STAN PRAWNY NA 17 CZERWCA 2022 Najczęściej popełniane błędy w sprawozdaniach z nadzoru pedagogicznego Opracował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty; zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551 ze zm.). Z przepisów Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego wynika, że do 31 sierpnia każdego roku dyrektor szkoły lub placówki publicznej przedstawia radzie pedagogicznej wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Należy pamiętać, że na podstawie art. 69 ust. 7 Ustawy Prawo oświatowe dyrektor szkoły lub placówki przedstawia radzie pedagogicznej (nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym) ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły. Rozporządzenie precyzuje również zakres sprawozdania, które obejmuje: • kontrolę przestrzegania przez nauczycieli regulacji prawnych dotyczących pracy dydaktycznej, wychowawczo-opiekuńczej oraz pozostałych form działalności określonych w statucie placówki, przebiegu procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce, a także efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki, • wspomaganie nauczycieli w realizacji powierzonych im zadań, m.in. poprzez zachęcanie do korzystania z form doskonalenia zawodowego oraz motywowanie do rozwoju zawodowego. Z przytoczonych wyżej przepisów wynika, że dyrektor może przedstawić wyniki i wnioski w dowolnej formie. Istotne jest, aby opracowanie zawierało czytelne informacje na temat realizacji wymienionych wcześniej dwóch form nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora szkoły. Zwyczajowo dyrektor przedstawia wnioski z nadzoru w formie sprawozdania, które często wzbogacone jest o prezentacje, wykresy i diagramy. Sprawozdanie powinno – a nie zawsze tak jest – cechować się: • wiarygodnością (rzetelnością), • zrozumiałością dla użytkowników, • kompletnością, • porównywalnością, • sprawdzalnością. Sprawozdania z nadzoru pedagogicznego dostarczają wielu informacji ich odbiorcom –nauczycielom, rodzicom, wizytatorom, przedstawicielom organu prowadzącego i nadzorującego, a przede wszystkim służą podejmowaniu decyzji oraz szeroko rozumianemu rozwojowi placówki. Dlatego też muszą spełniać powyższe standardy jakościowe, aby informacje w nich zawarte nie budziły zastrzeżeń. Podczas przedstawiania wniosków z kontroli istotną kwestią jest właśnie wiarygodność prezentowanych danych. W sprawozdaniach z nadzoru dyrektorzy formułują wnioski wynikające z informacji uzyskanych np. od uczniów. Rzetelność prezentowanych danych wymaga zastosowania procedur badawczych, tzw. triangulacji, czyli spojrzenia na badany problem z kilku punktów widzenia (np. nauczycieli, rodziców, uczniów) oraz przy użyciu różnych metod badawczych (ankieta, wywiad, obserwacja). Ważne! Częstym błędem przy ocenie efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły jest wnioskowanie wyłącznie na podstawie wyników ankiet. Informacje ilościowe uzyskane w badaniu ankietowym powinny zostać uzupełnione o badania jakościowe (wywiad). W przeciwnym wypadku prezentowane wnioski z nadzoru pedagogicznego będą stronnicze lub błędne. Sprawozdaniom niejednokrotnie brakuje pogłębienia interpretacji pozyskiwanych informacji ilościowych poprzez wywiad, np. rozmowę z uczniami, rodzicami i nauczycielami na temat danych ilościowych. Istotną sprawą jest również brak analizy i wnioskowania w ocenie zebranych informacji. Dyrektorzy rzadko przed sformułowaniem wniosków do sprawozdania pytają o to, jaki jest dominujący ton wypowiedzi, jakie są pojedyncze wypowiedzi zagłuszane przez większość czy jakie przykłady respondenci podają na poparcie swojej tezy. Równie częste błędy występują w prezentowaniu informacji z analiz egzaminów zewnętrznych, np. we wnioskowaniu o efektywności nauczania na podstawie informacji ilościowej (np. średni wynik szkoły) bez pogłębionej analizy jakościowej. Kolejnym mankamentem sprawozdań z nadzoru jest niewykorzystywanie wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego do doskonalenia pracy placówki. Powody tej sytuacji to: • formalizm, czyli sprawozdanie traktowane jako dokument przedstawiany kuratorowi oświaty na potwierdzenie działań związanych z prowadzeniem w szkole kontroli i wspomagania nauczycieli, • zawarcie w treści sprawozdania