STAN PRAWNY NA 5 KWIETNIA 2019 Organizacja zawodów sportowych w szkole Opracował: dr Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista w zakresie prawa oświatowego; zaktualizowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1263 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 175 poz. 1042), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 czerwca 2017 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego (Dz.U. 2017 poz. 1322), • Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1870 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. nr 6 poz. 69 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 października 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2018 r. poz. 2140). Istotną formą uatrakcyjnienia oferty zajęć sportowych dla dzieci i młodzieży jest organizacja zawodów sportowych. Pożytek płynący z takiej inicjatywy to nie tylko stworzenie okazji do wzmacniania sprawności fizycznej, ale także efekt wychowawczy w postaci zaszczepiania wśród dzieci i młodzieży ducha sportowej rywalizacji w poszanowaniu zasad fair play. Zawody takie mogą być organizowane zarówno w ramach godzin zajęć obowiązkowych przewidzianych w szkolnym planie, jak i w formie zajęć pozalekcyjnych, przy czym ich adresatami mogą być nie tylko uczniowie danej klasy, ale także uczniowie określonej grupy wiekowej czy całej szkoły. Nic też nie stoi na przeszkodzie, by szkoła podjęła się organizacji zawodów o charakterze międzyszkolnym. Co istotne z punktu widzenia formalnych wymogów związanych z organizacją, trzeba zaznaczyć, że niezależnie od liczby uczestników zawodów, nawet tych organizowanych na poziomie międzyszkolnym, impreza taka nie podlega przepisom Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych. W myśl art. 3 pkt 1 tej Ustawy imprezą masową jest bowiem impreza masowa artystyczno-rozrywkowa, masowa impreza sportowa, w tym mecz piłki nożnej, o których mowa w pkt 2–4 tego artykułu, z wyjątkiem m.in. imprez organizowanych w szkołach i placówkach oświatowych przez zarządzających tymi szkołami i placówkami. Wspomniane wyłączenie sportowych imprez organizowanych w szkołach i placówkach oświatowych ma kolosalne znaczenie, ponieważ dzięki niemu szkoła jako organizator nie musi spełniać szeregu przewidzianych w Ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych rygorów i obowiązków, co w wielu wypadkach byłoby bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Zaznaczyć trzeba jednak, że o ile imprezą masową w rozumieniu wspomnianej Ustawy nie jest impreza organizowana na terenie szkoły lub placówki przez zarządzających (należy pod tym pojęciem rozumieć dyrektora szkoły i organ prowadzący), to jest nią już impreza masowa organizowana na terenie szkoły, jeśli teren ten zostanie udostępniony zewnętrznemu podmiotowi. Skoro już mowa o ewentualnym udostępnianiu obiektów sportowych szkoły innym podmiotom na potrzeby organizacji zawodów sportowych, to wydaje się, że naturalnym partnerem szkoły może być w tym zakresie uczniowski klub sportowy, którym – wedle art. 4 Ustawy o sporcie – jest szczególny rodzaj klubu sportowego działający w formie stowarzyszenia. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że choć jego członkami mogą być w szczególności uczniowie, rodzice i nauczyciele, a więc członkowie szkolnej społeczności, to nawet, jeśli funkcjonuje on na terenie szkoły, wszelkie działania podejmuje na własne ryzyko (klub posiada osobowość prawną). W konsekwencji, jeśli to klub jest organizatorem zawodów sportowych na terenie szkoły, to ta ostatnia ponosi odpowiedzialność wyłącznie na zasadzie ryzyka przewidzianego dla dysponenta obiektu. Obowiązki dyrektora Najważniejszym powszechnie obowiązującym aktem prawnym traktującym o bezpieczeństwie w szkole jest Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Nie jest to oczywiście jedyny akt, który należy uwzględnić, przygotowując zawody sportowe, albowiem sprawy bezpieczeństwa regulują również przepisy wewnątrzszkolne, w szczególności statut placówki. O ile jednak nie ma jednego wzorca regulacji tych spraw, a co za tym idzie, przyjęte rozwiązania mogą być bardzo odmienne w poszczególnych szkołach (różnice mogą ujawniać się choćby stopniem szczegółowości), to pewien standard wyznaczają przepisy wspomnianego wyżej Rozporządzenia. Trzeba przypomnieć, że w myśl § 2 ww. Rozporządzenia dyrektor szkoły zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek. Ten bardzo ogólny obowiązek podlega oczywiście konkretyzacji w przepisach szczególnych, w tym także przepisach rozdziału 3 Rozporządzenia odnoszących się stricte do wychowania fizycznego i sportu w szkole. Jak wynika z § 3 ust. 1 ww. Rozporządzenia, co najmniej raz w roku dyrektor musi dokonać kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do szkoły (dotyczy to także obiektów sportowych), w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, oraz określić kierunki ich poprawy. Przebieg kontroli powinien zostać utrwalony w protokole podpisanym przez osoby jej dokonujące, a kopia powinna być przekazana organowi prowadzącemu. Dodatkowo, jeśli przerwa w działalności oświatowej szkoły lub placówki trwa co najmniej dwa tygodnie, dyrektor dokonuje kontroli obiektów należących do szkoły lub placówki pod kątem zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z tych obiektów. W czasie kontroli stanu obiektów nie można pomijać tych nieużywanych lub używanych sporadycznie, gdyż także i one mogą stanowić zagrożenie. Spełnienie ww. obowiązków oraz ich udokumentowanie jest bardzo istotne, zwłaszcza że w razie jakiegoś wypadku podczas zawodów sportowych na terenie szkoły, będzie to jedna z pierwszych kwestii branych pod uwagę przy ustalaniu osób odpowiedzialnych. Same przygotowania do zawodów sportowych powinny rozpocząć się od dokładnego zaplanowania imprezy, w tym formalnego przydzielenia zadań nauczycielom oraz ewentualnie innym osobom zaangażowanym w jej organizację (np. rodzicom czy samym uczniom). Oczywiście zakres niezbędnych przygotowań będzie uzależniony od tego, na jaką skalę organizowane są zawody (liczba zawodników), planowanego czasu ich trwania, liczby przewidzianych konkurencji sportowych i ich złożoności. Dodajmy, że specyfika zawodów, warunki, w jakich będą się odbywać, i wreszcie liczba i wiek uczestników determinować też będą liczbę opiekunów oraz sposób zorganizowania opieki nad uczniami w czasie imprezy sportowej, na co wskazuje § 32 ust. 1 Rozporządzenia. Przepisy nie określają wprost liczby opiekunów, powinna być ona jednak odpowiednia, a więc taka, która realnie pozwoli na zapewnienie nadzoru nad uczniami. Regulamin Wydaje się, że celowe jest, by dyrektor wyznaczył spośród osób zaangażowanych w organizację koordynatora, który pokieruje zarówno przygotowaniami, jak i przebiegiem zawodów sportowych. Jednym z ważniejszych zadań zespołu będzie opracowanie regulaminu zawodów, w którym określone zostaną organizowane konkurencje sportowe, warunki bezpieczeństwa, w tym bezpiecznego korzystania z urządzeń i sprzętu sportowego, zasady rejestracji zawodników biorących udział lub drużyn w przypadku gier zespołowych (zasadnym jest wprowadzenie wymogu pisemnej zgody rodziców ucznia), przebieg rywalizacji, w tym także przypadki, w których zawodnik podlega dyskwalifikacji, zasady ustalania wyników, a także nagrody i wyróżnienia dla najlepszych uczestników rywalizacji. Kontrola Bezpośrednio przed zawodami sportowymi wyznaczone osoby powinny dokonać kontroli stanu terenu i obiektów pod kątem pojawienia się nowych zagrożeń i niebezpieczeństw dla uczestników imprezy. Przypomnieć tu wypada, że obowiązkiem dyrektora w świetle § 7 ust. 2 Rozporządzenia jest zapewnienie m.in. równej nawierzchni dróg, przejść i boisk. Ponadto, zgodnie z § 31 ust. 6 Rozporządzenia, w salach i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw umieszczone powinny być tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego. Szczegółowej kontroli pod kątem zapewnienia pełnego bezpieczeństwa osób ćwiczących powinny podlegać także urządzenia, które mają być wykorzystywane w czasie zawodów, zgodnie bowiem z § 31 ust. 5 Rozporządzenia stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego jest sprawdzany przed każdymi zajęciami. Uwagę należy zwrócić zwłaszcza na to, czy bramki, kosze do gry i inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie dla zdrowia ćwiczących, są odpowiednio umocowane. Przebieg zawodów Jeśli chodzi o sam przebieg zawodów, to wyraźnie należy zaznaczyć, że w świetle § 30 Rozporządzenia nie dopuszczalne jest, by w ich trakcie uczniowie pozostawali bez opieki osób do tego upoważnionych. Warto zwrócić uwagę, że przepis nie wymaga bezwzględnie, by nadzór nad uczniami sprawował w każdym czasie nauczyciel. Określenie „osoba upoważniona” należy tu rozumieć jako osobę nieprzypadkową, której organizator świadomie powierzył zadania z zakresu opieki i która daje rękojmię prawidłowego wywiązania się z tego obowiązku. Muszą to być jednak osoby pełnoletnie. Przepisy nie nakładają na szkołę jako organizatora zawodów sportowych obowiązku zapewnienia asysty pielęgniarki szkolnej czy innej osoby zawodowo trudniącej się udzielaniem pomocy przedmedycznej. Nie oznacza to jednak, że nikt nie jest odpowiedzialny za udzielenie w razie konieczności pierwszej pomocy. Przeciwnie, obowiązek taki spoczywa na wszystkich nauczycielach, w tym również prowadzących zajęcia wychowania fizycznego, albowiem – zgodnie z § 21 znowelizowanego w 2018 r. Rozporządzenia – wszyscy pracownicy szkoły zarówno merytoryczni, jak i administracyjni podlegają przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Jeśli chodzi natomiast o sportową stronę rywalizacji uczniów, to nadrzędną wytyczną w świetle § 31 ust. 1 Rozporządzenia jest, by stopień trudności i intensywności ćwiczeń był dostosowany do aktualnej sprawności fizycznej i wydolności uczestników zawodów. Uczestnika zawodów uskarżającego się na dolegliwości zdrowotne nie można dopuścić do rywalizacji. Organizujący zawody powinien zapoznać uczniów biorących w nich udział z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach (obowiązek ten można potraktować szerzej, zapoznając uczestników z całym regulaminem zawodów), same zaś ćwiczenia winny być prowadzone z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo zawodników. Co się tyczy samego sprzętu sportowego, to w myśl § 39 Rozporządzenia niedopuszczalne jest wydanie uczestnikom zawodów takiego sprzętu, którego użycie może stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia, w tym np. dysku, kuli, młota, oszczepu, łuku, szpady, sportowej broni strzeleckiej – jeżeli szkoła nie ma możliwości zapewnienia warunków bezpiecznego korzystania z tego sprzętu. Nieszczęśliwy wypadek Choć wszelka aktywność fizyczna z reguły pozytywnie oddziałuje na zdrowie i kondycję, to nie można wykluczyć także negatywnych następstw, jak choćby nieszczęśliwych wypadków, które mogą zdarzyć się w czasie sportowej rywalizacji uczniów. Reguły postępowania są tu analogiczne jak w sytuacji zaistnienia jakiegokolwiek innego wypadku w szkole, ponieważ nie ustanowiono żadnych szczególnych norm w odniesieniu do zdarzeń mających miejsce w trakcie zawodów sportowych. W razie wypadku należy więc przede wszystkim zapewnić niezwłocznie opiekę poszkodowanemu, sprowadzić fachową pomoc medyczną oraz udzielić mu pierwszej pomocy w niezbędnym zakresie. Ponadto należy przerwać zawody i – jeśli jest taka konieczność – zabezpieczyć miejsce zdarzenia, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo pozostałym uczniom. O każdym wypadku z udziałem ucznia powiadamia się rodziców poszkodowanego. Dodatkowo o wypadku dyrektor szkoły zawiadamia niezwłocznie organ prowadzący i współpracującego ze szkołą pracownika służby BHP, przy czym o wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym dyrektor szkoły zobowiązany jest zawiadomić niezwłocznie również prokuratora i kuratora oświaty. Przeprowadzenie postępowania powypadkowego, w tym sporządzenie dokumentacji powypadkowej, jest natomiast zadaniem zespołu powołanego do tego celu przez dyrektora szkoły. Ważne! Protokół powypadkowy powinien być sporządzony w dwadzieścia jeden dni od zakończenia postępowania powypadkowego.