OPUBLIKOWANO: MARZEC 2013

ZAKTUALIZOWANO: LISTOPAD 2014

Ograniczenie wymiaru zatrudnienia nauczyciela

Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. K odeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).

Ograniczenie zatrudnienia nauczyciela jest uprawnieniem stojącym po stronie pracodawcy, czyli dyrektora jednostki oświatowej, umożliwiającym obniżenie wymiaru godzin pracy nauczyciela, a w konsekwencji zmniejszenie należnego mu wynagrodzenia, w zamian za kontynuowanie jego zatrudnienia. W przypadku obniżania liczby dostępnych w szkole godzin dydaktycznych, obniżenie wymiaru zatrudnienia pracujących w niej nauczycieli może być jedynym sposobem na utrzymanie dotychczasowego stanu osobowego pracowników pedagogicznych.

Karta nauczyciela wprost reguluje wyłącznie sposób ograniczenia zatrudnienia nauczyciela przyjętego na podstawie mianowania, co jednak nie oznacza, że nie ma możliwości takiego ograniczenia w odniesieniu do nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Pozorne pominięcie nauczycieli zatrudnionych na tej podstawie wynika z faktu, iż stosunek pracy nauczyciela przyjętego na podstawie mianowania co do zasady charakteryzuje wzmożona ochrona, co oznacza, że można go rozwiązać wyłącznie w przypadkach wprost przewidzianych w Karcie nauczyciela. Analogicznie, ograniczenie zatrudnienia jest zmianą treści stosunku pracy niekorzystną dla nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, więc z uwagi na trwałość stosunku pracy, jaką zapewnia zatrudnienie na tej podstawie, może być dokonywane również wyłącznie w przypadkach wyraźnie wskazanych w nauczycielskiej pragmatyce służbowej.

Takiej trwałości stosunku pracy nie gwarantuje zatrudnienie na podstawie umowy o pracę. W efekcie ograniczenie zatrudnienia nauczyciela przyjętego na tej podstawie może zostać przeprowadzone w każdym przypadku, gdy tylko dyrektor uzna, że zaistniała taka konieczność. Ustawodawca nie miał więc możliwości zawarcia w Karcie nauczyciela zamkniętego katalogu przypadków, kiedy możliwe jest ograniczenie zatrudnienia nauczyciela, którego ze szkołą łączy nie mianowanie, lecz stosunek pracy.

Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania

Regulacją, która dotyczy możliwości ograniczenia wymiaru zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, jest art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Zgodnie z tym przepisem dyrektor szkoły, w razie częściowej likwidacji placówki albo w przypadku zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2. 

Przepis ten wskazuje, iż dyrektor szkoły nie jest zobligowany do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania w przypadku, gdy w szkole zajdą zmiany organizacyjne uniemożliwiające utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia. Użyte przez ustawodawcę sformułowanie, że nauczyciel „wyraża zgodę” na ograniczenie zatrudnienia, wskazuje jednocześnie, iż to dyrektor wystąpić może z taką inicjatywą. Warto tu również zwrócić uwagę na treść uzasadnienia do Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2006 r., III PK 57/2006, gdzie sąd zwrócił uwagę, że „(…) nie stanowi podstawy do typowania nauczyciela mianowanego do zwolnienia brak jego zgody na ograniczenie zatrudnienia. Brak zgody nauczyciela na ograniczenie zatrudnienia ze względu na zmiany organizacyjne w placówce oświatowej może bowiem iść w parze z jego przekonaniem, że reorganizacja, przy zastosowaniu obiektywnych kryteriów, w tym uwzględnieniu jego kwalifikacji, nie pociąga za sobą niemożliwości jego dalszego zatrudniania w pełnym wymiarze. W takiej sytuacji przyjęcie, iż niewyrażenie przez nauczyciela zgody na ograniczenie zatrudnienia stanowi wystarczającą podstawę do wytypowania go do zwolnienia, spowodowałoby, że prawidłowość doboru i zastosowane kryteria typowania nauczycieli do zwolnienia wymykałyby się całkowicie spod kontroli, co przeczyłoby istocie regulacji zawartej w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty nauczyciela. Dlatego należy przyjąć, że niewyrażenie przez nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania zgody na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela nie może stanowić wyłącznego kryterium doboru do zwolnienia go w trybie art. 20 ust. 1 tej Karty”.