OPUBLIKOWANO: KWIECIEŃ 2013
ZAKTUALIZOWANO: 17 SIERPNIA 2017

Organizacja zajęć pozalekcyjnych w szkole – uwarunkowania prawne

Opracował: dr Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista w zakresie prawa oświatowego

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 sierpnia 2014 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2014 r. poz. 1170 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 204 ze zm.),
• Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120 poz. 526),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1264 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.).

Pojęcie „zajęcia pozalekcyjne” w opracowaniach dotyczących funkcjonowania szkoły, w szczególności organizowania dydaktyki oraz opieki i wychowania, doczekało się różnych definicji. Czasem zajęcia takie określane są – niestety niekoniecznie trafnie – mianem zajęć dodatkowych. W różnych stanowiskach dotyczących istoty zajęć pozalekcyjnych eksponuje się zazwyczaj to, że są to zajęcia organizowane dla uczniów przez szkołę i instytucje wewnątrzszkolne, przy czynnym udziale uczestników, którzy na zasadzie dobrowolności wybierają je jako sposób spędzenia czasu wolnego. Głównymi celami takich zajęć jest aktywny wypoczynek i rozrywka oraz kształcenie i doskonalenie uczniów, którzy dzięki uczestnictwu mają okazję do społecznego działania oraz nauki samodzielnego, pożytecznego gospodarowania czasem wolnym, jaki pozostaje po spełnieniu obowiązków związanych z lekcjami przewidzianymi w planie zajęć.

Warte podkreślenia jest także to, że zajęcia pozalekcyjne stanowią wartość dodaną nie tylko dla samych uczniów, ale także dla szkoły. Placówka, która ma szeroką i ciekawą ofertę zajęć pozalekcyjnych, wyróżnia się na rynku usług edukacyjnych, przez co jest chętniej wybierana przez rodziców dzieci czy samych uczniów jako miejsce spełniania obowiązku szkolnego i nauki. Jest też lepiej postrzegana w środowisku lokalnym, nierzadko będąc głównym animatorem życia kulturalnego dla młodego pokolenia.

Prawne umocowanie zajęć pozalekcyjnych

Organizacja zajęć pozalekcyjnych w szkole ma bardzo mocną podstawę prawną, gdyż postulat ich prowadzenia można odnaleźć nawet w wiążącym dla Polski prawie międzynarodowym. Otóż, zgodnie z art. 31 Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., dziecko ma prawo do wypoczynku i czasu wolnego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach rekreacyjnych stosownych do swojego wieku oraz do nieskrępowanego uczestniczenia w życiu kulturalnym i artystycznym. Jednocześnie państwa – sygnatariusze Konwencji – zobowiązały się do przestrzegania i popierania praw dziecka do wszechstronnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym oraz do sprzyjania tworzeniu właściwych i równych sposobności dla działalności kulturalnej, artystycznej, rekreacyjnej oraz w zakresie wykorzystania czasu wolnego.

Do przywołanych przez nas postulatów nawiązuje też Ustawa Prawo oświatowe, która w art. 1 pkt 20 stwierdza, że system oświaty zapewnia warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów dzięki organizowaniu zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowaniu aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego. Te ogólne dyrektywy skierowane są zarówno do publicznych, jak i niepublicznych szkół, a ich rozwinięcie nastąpiło w rozmaitych przepisach szczególnych szeroko rozumianego prawa oświatowego.

Szerszą analizę podstaw prawnych organizacji zajęć pozalekcyjnych warto rozpocząć jednak od przepisów Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, ponieważ na kanwie tego właśnie aktu można wyjaśnić sygnalizowane na początku artykułu rozbieżności terminologiczne. W Rozporządzeniu mowa jest m.in. o dodatkowych zajęciach edukacyjnych, przy czym nie można traktować tego określenia jako wyrażenia synonimicznego względem zajęć pozalekcyjnych. Dodatkowe zajęcia edukacyjne służą wprawdzie – jak wynika z § 3 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia