Lęki i depresje
Obawy, przygnębienie i zamartwianie się to objawy, które często występują wspólnie, także w połączeniu ze skargami somatycznymi. Dzieci przejawiające tego typu objawy klasyfikowano w szeroko rozumianej kategorii zaburzeń emocjonalnych. Opis i wyodrębnienie znacznej liczby zaburzeń lękowych i depresyjnych uwzględniają klasyfikacje ICD - 10 i DSM - 4.
Rozpowszechnienie - zaburzenia lękowe stwierdza się u ok. 5-10 proc. dzieci. Ocena rozpowszechnienia zależna jest od stosowanych metod, np. w badaniach, w których były brane pod uwagę relacje dzieci i rodziców, stwierdzano wyższe rozpowszechnienie zaburzeń niż wówczas, gdy wykorzystywano jedynie wywiad od rodziców. Istotną kwestią jest, czy możliwe jest rozpoznanie zaburzenia, gdy dziecko doświadcza lęków i zamartwia się, lecz nie zmienia to jego możliwości społecznych. Obecnie brak jeszcze odpowiedzi na to pytanie.
Przyczyny: zaburzenia lękowe mają często charakter rodzinny. Jest bardzo prawdopodobne, że tego typu zaburzenia wystąpią u dzieci, jeżeli cierpią na nie rodzice. Na pojawienie się lękowych zaburzeń postresowych wpływają traumatyczne wydarzenia życiowe. Pojawienie się innych zaburzeń lękowych także może wiązać się z niekorzystnymi wypadkami życiowymi lub z kumulacją wielu sytuacji trudnych, chociaż względnie mało dotkliwych.
Autorzy wielu teorii twierdzą, że lęk jest wynikiem doświadczania zagrożenia, zaś depresja skutkiem doświadczenia straty. Według teorii przywiązania Bowlby’ego lęk, głównie separacyjny, często rozwija się w sytuacji zagrożenia lub oddzielenia od ważnych osób, z którymi dziecko jest silnie związane emocjonalnie. Zgodnie z teoriami psychodynamicznymi zagrożenie jest określane z punktu widzenia intrapsychicznego konfliktu. Warunkowanie klasyczne może wyjaśniać, w jaki sposób obojętne bodźce po skojarzeniu z doświadczeniem zagrożenia mogą stać się czynnikami wywołującymi obawy i lęk. Teoria warunkowania zakłada częściowe odrzucenie tych bodźców przez zablokowanie okazji do naturalnego narażenia się na nie i wygaśnięcia obaw.
Trzy najbardziej rozpowszechnione rodzaje zaburzeń lękowych to lęk separacyjny, zaburzenia lękowe uogólnione i swoiste fobie. Rzadziej występują zaburzenia paniczne i postresowe oraz zaburzenia związane z wycofaniem/unikaniem.
Lęk separacyjny to lęk dotyczący oddzielenia od rodziców i innych osób znaczących, z którymi dziecko jest silnie związane emocjonalnie. Pojawia się zwykle ok. 6. roku życia i trwać może przez cały okres przedszkolny, częściowo zmniejszając się w miarę nabywania przez dziecko umiejętności podporządkowywania się ważnym dla niego osobom oraz gdy zwiększa się poczucie bezpieczeństwa dziecka. Dziecko ma w pamięci, że może czuć się bezpiecznie nawet wtedy, gdy ważne osoby nie są przy nim fizycznie obecne (buduje ich wyobrażeniową reprezentację).
Lęk separacyjny rozpoznaje się, gdy jego nasilenie nie jest odpowiednie do etapu rozwoju dziecka i prowadzi do pogorszenia jego funkcjonowania społecznego, np. odmowy uczęszczania do przedszkola czy szkoły. Dzieci z zaburzeniami lękowymi tego typu martwią się bez uzasadnionych powodów, że ktoś wyrządzi krzywdę ich rodzicom lub rodzice je opuszczą. Martwią się też o siebie, że mogą się zgubić, zostać porwane, dostać się do szpitala lub oddzielić od rodziców z innych przyczyn. Treści zmartwień powracają w koszmarach sennych. Dzieci te zazwyczaj przebywają w pobliżu swoich opiekunów, nie oddalając się od nich. Może pojawić się odmowa chodzenia do przedszkola, szkoły, samotnego spania czy spania poza domem. Oddzielenie lub przewidywanie oddzielenia powoduje płaczliwość, napady złości i skargi somatyczne (bóle głowy i brzucha, nudności).
Lęk separacyjny statystycznie dotyczy 2-4 proc. dzieci. Jest to najczęstszy rodzaj zaburzeń diagnozowanych u dzieci przed okresem dojrzewania. Znacznie rzadziej występuje wśród młodzieży. Lęk separacyjny stwierdza się częściej u dziewcząt. W leczeniu użyteczna jest terapia poznawcza. Ponadto skuteczna jest praca z rodzicami, gdy wzmacniają oni nieprzystosowawcze zachowania dziecka.
