STAN PRAWNY NA 29 GRUDNIA 2021 Odznaczenia państwowe i resortowe – obowiązki dyrektora przedszkola Opracował i zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w War-szawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 138), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 grudnia 2004 r. w spra-wie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie orderów i odznaczeń oraz wzorów odpowiednich dokumentów (Dz.U. z 2004 r. Nr 277 poz. 2743 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 września 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad nadawania „Medalu Komisji Edukacji Narodowej”, trybu przedstawiania wniosków, wzoru medalu, trybu jego wręczania i sposobu noszenia (Dz.U. z 2000 r. Nr 99 poz. 1073 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie udzielania informacji o osobach oraz o podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgroma-dzonych w Krajowym Rejestrze Karnym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1025 ze zm.), • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobo-wych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.Urz. UE.L. z 2016 r. Nr 119 poz. 1). Wykonywanie zawodu nauczyciela, uznawanego powszechnie za jeden z zawodów zaufania publicznego, pomimo tego, że wiąże się z ogromnym nakładem pracy oraz osobistego zaan-gażowania, nie znajduje często odzwierciedlenia w otrzymywanym wynagrodzeniu finanso-wym. Rekompensatą niskich zarobków ma być próba przynajmniej symbolicznego podkre-ślenia roli nauczyciela, przybierająca postać wręczanych wyróżnień, a w przypadkach najbar-dziej zaangażowanych osób – orderów oraz odznaczeń. Odznaczenia takie są świadectwem wysokiej jakości pracy świadczonej przez danego nauczyciela, umożliwiając mu osiągnięcie silniejszej pozycji na rynku pracy. Także przedszkole zatrudniające odznaczonego nauczyciela może wykorzystać ten fakt, podkreślając wysoką gwarancję jakości świadczonych przez nie usług edukacyjnych. Należy jednak mieć na uwadze, że procedura wnioskowania o przyznanie orderów oraz od-znaczeń, nie tylko państwowych, ale także resortowych, jest bardzo sformalizowana, co często prowadzi do odrzucenia wniosku nie z powodu niedostatecznych zasług nauczyciela, ale z powodu niedopatrzeń formalnych. W niniejszym artykule podano informacje konieczne do prawidłowego złożenia wniosku o odznaczenia państwowe oraz resortowe. Odznaczenia państwowe Rodzaje nadawanych w Polsce orderów i odznaczeń państwowych zostały określone w Usta-wie o orderach i odznaczeniach. Mogą być one nadawane z różnych powodów, począwszy od zasług wojennych, a skończywszy na medalu za długoletnie pożycie małżeńskie. Nie są to odznaczenia resortowe, co oznacza, że nie zostały przeznaczone wyłącznie dla osób związa-nych z oświatą, lecz dla ogółu obywateli wyróżniających się wybitnymi osiągnięciami, wśród których mogą się również znaleźć nauczyciele. Na potrzeby tego opracowania omówione zostaną odznaczenia, które nadawane są właśnie w związku z wykonywaniem zawodu nau-czyciela. Do najczęściej przyznawanych należą: • Order Odrodzenia Polski, • Krzyż Zasługi, • Medal za Długoletnią Służbę. Zapoznanie się z rodzajami odznaczeń jest o tyle istotne, że wnioskując w przyszłości o ich przyznanie, należy się liczyć z wyborem odpowiedniego orderu lub odznaczenia dla danego przypadku. Order Odrodzenia Polski – jest drugim, po Orderze Orła Białego, cywilnym odznaczeniem państwowym, przyznawanym za wybitne osiągnięcia w działalności państwowej i publicznej (w tym na polu edukacji i oświaty) podejmowane z pożytkiem dla kraju. W przypadku nau-czycieli istnieje również prawdopodobieństwo jego przyznania za szczególne zasługi dla służby publicznej czy wybitne zasługi dla rozwoju współpracy z innymi państwami i narodami. Order dzieli się na pięć klas, przyznawanych w zależności od zasług odznaczonego: • klasa I – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, • klasa II – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, • klasa III – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, • klasa IV – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, • klasa V – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Krzyż Zasługi – nagroda dla tych osób, które mogą poszczycić się zasługami dla państwa lub obywateli, spełniając czyny przekraczające zakres ich zwykłych obowiązków, przynoszące znaczną korzyść państwu lub obywatelom. Krzyż Zasługi może zostać nadany również za działalność publiczną, ofiarne niesienie pomocy oraz działalność charytatywną. Powyższe kryteria przyznawania odznaczenia – w dużym stopniu nieprecyzyjne – pozwalają na przyznanie Krzyża Zasługi w wielu hipotetycznych sytuacjach zawodowych nauczycieli. Odznaczenie to jest również zdecydowanie częściej przyznawane niż Order Odrodzenia Pol-ski. W przypadku Krzyża Zasługi mamy do czynienia z jego trzema stopniami, mającymi zastosowanie w zależności od wagi zasług odznaczanego: • I stopień – Złoty Krzyż Zasługi, • II stopień – Srebrny Krzyż Zasługi, • III stopień – Brązowy Krzyż Zasługi. Należy mieć na uwadze, że istnieje możliwość dwukrotnego nadania Krzyża Zasługi tego sa-mego stopnia tej samej osobie. Warto też podkreślić, że przed nadaniem Krzyża Zasługi wyż-szego stopnia niż obecnie posiadany przez odznaczonego muszą upłynąć co najmniej trzy lata od poprzedniego odznaczenia, jednakże możliwe są w tym zakresie wyjątkowe odstępstwa. Ostatnim rodzajem odznaczenia państwowego przyznawanego w związku z wykonywaniem zawodu nauczyciela jest Medal za Długoletnią Służbę. Już sama jego nazwa wskazuje, że głównym kryterium jego przyznania jest pełnienie przez nauczyciela długoletniej służby za-wodowej. Dodatkowe kryterium stanowi konieczność wykonywania obowiązków w sposób wzorowy oraz wyjątkowo sumienny. Przepisy przewidują trzy stopnie medalu: • I stopień – Medal Złoty za Długoletnią Służbę, • II stopień – Medal Srebrny za Długoletnią Służbę, • III stopień – Medal Brązowy za Długoletnią Służbę. Wnioski o nadanie Medalu mogą być składane nie wcześniej niż: • po 30 latach pracy zawodowej osoby proponowanej do odznaczenia na I stopień, • po 20 latach pracy zawodowej osoby proponowanej do odznaczenia na II stopień, • po 10 latach pracy zawodowej osoby proponowanej do odznaczenia na III stopień. Uwaga! Zgodnie z obecnymi przepisami wniosek o nadanie Medalu za Długoletnią Służbę osobie, która w danym roku nabywa prawo do emerytury, przedstawia się najpóźniej w dniu rozwią-zania stosunku pracy z tą osobą. Procedura wnioskowania – rola dyrektora przedszkola Procedura wnioskowania o przyznanie nauczycielowi odznaczenia państwowego może wydać się w pierwszej chwili niejednoznaczna. Co do zasady, zgodnie z art. 68 ust. 5 pkt 3 Ustawy prawo oświatowe, to do zadań dyrektora należy m.in. występowanie z wnioskami, po zasię-gnięciu opinii rady pedagogicznej i rady przedszkola, w sprawach odznaczeń dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników. Jednakże zgodnie z art. 2 ust. 2 i 3 Ustawy o orderach i od-znaczeniach ordery (w tym Order Odrodzenia Polski) nadawane są z inicjatywy Prezydenta RP bądź na wniosek Prezesa Rady Ministrów oraz Kapituły Orderów. Natomiast odznaczenia (w tym Krzyż Zasługi oraz Medal za Długoletnią Służbę) nadawane są z inicjatywy Prezyden-ta RP lub na wniosek: • Prezesa Rady Ministrów, • ministrów (w tym MEiN-u), • kierowników urzędów centralnych oraz • wojewodów. Jak widać, powyższa lista podmiotów uprawnionych do wnioskowania o order lub odznacze-nie nie obejmuje dyrektora przedszkola. Należy zatem uznać, że jego rola w powyższym za-kresie jest czysto organizacyjna, ponieważ jako osoba będąca bezpośrednim przełożonym nauczycieli jest najlepiej zorientowany, który z nich zasługuje na odznaczenie. Tym samym jego inicjatywa w tym zakresie może polegać przede wszystkim na przedstawieniu niezbęd-nych dokumentów organowi, który ma faktyczne uprawnienie do wnioskowania o przyznanie orderu lub odznaczenia. W praktyce jednak wykształciła się w tym zakresie procedura pośredniczenia w zbieraniu i przekazywaniu