Wartości w życiu dziecka i dorosłego

Nina Olszewska

Czym jest wartość?

Słowo „wartość” pochodzi od słowa łacińskiego: „valor” lub „valere”, czyli „wartość, być wartym” oraz od greckiego „aksios”, co znaczy „odpowiedni, wart, godny, cenny”. Słowo wartość odnosi się do tego, co człowiek świadomie lub nieświadomie ceni, co jest przedmiotem pożądania, co jest upragnione przez niego, do czego wytrwale dąży. Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja, któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu. Dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb danej osoby. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie. Uznanie czegoś za pożądane lub upragnione wywiera wpływ na wybór celów i sposobów postępowania danej osoby. W ten sposób wartości stają się wyznacznikami naszych wyborów i dążeń oraz decydują o rozwoju osobowym każdego z nas.
Trochę inaczej na sprawę wartości spogląda pedagogika. W tej nauce przez wartość rozumie się wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich (Łobocki)

Wartości są czymś ważnym - nadają życiu sens, są drogowskazem na drodze życia, bez nich nie moglibyśmy żyć lub żyłoby się nam znacznie trudniej. Wartości wyznaczają nie tylko siłę i kierunek motywacji i aktywności, ale przesądzają o przyjętej i realizowanej całościowej koncepcji własnego życia.
Opisanych zostało kilka stylów życia, opartych na realizacji różnych wartości:

styl hedonistyczny, nastawiony na spokój i przyjemność,
styl utylitarystyczny, akcentujący użyteczność i skuteczność w dążeniu do osiągnięcia celu „tu i teraz",
styl dionizyjski, preferujący gwałtowność przeżyć, szybkość zaspokojenia potrzeb, zabawę, doznania zmysłowe,
styl prometejski, odznaczający się twórczością, aktywnym przemienianiem siebie i świata.

Wartości preferowane i szczególnie wysoko cenione przez człowieka tworzą jego hierarchię wartości.
System i hierarchia wartości cechują każdą kulturę oraz każdą jednostkę. Często spotykamy następującą hierarchię wartości od najwyżej cenionych do najniżej, od uznawanych za wyższe do niższych:

religijne (Bóg jako wartość absolutna, dążenie do świętości),
duchowe (prawda, dobro, piękno, miłość, sprawiedliwość),
witalne (prawo do życia, zdrowie, siły życiowe),
utylitarne (przynoszące korzyści),
hedonistyczne (iluzja łatwego i przyjemnego życia).

W ramach procesu wychowania człowiek, dokonując wartościowania, powinien odrzucać wartości pozorne, a także rezygnować z wartości niższych na rzecz wartości wyższych i najwyższych. Odkrywanie, przyjmowanie i prowadzenie życia zgodnego z przyjętym systemem wartości jest celem wychowania i samowychowania.

Co jest ważne?

Świat, w którym żyjemy, jest światem wartości. Wartości mogą być duchowe lub materialne. Przykładowe wartości:

miłość,
wiara,
przyjaźń,
nadzieja,
spokój,
szczęście,
godność,
honor,
uczciwość,
wolność,
mądrość,
wrażliwe serce,
rzetelność,
zaufanie do ludzi,
wspaniałomyślność,
świadomość samego siebie,
odwaga,
wytrwałość,
bycie sobą,
szacunek,
dobre maniery,
wiedza,
rodzina,
praca,
wykształcenie,
zdrowie,
wolny czas,
sława,
uroda,
młodość,
samochód,
willa,
modne ubrania,
podróże,
wysokie stanowisko,
władza,
bogactwo wrażeń,
rozrywka,
pieniądze,
pozostawienie po swoim życiu jakiegoś trwałego śladu.

W warunkach szybkich przemian społecznych, politycznych i ekonomicznych rozwijają się nowe wartości, a dotychczas istniejące zyskują nowy profil lub podlegają procesom destabilizacji. Istnieją jednak wartości trwałe, ogólnoludzkie, ponadczasowe, uniwersalne, np.:

prawo do życia,
pokój,
tolerancję,
wolność,
prawdę,
sprawiedliwość,
miłość.

Każdy człowiek potrzebuje wartości uniwersalnych dla swojego zdrowego rozwoju, prawidłowego funkcjonowania w życiu dorosłym, dla dawania sobie rady z problemami dnia codziennego.

Kształtowanie się systemu wartości w przeciągu życia człowieka

Nasz system wartości może zmieniać się w przeciągu życia w związku z naszą historią, przeżytym doświadczeniem. Najintensywniejszym okresem budowania systemu wartości w naszym życiu jest okres dorastania, przypadający na lata między 13-14 rokiem a 18-20 rokiem życia. Intensywny rozwój systemu wartości na tym etapie życia daje szansę na uaktywnienie tych psychofizycznych możliwości osoby, które pozwalają jej stawać się coraz bardziej człowiekiem i wykorzystywać wrodzony i nabyty potencjał fizyczny, psychiczny, społeczny i duchowy.

Jak wpajać i kształtować wartości w młodym człowieku

W świecie, w którym więcej znaczy „mieć” niż „być”, w którym podstawową wartością staje się pieniądz i dobra materialne, trudno jest wychowywać do wartości wyższych - uniwersalnych. Czasami my, dorośli, gubimy się w pędzie życia, zapominamy o tym, co naprawdę ważne, stąd tym bardziej trudno jest młodym ludziom, których kręgosłup moralny jest w trakcie kształtowania. Poza tym jako rodzice „tak bardzo staramy się dać naszym dzieciom to, czego sami nie mieliśmy, że zapominamy o przekazaniu im tego, co otrzymaliśmy” (Miller, Krótkie lekcje życia. Gry i zabawy, s. 23).