk, • ustalenie tematów i celów zajęć prowadzonych przez studenta (akceptacja konspektów i zatwierdzanie ich podpisem – jeżeli wymaga tego uczelnia); zachęcanie do spróbo-wania różnych metod, w tym korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnej, • zapoznanie z dokumentacją prowadzoną przez nauczyciela, • zaproszenie studenta do rozmaitych działań przedszkola, by pokazać mu, jak wszech-stronnie powinien działać nauczyciel, • dzielenie się doświadczeniem w zakresie rozwiązywania problemów wychowawczych (opis różnych przypadków), • umożliwienie spotkania z rozmaitymi specjalistami pracującymi na terenie przedszkola (pedagog, psycholog, logopeda, inni nauczyciele wychowania przedszkolnego), • przedstawienie procedury awansu zawodowego, • zapoznanie z możliwościami doskonalenia zawodowego, • zapoznanie z zasadami współpracy z rodzicami (w miarę możliwości zaproszenie do obserwacji takich rozmów – po otrzymaniu zgody od danego rodzica), • zachęcanie praktykanta do ewaluacji swoich działań oraz refleksyjnego podejścia do obserwacji zajęć, • obserwacja działań oraz zachowania praktykanta, a także jego umiejętności odnalezie-nia się w nowej sytuacji w celu dokonania rzetelnej i wielokierunkowej oceny. Największym wyzwaniem dla opiekuna jest pogodzenie codziennej pracy z dziećmi, uwzględniającej potrzeby wychowanków, z wymaganiami stawianymi przez uczelnię. Nie każdy typ zajęć i nie każdy temat nadaje się do tego, aby oddać go w ręce niedoświadczonej osoby. Przez cały czas opiekun musi pamiętać, że odpowiedzialność za grupę spoczywa na nim. Niedopuszczalne (a niestety praktykowane) jest zostawienie praktykanta sam na sam z wychowankami. Konsekwencje – łącznie z dyscyplinarnymi – ponosi wówczas nieobecny nauczyciel. Przed opiekunem praktyk stoi także niełatwe zadanie przygotowania oceny praktykanta. War-to, by we współpracy z dyrektorem opracował sposób wystawienia takiej opinii, aby pełniła ona także funkcję wspomagającą studenta i wyznaczała mu kierunek dalszego rozwoju. Moż-na w tym celu posiłkować się kompetencjami, które stawiane są przez Kartę nauczyciela, podstawę programową wychowania przedszkolnego. Plan opinii o praktykancie 1. Informacje ogólne o praktyce (termin i miejsce realizacji praktyki). 2. Ocena praktykanta w zakresie: a) posiadanej wiedzy psychologicznej i pedagogicznej potrzebnej w pracy w przed-szkolu i umiejętności wykorzystania jej w praktyce, b) posiadanej wiedzy z zakresu dydaktyki i metodyki wychowania przedszkolnego i umiejętności wykorzystania jej w praktyce, c) umiejętności uczenia się i doskonalenia własnego warsztatu pedagogicznego z wykorzystaniem nowoczesnych środków i metod pozyskiwania i przetwarzania informacji i materiałów, d) wrażliwości etycznej, empatii, otwartości, refleksyjności oraz postaw prospołecz-nych i poczucia odpowiedzialności, e) umiejętności komunikowania się z członkami społeczności przedszkolnej (dzieci, rodzice, nauczyciele, specjaliści), f) umiejętności dokonywania obserwacji sytuacji i zdarzeń pedagogicznych, diagno-zowania ich, opisu oraz wyciągania z nich wniosków do dalszej pracy wychowaw-czej – umiejętności diagnostyczne, g) umiejętności dobierania i wykorzystywania dostępnych materiałów, środków i me-tod pracy w celu efektywnego planowania i realizowania działań dydaktyczno- -wychowawczych, h) umiejętności zróżnicowanego wykorzystywania technologii informacyjnej w pracy pedagogicznej, i) umiejętności pracy w zespole, zaangażowania w zadania, wykazywanej inicjatywy, samodzielności, j) umiejętności analizowania własnych działań pedagogicznych, k) wykazywanej świadomości rangi zawodu nauczyciela i wynikających z niej obo-wiązków – kompetencje społeczne, l) posiadanej wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (szczególnie w kon-tekście pracy z dziećmi). 3. Ocena końcowa wynikająca z powyższego opisu. Obowiązki praktykanta Niestety zdarza się, że studenci nie traktują praktyk poważnie, chcąc szybko uzyskać zalicze-nie. Jednak jeżeli student nie ma w ogóle kontaktu z przedszkolem, powinien rzetelnie odbyć praktykę. To jedyna szansa, by sprawdzić, czy obrana droga zawodowa jest słuszna. Oto, cze-go przedszkole może oczekiwać od studenta: • godnej postawy na terenie przedszkola i poza nim (to także godne reprezentowanie uczelni), wymagana jest od niego zatem np. kultura osobista, staranny język, okazy-wanie szacunku pracownikom przedszkola oraz dzieciom, respektowanie zakazu pale-nia na terenie przedszkola oraz w jego pobliżu, • rzetelnego realizowania przyjętego programu praktyk i ustalonego harmonogramu spotkań z opiekunem praktyk, • prowadzenia dokumentacji wymaganej przez uczelnię i przedszkole, • zaangażowania, zainteresowania wykonywaniem powierzonych obowiązków, • obserwowania zajęć opiekuna i innych nauczycieli – przygotowanie się do omówienia i analizy każdych zajęć, • prowadzenia zajęć pod kontrolą opiekuna – w tym przygotowania konspektów z za-stosowaniem nowoczesnych metod nauczania oraz uwzględnieniem indywidualizacji (liczba zajęć i sposób ich dokumentowania będzie się różnić na poszczególnych uczelniach), • inicjatywy w próbie rozwiązywania problemów wychowawczych pojawiających się w trakcie trwania praktyki, • podjęcia próby diagnozowania potrzeb grupy, w której prowadzi zajęcia, • motywowania podopiecznych do współpracy z nim podczas zajęć, • inicjatywy w przygotowaniu przedsięwzięć innych niż zajęcia dydaktyczne, które po-zwolą na nawiązanie dobrych relacji ze środowiskiem przedszkolnym (w tym z rodzi-cami). Praktyki w praktyce Podsumowując rozważania o zadaniach przedszkola i praktykanta, warto wspomnieć, że we-dług Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, praktyki są integralną częścią kształcenia – nie mniej ważną niż zajęcia teoretyczne. Nie tylko uczelnie powinny się zatem starać, by lepiej zorganizować współpracę z podmiotami, którym powierzają praktykę – także dyrektor przedszkola powinien włożyć w to pewien wysiłek. Ostatecznie to on jest wykonawcą i koor-dynatorem praktyk, wybiera opiekuna praktyk i kontroluje ich prawidłowy przebieg. Praktyki w czasie epidemii – zmiana standardu kształcenia nauczycieli Zgodnie ze standardem kształcenia nauczycieli praktyki zawodowe na studiach oraz na stu-diach podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela odbywają się w placówkach systemu oświaty, nie mogą być więc prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, ponieważ do kształcenia standaryzowanego nie mają zasto-sowania ogólne zasady odbywania praktyk zawodowych w okresie stanu zagrożenia epide-micznego lub stanu epidemii. Niemniej w roku akademickim 2020/2021 praktyki zawodowe w kształceniu przygotowującym do wykonywania zawodu nauczyciela będą mogły być reali-zowane również przez: • prowadzenie przez studenta lub uczestnika studiów podyplomowych zajęć z wykorzy-staniem metod i technik kształcenia na odległość, obserwowanych przez opiekuna praktyki lub nauczyciela akademickiego oraz innych studentów lub uczestników stu-diów podyplomowych, a następnie analizę tych zajęć, • bycie asystentem nauczyciela prowadzącego zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, • obserwowanie przez studentów lub uczestników studiów podyplomowych zajęć z wy-korzystaniem metod i technik kształcenia na odległość prowadzonych przez nauczy-ciela, a następnie rozmowę z nauczycielem lub opiekunem praktyk, • przygotowywanie przez studentów lub uczestników studiów podyplomowych projektów edukacyjnych do wykorzystania w placówce systemu oświaty, m.in. scenariuszy zajęć, autorskich rozwiązań dydaktycznych, propozycji rozwiązań pojawiających się w placówce problemów opiekuńczo-wychowawczych, propozycji zindywidualizowanej pracy z dziećmi zdolnymi oraz dziećmi ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, • prowadzenie przez studenta lub uczestnika studiów podyplomowych zindywidualizo-wanej nauki z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość z dzieckiem (przede wszystkim szczególnie uzdolnionym lub potrzebującym pomocy w nauce) – za zgodą rodzica, opiekuna praktyk oraz nauczyciela akademickiego, • udział studenta lub uczestnika studiów podyplomowych w prowadzonych, z wykorzy-staniem środków komunikacji elektronicznej, spotkaniach przedszkolnych zespołów przedmiotowych, radzie pedagogicznej, a także w miarę możliwości w spotkaniach z rodzicami, • prowadzone z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej rozmowy studenta lub uczestnika studiów podyplomowych z opiekunem praktyki, dyrektorem placówki, nauczycielem psychologiem lub innymi nauczycielami, • zapoznanie się przez studenta lub uczestnika studiów podyplomowych ze specyfiką placówki oraz aktami prawa wewnętrznego, jak również zasadami BHP placówki, • analizę dzienników zajęć, które są prowadzone w formie elektronicznej (za zgodą dy-rektora przedszkola).