wniosków o odznaczenia nauczycieli przez właściwe kuratoria oświaty. Za-sadą stało się obecnie, że dyrektor przedszkola przesyła komplet dokumentów do właści-wego kuratorium oświaty, które po sprawdzeniu ich pod kątem formalnym przesyła doku-menty z podlegających jego nadzorowi przedszkoli podmiotowi będącemu formalnym wnio-skodawcą – czyli MEiN-owi. Rola kuratoriów oświaty jako pośredników w składaniu wniosków o przyznanie odznaczeń państwowych nie wynika wprost z obecnie obowiązujących przepisów – czyli z Rozporządze-nia w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie orderów i odznaczeń oraz wzorów odpowiednich dokumentów. Tego typu funkcję pełnią kuratoria, np. w przypadku składania wniosków o przyznanie nagrody MEiN-u, ale w przypadku odznaczeń państwowych zabrakło analogicznego uregulowania. W celu wstępnego wyboru wniosków o odznaczenia kuratoria oświaty tworzą komisje ds. odznaczeń, które sprawdzają pod względem formalnym wnioski składane przez przedszkola. Istotne jest, aby komisje te w ra-mach swojej działalności nie uchybiały powszechnie obowiązującym przepisom prawa w zakresie trybu wnioskowania o nadanie orderów i odznaczeń. Odnosi się to również do przepisu przewidującego ewentualny wymóg wyrażenia przez kuratora oświaty pozytywnej opinii w przedmiocie wniosku – w przypadku odznaczeń państwowych brak jest takiego zapi-su, ale pojawia się on chociażby w odniesieniu do procedury przyznawania nagrody MEiN-u. Po sprawdzeniu wniosków pod kątem formalnym kuratoria oświaty przesyłają je formalnemu wnioskodawcy, czyli MEiN-owi (w przypadku Orderu Odrodzenia Polski formalnym wnio-skodawcą jest Prezes RM, ale wnioski te przesyłane są za pośrednictwem MEiN-u). Terminy przesyłania wniosków określają poszczególne kuratoria oświaty. Powyższa procedura powinna zapewnić, aby wnioski, które trafią ostatecznie do Kancelarii Prezydenta RP, spełniały wymogi przewidziane w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie orderów i odznaczeń oraz wzorów odpowiednich dokumentów. Wypełnianie wniosku Poniżej znajduje się lista obowiązków związanych z prawidłowym wypełnieniem wniosku o odznaczenie, jakie spoczywają na dyrektorze do momentu przekazania wniosku do właści-wego kuratora oświaty. 1. Dla każdego nauczyciela wypełniany jest jeden egzemplarz wniosku stanowiącego aktu-alny załącznik nr 1 – wzór wniosku o nadanie orderu lub odznaczenia – do Rozporządze-nia w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie orderów i odznaczeń oraz wzorów odpowiednich dokumentów. Zaleca się, aby wnioski, z uwagi na ich czytelność, nie były wypełniane pismem ręcznym. Należy zwrócić szczególną uwagę na to, by nie wypełniać pól przeznaczonych dla formalnego wnioskodawcy – MEiN-u bądź Prezesa Rady Ministrów. Chodzi zwłaszcza o pola nr 20–22. Nazwa klasy orderu lub odznaczenia musi być zgodna z tymi określonymi w Ustawie o orde-rach i odznaczeniach. Rubryka nr 13 dotyczy sytuacji, w której we wniosku o nadanie Orderu Odrodzenia Polski proponuje się osobę, która była posłem lub senatorem bądź też zajmowała kierownicze stanowiska państwowe (z wnioskiem można bowiem wystąpić dopiero po wyga-śnięciu mandatu lub po zakończeniu sprawowania kierowniczej funkcji), jeżeli natomiast we-dług posiadanych przez dyrektora informacji nauczyciel nie piastował takiej funkcji, we wniosku należy wpisać „nie”. W rubryce nr 14 należy podać stanowisko, bez konieczności podania przedmiotu nauczanego przez nauczyciela. W rubryce nr 15 podaje się wyłącznie ordery lub odznaczenia państwowe. Odznaczenia resor-towe (w tym medal KEN) należy podać w rubryce nr 17. Trzeba pamiętać, że przez jednostkę organizacyjną sporządzającą wniosek należy rozumieć właściwą placówkę, natomiast przez organ uprawniony do występowania do Prezydenta RP z wnioskiem o nadanie orderu lub odznaczenia rozumie się MEiN bądź Prezesa RM. Dużo uwagi należy także poświęcić przygotowaniu uzasadnienia. Z formalnych wymogów należy pamiętać, aby czcionka treści uzasadnienia nie była mniejsza