STAN PRAWNY NA 15 LISTOPADA 2019 Ubezpieczenia w przedszkolach niepublicznych Opracowała: Diana Kaczorek, legislator, pracownik administracji publicznej. Zaktualizowała: Elżbieta Bukowiecka-Górny, wieloletni dyrektor przedszkola, nauczyciel dyplomowany, autorka artykułów z zakresu zarządzania przedszkolem oraz programów edukacyjnych; pracę zawodową rozpoczęła w Publicznym Przedszkolu nr 2 w Pile; pełni funkcję społecznego kuratora w sądzie rodzinnym; jest także ekspertem ds. awansu zawodowego nauczycieli Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1145 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1040 ze zm.). Ryzyko związane z prowadzeniem przedszkola niepublicznego Osoba prowadząca przedszkole niepubliczne powinna, już na etapie planowania rozpoczęcia działalności, ocenić, jakie ryzyko związane jest z jego prowadzeniem. Najczęściej dotyczy ono następujących okoliczności: • niemożności wywiązania się z postanowień umowy, którą osoba prowadząca przedszkole zawiera z rodzicami dziecka, • szkody wyrządzonej dziecku podczas wykonywania usług wychowawczych lub opiekuńczych, • zatrudnienia pracowników, którzy przy wykonywaniu powierzonych im czynności wyrządzają szkodę osobie trzeciej, w tym dziecku powierzonemu ich opiece, • ryzyka zniszczenia lub kradzieży mienia służącego do wykonywania działalności. Odpowiedzialność odszkodowawcza Osoba prowadząca przedszkole musi się liczyć z koniecznością poniesienia odpowiedzialności odszkodowawczej w sytuacji zawinionego wyrządzenia szkody (art. 415 Kodeksu cywilnego) czy wyrządzenia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania postanowień umownych (art. 471 Kodeksu cywilnego). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością odszkodowawczą, powstającą w związku ze szkodą będącą wynikiem zachowania, które jest negatywnie ocenione przez prawo. W takiej sytuacji mówimy o odpowiedzialności określanej jako deliktowa. Zachowaniem takim może być zarówno działanie, jak i zaniechanie działania, do którego wykonania winny był zobowiązany (np. szkoda wyrządzona dziecku w związku z pozostawieniem go bez opieki). W drugim przypadku odpowiedzialność odszkodowawcza zachodzi w sytuacji, w której szkoda powstała nie wskutek popełnienia deliktu, lecz wskutek zachowania sprzecznego z tym, do którego dana osoba zobowiązała się w umowie. Mamy wówczas do czynienia z odpowiedzialnością określaną jako kontraktowa. Aby roszczenie odszkodowawcze było możliwe do zasądzenia, niezbędne jest wykazanie, że wskutek wystąpienia jednego z określonych powyżej zdarzeń wystąpiła szkoda majątkowa. Ponadto niezbędne jest zaistnienie jeszcze dwóch kolejnych przesłanek: związku przyczynowego między niedozwolonym zachowaniem a powstałą szkodą oraz winy sprawcy tego zachowania. Winę różnicuje się na umyślną i nieumyślną. Przy winie umyślnej sprawca ma świadomość szkodliwego skutku swego zachowania, przewiduje jego nastąpienie i celowo do niego zmierza lub na jego wystąpienie się godzi. Przy winie nieumyślnej sprawca wprawdzie przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie, albo nie przewiduje możliwości nastąpienia tych skutków, choć powinien i mógłby je przewidzieć. Przykład Opiekunka w trakcie zajęć z dziećmi wychodzi do drugiego pomieszczenia, żeby odebrać dzwoniący telefon. W tym czasie dziecko opuszcza pomieszczenie, w którym przebywało, spada ze schodów i ulega wypadkowi. Gdyby opiekunka zachowała się zgodnie z powierzonym jej obowiązkiem, nie pozostawiłaby dziecka bez opieki, wskutek czego szkoda by nie nastąpiła. Szkoda jest w tym przypadku następstwem zaniechania, którego dopuściła się opiekunka i za które ponosi odpowiedzialność. Odpowiedzialność odszkodowawcza pracownika Zatrudnianie pracowników oznacza dla pracodawcy konieczność ponoszenia ryzyka związanego z działaniami zatrudnianych osób, zarówno w zakresie wyrządzenia przez pracownika szkody samemu pracodawcy, jak i wyrządzenia szkody osobom trzecim. Odpowiedzialność odszkodowawcza pracowników została w systemie prawa uregulowana odrębnie, w Kodeksie pracy, i ma zastosowanie wyłącznie do pracowników – nie stosuje się jej do osób zatrudnionych na podstawie umowy-zlecenia ani umowy o dzieło. Odpowiedzialność ta powstaje, gdy zostaną spełnione łącznie następujące przesłanki: • pracownik nie wykonał powierzonych mu obowiązków lub wykonał je nienależycie, • w mieniu pracodawcy powstała szkoda, • działanie lub zaniechanie pracownika było zawinione, • zaistniał adekwatny związek przyczynowy pomiędzy zawinionym działaniem lub zaniechaniem pracownika a powstałą szkodą w mieniu pracodawcy. Pracownik odpowiada za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Nie ponosi on jednak odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. Pracownik nie ponosi też ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, ale nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Odrębnie uregulowana została kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku wyrządzenia przez pracownika szkody osobie trzeciej (w przedszkolu najczęstszym przykładem takiej szkody będzie szkoda wyrządzona dziecku powierzonemu opiece placówki) w trakcie wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych. W sytuacji gdy pracownik wyrządza szkodę osobie trzeciej z winy nieumyślnej w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych, to pracodawca jest zobowiązany do naprawienia szkody w jej pełnym rozmiarze. Osoba trzecia występuje wówczas z roszczeniem przeciwko pracodawcy, a nie pracownikowi. Po naprawieniu szkody przez pracodawcę ma on roszczenie regresowe względem pracownika o zwrot poniesionych kosztów z tytułu wyrządzenia osobie trzeciej szkody, z tym zastrzeżeniem, że może dochodzić od pracownika odszkodowania w wysokości nieprzekraczającej trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia za pracę. Z kolei gdy pracownik wyrządził szkodę umyślnie, jest zobowiązany do jej naprawienia na zasadach ogólnych przewidzianych w Kodeksie cywilnym, a więc w pełnym jej rozmiarze. Po co ubezpieczenie? Oceniając ryzyko związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym prawdopodobieństwo zaistnienia szkody skutkującej odpowiedzialnością odszkodowawczą, przedsiębiorca może się zabezpieczyć przed taką sytuacją, rezerwując w swoim budżecie odpowiednią kwotę przeznaczoną na wypłatę ewentualnych odszkodowań. Innym rozwiązaniem jest zawarcie z wybranym ubezpieczycielem umowy ubezpieczenia odpowiedniej dla danego przedsiębiorcy i prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Stosownie do art. 805 Kodeksu cywilnego przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie: • przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku, • przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Jak wskazano powyżej, działalność gospodarcza niesie za sobą pewne ryzyko. Zawierając umowę ubezpieczenia, przedsiębiorca może uwolnić się od obowiązku zapłaty określonego świadczenia, w tym odszkodowania za szkodę wyrządzoną osobom trzecim przez pracowników, towary czy urządzenia przedsiębiorstwa albo gdy w związku z prowadzoną działalnością spotka go sytuacja, w której, realizując zawartą umowę, wyrządzi kontrahentowi szkodę. Przy wyborze najkorzystniejszego wariantu ubezpieczenia warto uwzględnić następujące elementy: • rodzaj prowadzonej działalności, • rodzaj ubezpieczenia (np. przed kradzieżą, zniszczeniem mienia, zdarzeniami losowymi, odpowiedzialności cywilnej, utraconych korzyści), • ogólne warunki ubezpieczenia proponowane przez ubezpieczyciela, • wysokość sumy ubezpieczenia, • wysokość składki oraz możliwość jej rozłożenia na raty. Konieczne jest także zapoznanie się z wyłączeniami od odpowiedzialności. Będą one najczęściej sformułowane w ogólnych warunkach ubezpieczeń. Wyłączenia mogą obejmować: • umyślne działania przedsiębiorcy, • rażące niedbalstwo przedsiębiorcy, • zwolnienie pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania na rzecz pracownika, który uległ wypadkowi pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających. To na podstawie wyłączeń przedsiębiorca będzie mógł dopasować ubezpieczenie do specyfiki prowadzonej przez niego działalności. Przykłady ubezpieczeń dla przedszkola Ubezpieczenie OC z tytułu prowadzonej działalności ma zastosowanie, gdy w związku z określoną w umowie działalnością lub posiadanym mieniem ubezpieczony, w następstwie czynu niedozwolonego, zobowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej osobie trzeciej. Przedmiotem ubezpieczenia może być także odpowiedzialność kontraktowa za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania usług. Osoba prowadząca przedszkole może ubezpieczyć mienie placówki, chroniąc je przez skutkami różnych zdarzeń losowych, np. ognia, wybuchu, zalania czy powodzi. Lista tych zdarzeń może się różnić u różnych ubezpieczycieli. Zakładając przedszkole, warto również zadbać o ubezpieczenie dzieci od następstw nieszczęśliwych wypadków. Osoba prowadząca przedszkole może także ubezpieczyć pracowników. Ubezpieczyciele oferują pracodawcom możliwość wykupienia ubezpieczenia dla pracowników, proponując np. ubezpieczenie od odpowiedzialności za wypadki, które mogą wydarzyć się w trakcie wykonywania pracy, w drodze z domu do pracy i z pracy do domu. Decydując się na zakup ubezpieczenia, osoba prowadząca przedszkole powinna także pamiętać, że w przypadku zaistnienia szkody zakres odpowiedzialności odszkodowawczej wynikający z przepisów prawa może być mniejszy niż zakres ubezpieczenia. Konieczne jest więc ustalenie z ubezpieczycielem takich warunków ubezpieczenia, które jak najpełniej będą chroniły interes ubezpieczonego.