wyłącznie dowodów potwierdzających prawidłowe działanie szkoły, • formułowanie wniosków ogólnych i nieodnoszących się do szkolnej rzeczywistości, • kopiowanie gotowych wzorców sprawozdań. Propozycje gotowych planów nadzoru powinny być traktowane jako przykłady dobrych praktyk, które inspirują dyrektora do tworzenia własnych rozwiązań wynikających z konkretnej sytuacji w szkole. Kolejny problem wynika z § 23 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, który wskazuje na obowiązek uwzględniania w planie z nadzoru pedagogicznego wniosków z nadzoru realizowanego w poprzednim roku szkolnym oraz podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa. Taki zapis wskazuje na potrzebę ciągłości nadzoru sprawowanego przez dyrektora. Wnioski formułowane w sprawozdaniu powinny dotyczyć rzeczywistości danej szkoły. Nadzór jest autonomiczny i uzależniony od sytuacji konkretnej placówki, a kontrola i wspomaganie powinny wynikać z jej potrzeb. Przygotowując sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego, dyrektor powinien zwrócić uwagę na funkcję diagnostyczną sprawozdania. Wnioski z nadzoru w większym stopniu powinny raczej wskazywać na konieczne do rozwiązania problemy w przyszłym roku szkolnym niż potwierdzać spełnienie wymagań zawartych w ww. Rozporządzeniu. Ważne! Dyrektorzy nadal w małym stopniu wykorzystują w nadzorze pedagogicznym obserwacje zajęć. Przygotowując sprawozdanie, warto więc zwrócić uwagę na znaczenie obserwacji przy wszystkich formach nadzoru. Realizując zadania związane z kontrolą i wspomaganiem, dyrektor szkoły w szczególności: • analizuje dokumentację przebiegu nauczania, • obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki (§ 22 ust. 3 ww. Rozporządzenia). Oznacza to, że w sprawozdaniu dyrektor powinien uwzględnić wnioski z obserwacji przeprowadzonych podczas kontroli oraz wspomagania nauczycieli. Działania kontrolne dyrektora szkoły przedstawiane w sprawozdaniu najczęściej skupiają się na analizie dokumentów szkolnych, w mniejszym stopniu wykorzystuje się obserwacje. Wnioskowanie wyłącznie na podstawie analizy dokumentów jest często fałszywe i zachęca nauczycieli do działań formalnych, nastawionych na tworzenie dokumentacji niemającej pokrycia w rzeczywistości. Także w procesie kontroli dyrektorzy nagminnie dokonują nieuzasadnionego wnioskowania, które ma na celu przede wszystkim potwierdzenie wcześniej założonej tezy. Najczęściej nieprawidłowe wnioskowanie prowadzi do potwierdzenia prawidłowych działań szkoły, np.: „W wyniku kontroli stwierdzono, że zajęcia dodatkowe przyczyniły się do podniesienia jakości pracy szkoły, zwiększyła się oferta zajęć pozalekcyjnych rozwijających uzdolnienia”. Kolejnym elementem sprawozdania jest wspomaganie nauczycieli w realizacji powierzonych im zadań, m.in. poprzez zachęcanie do korzystania z form doskonalenia zawodowego oraz motywowanie do rozwoju zawodowego. Dyrektorzy najczęściej przedstawiają statystykę podjętych szkoleń i form doskonalenia. Nie podejmują natomiast refleksji i wnioskowania dotyczącego przydatności szkoleń dla rozwoju placówki oraz wskazującego na związek doskonalenia nauczycieli z planem rozwoju szkoły (koncepcją pracy). Problemem rzadko poruszanym w sprawozdaniach jest ocena merytoryczna szkoleń. Inne nieprawidłowości występujące w sprawozdaniach dotyczą braku informacji o: • liczbie przeprowadzonych kontroli, • liczbie kontroli nieprzeprowadzonych i tym, czego dotyczyły, • przeprowadzonych szkoleniowych radach pedagogicznych, • nieprzeprowadzonych szkoleniach (należy podać temat szkolenia oraz powód niezrealizowania), • stopniu zrealizowania planowanych obserwacji. Ważne! Oprócz wyników i wniosków z kontroli i wspomagania, zgodnie z Ustawą Prawo oświatowe, dyrektor przedstawia też inne informacje o działalności szkoły. Często polega to na przedstawieniu samych danych liczbowych dotyczących np. średniej frekwencji liczby promowanych uczniów, wycieczek. Do rzadkości należą sytuacje, kiedy dyrektor przedstawia pogłębione analizy niskiej frekwencji, słabych wyników nauczania czy przydatności wycieczek szkolnych. Ponieważ celem sprawowanego nadzoru jest jakościowy rozwój szkoły, za błąd w sprawozdaniu należy uznać brak oceny skuteczności działań nauczycielskich w zakresie: • frekwencji, • wyników nauczania, • wychowania i opieki. Realizacja godzin dodatkowych również przedstawiana jest w kategoriach ilościowych. Często w sprawozdaniu z nadzoru brakuje oceny skuteczności pracy z uczniem zdolnym i z problemami edukacyjnymi, oceny stopnia zainteresowania uczniów ofertą zajęć pozalekcyjnych lub pojawia się nieuzasadnione wnioskowanie, np.: „Zajęcia pozalekcyjne przyczyniły się do rozwoju uzdolnień dzieci”. Postawienie takiej tezy wymaga podania przykładów i dowodów. Najwięcej nieprawidłowości można dostrzec we wnioskowaniu. Przede wszystkim jest ono zbyt ogólne i mało konkretne, np.: • „Należy mobilizować uczniów do samodzielnej pracy przynoszącej efektywne wyniki”, • „Oczekuje się większego zaangażowania wszystkich nauczycieli w funkcjonowanie zespołów”, • „Należy pracować nad lepszym przepływem informacji”, • „Współpracę w zespołach trzeba rozwijać i wzbogacać”. Zdarzają się też wnioski o zbyt dużej szczegółowości, np.: „Wzmocnić działania eliminujące stosowanie wulgaryzmów, przezywanie się, wyśmiewanie się, dokuczanie, wykręcanie rąk”. Często zdarza się, że rada pedagogiczna poświęcona prezentacji sprawozdania nie jest prawidłowo zaplanowana. Przygotowując sprawozdanie i planując przebieg rady pedagogicznej, dyrektor powinien: 1. Przygotować arkusze do analizy pracy nauczycieli, które powinny wpłynąć do dyrektora co najmniej na dwa tygodnie przed posiedzeniem rady pedagogicznej, aby mógł dokonać ich analizy i przygotować odpowiednie informacje na zebranie. W arkuszu tym trzeba zawrzeć zagadnienia, które nauczyciel powinien przeanalizować i ocenić, m.in.: • realizacja zadań z rocznego planu pracy, • współpraca z rodzicami, • udział w projektach, wydarzeniach zewnętrznych, • problemy wychowawcze w klasie – liczba uczniów, podjęte działania, efekty, • problemy dydaktyczne w klasie – liczba uczniów, podjęte działania, efekty, • uwagi o postępach uczniów, • podejmowane działania służące podniesieniu efektów kształcenia, • sposób realizacji czynności dodatkowych, • ukończone formy doskonalenia zewnętrznego, • problemy, spostrzeżenia dotyczące pracy szkoły, • wdrażanie nabytych podczas doskonalenia wewnętrznego i zewnętrznego kompetencji, • potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego, • uwagi, propozycje do koncepcji pracy szkoły, • propozycje wniosków do pracy w nowym roku szkolnym. 2. Podsumować prowadzone przez siebie obserwacje pracy nauczycieli. 3. Ustalić wyniki i wnioski z przeprowadzonych przez siebie kontroli. 4. Przygotować informację (sprawozdanie) obejmującą wyniki i wnioski z nadzoru oraz informację o działalności szkoły. W tym dokumencie znajdą się wszystkie ważne informacje oraz wnioski, które będą podstawą do planowania pracy szkoły w kolejnym roku szkolnym. 5. Zawiadomić radę pedagogiczną o terminie posiedzenia podsumowującego rok szkolny, a następnie przewodniczyć zebraniu. Posiedzenie rady pedagogicznej może składać się z trzech części, z których pierwsza to prezentacja przez dyrektora sprawozdania, druga powinna być prowadzona metodą warsztatu, wreszcie trzecia to przyjęcie przez radę opinii w sprawie ustalania sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego w celu doskonalenia pracy szkoły. Sposób wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego często nie jest ukierunkowany na rozwiązanie problemów edukacyjnych i organizacyjnych poprzez szukanie nowatorskich rozwiązań oraz planowanie innowacji i eksperymentów. Całość powinno się zakończyć wskazaniem na wspomaganie i potrzeby szkoleniowe, które zostaną zrealizowane w nowym roku szkolnym. Sprawozdanie powinno zawierać nawiązanie do planu nadzoru pedagogicznego oraz do wniosków z poprzedniego sprawozdania, tak by wszystkie sprawozdania z kolejnych lat tworzyły pewną całość. Analizując sprawozdania z nadzoru szkoły z kilku kolejnych lat, czasem trudno się doszukać ciągłości działań, często można odnieść wrażenie, że dotyczą one różnych szkół. Ważne! Sprawozdania zazwyczaj są długie, zawierają zbyt dużo informacji szczegółowych, dygresji, luźnych skojarzeń oraz emocjonalnych ocen. Brakuje rzetelnej oceny opisanych wydarzeń oraz podsumowania, w którym przedstawiane są wnioski i rekomendacje oraz przypominane są te najważniejsze, tworzące spójną całość.