niż 10 pkt, ponadto nie powinno wykraczać się poza ramy pola przeznaczonego na uzasadnienie we wniosku (nie powinno się dołączać dodatkowych stron, kartek itp. z dodatkowym uzasadnieniem). Treść uzasadnienia musi zawierać szczegółową informację o zasługach i osiągnięciach osoby, której dotyczy – w szczególności niezbędne jest wykazanie zasług po otrzymaniu ostatniego orderu lub odznaczenia. Uzasadnienie nie powinno być zbyt krótkie i ogólne, należy wskazywać konkretne dokonania nauczyciela z podaniem daty. W uzasadnieniu nie należy powtarzać danych zawartych w innych częściach wniosku (np. co do otrzymanych odznaczeń). Należy pamiętać, aby dokonania zawarte w uzasadnieniu były odpowiednie do klasy orderu lub od-znaczenia, o który wnioskujemy. W przypadku Medali za Długoletnią Służbę należy dodat-kowo podać ogólny staż pracy kandydata, a także wymienić jego szczególne zasługi w zakre-sie wykonywania obowiązków. W przypadku Krzyży Zasługi należy skoncentrować się na wykazaniu szczególnych zasług wykraczających poza obowiązki służbowe. 2. Zgodnie z § 3 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie orderów i odznaczeń oraz wzorów odpowiednich dokumentów wnio-skodawca przedstawia we wniosku o nadanie orderu lub odznaczenia informację o karalności osoby, której dotyczy wniosek. Wiąże się to z koniecznością skierowania przez MEiN (bądź Prezesa RM) zapytania do Krajowego Rejestru Karnego o udzielenie informacji o osobie – stanowiącego załącznik nr 1 do Rozporządzenia w sprawie udzielania informacji o osobach oraz o podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym. Obowiązkiem dyrektora będzie jedynie wypełnienie wzoru zapytania o dane osobowe nau-czyciela w polach 1–10, a także o PESEL. W polu nr 11 należy wpisać „art. 31a Ustawy z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 138)”. W polu nr 12 należy zaznaczyć „Kartoteka karna”. Bardzo ważne jest, aby dane osobowe wpisane w zapytaniu były identyczne z tymi, które zostały zawarte we wniosku o odznacze-nie. Na zapytaniu dyrektor nie powinien wpisywać żadnych dat, nie powinno się również składać żadnych podpisów ani przybijać pieczęci – gdyż oficjalnie wniosek jest składany do KRK przez MEiN bądź Prezesa RM. Zapytanie wypełnione w powyższy sposób należy dołą-czyć do wniosku przesyłanego do kuratorium oświaty. 3. Obecnie uznaje się, że osoba zgłaszana do odznaczenia nie musi wyrażać pisemnej zgody na przetwarzanie jej danych osobowych. Wynika to z faktu, że zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. c RODO przetwarzanie danych osobowych w celu nadania orderów i odznaczeń jest prawnie uzasadnionym interesem publicznym. Należy jedynie pamiętać, aby podmiot sporządzający wniosek nie przetwarzał danych osobowych w celach innych niż nadanie orderu lub odzna-czenia. 4. Kompletne wnioski osób, które mają zostać przedstawione do odznaczenia, muszą jeszcze zostać zaopiniowane przez radę pedagogiczną. Przepisy nie wymagają, aby do wniosku o odznaczenie konieczne było dołączanie np. protokołu z posiedzenia rady, na której opinio-wano wnioski. W praktyce protokół może pozostać w przedszkolnym archiwum, natomiast dyrektor może poprzestać na wpisaniu w uzasadnieniu wniosku o odznaczenie, że został pod-dany opinii rady pedagogicznej w określonym dniu (data opiniowania powinna być późniejsza niż data sporządzenia wniosku). Należy zauważyć, że do skutecznego złożenia wniosku o odznaczenie nie jest konieczne uzyskanie pozytywnej opinii co do danego wniosku, lecz wyłącznie poddanie go samemu opiniowaniu (w art. 68 ust. 5 pkt 3 Ustawy Prawo oświatowe mowa jest wyłącznie o „zasięgnięciu opinii”). Oczywiście pozytywna opinia rady zwiększa prawdopodobieństwo przyznania odznaczenia nauczycielowi. Dyrektor nie powinien przesy-łać do kuratorium wniosków o odznaczenie nauczycieli niezaopiniowanych przez radę peda-gogiczną (np. w sytuacji, gdy po zakończeniu posiedzenia rada dochodzi do przekonania, że na odznaczenie zasługuje jeszcze dodatkowa osoba). 5. Następnie powyższe wnioski wraz z pismem przewodnim zawierającym imienną listę kan-dydatów do odznaczenia, wskazaniem stanowisk i proponowanych odznaczeń należy przeka-zać do właściwego kuratorium oświaty. Odznaczenia resortowe Zasady przyznawania nauczycielskiego odznaczenia resortowego – Medalu Komisji Edukacji Narodowej – zostały uregulowane w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad nada-wania „Medalu Komisji Edukacji Narodowej”, trybu przedstawiania wniosków, wzoru meda-lu, trybu jego wręczania i sposobu noszenia. Zgodnie z jego § 1 Medal KEN nadawany jest za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania, w szczególności w zakresie działalności dydak-tycznej, wychowawczej i opiekuńczej, twórczości dla dzieci i młodzieży oraz kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Pełna lista osób, które mogą zostać nim wyróżnione, wśród któ-rych wymienia się nauczycieli legitymujących się co najmniej siedmioletnią wyróżniającą się działalnością dydaktyczną, została zawarta w § 1 Rozporządzenia. Medal może zostać nadany z własnej inicjatywy przez MEiN bądź też na wniosek: • ministrów (kierowników urzędów centralnych), • rektorów szkół wyższych, • wojewodów, • organu sprawującego nadzór pedagogiczny, • organu prowadzącego przedszkole, • władz statutowych organizacji społecznych lub stowarzyszeń prowadzących statutową działalność oświatowo-wychowawczą, • władz statutowych ogólnokrajowych organizacji związkowych, • kierowników placówek dyplomatycznych lub konsularnych Rzeczypospolitej Polskiej. Podobnie jak to było w przypadku odznaczeń państwowych, również w przypadku medali KEN dyrektor nie został wymieniony wśród podmiotów, które mogą złożyć oficjalny wniosek o odznaczenie nauczyciela. Będzie on pełnił jedynie funkcję przygotowawczą, a także zosta-nie zobowiązany do przedstawienia gotowych wniosków radzie pedagogicznej. W praktyce przygotowane przez dyrektora wnioski przesyłane są do kuratorium oświaty celem ich wery-fikacji i uzyskania pozytywnej opinii. Następnie kuratoria oświaty przesyłają wnioski do MEiN-u – termin przekazania wniosków o odznaczenia Medalem KEN wyznaczają odpowiednio poszczególne kuratoria oświaty. W przypadku, gdy wnioskującym jest organ prowadzący przedszkole, składane przez niego wnioski również będą wymagały wcześniej-szego uzyskania pozytywnej opinii właściwego kuratora oświaty (§ 3 ust. 2 ww. Rozporzą-dzenia). Wniosek o Medal Komisji Edukacji Narodowej Sporządzenie wniosku o Medal KEN przysparza nieco mniej problemów niż wniosek o od-znaczenie państwowe, jednak tutaj też należy dochować szczególnych wymagań formalnych, a także prawidłowo sporządzić uzasadnienie. Wzór wniosku o nadanie medalu KEN stanowi załącznik nr 2 do Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad nadawania „Medalu Ko-misji Edukacji Narodowej”, trybu przedstawiania wniosków, wzoru medalu, trybu jego wrę-czania i sposobu noszenia. Obowiązkiem dyrektora będzie wypełnienie pól z danymi doty-czącymi osoby przedstawianej do odznaczenia oraz poświadczenie tych danych w polu nr 7. Do wniosku nie powinno się dołączać dodatkowych kartek, zawierających np. rozwinięcie uzasadnienia wniosku. Nie należy wypełniać pola nr 9 – jest ono wypełniane przez organ przedstawiający formalnie wniosek do MEiN-u, więc np. przez organ sprawujący nadzór pe-dagogiczny bądź przez organ prowadzący. Uzasadnienie powinno zawierać konkretne osiągnięcia osoby przedstawionej do odznaczenia. Nie powinno być zbyt ogólne i koncentrować się na informacjach nieistotnych z punktu wi-dzenia § 1 ww. Rozporządzenia. Warto również podać staż pracy osoby przedstawionej do odznaczenia, szczególnie wtedy, gdy jest to jeden z warunków przyznania Medalu KEN. Wniosek powinno się sporządzić w jednym egzemplarzu – czasami można spotkać się z wy-mogami stawianymi przez kuratoria oświaty, zgodnie z którymi wniosek należy sporządzić w dwóch egzemplarzach, jednakże nie znajdują one oparcia w przepisach prawa. Co istotne, w przeciwieństwie do wniosku o nadanie odznaczenia państwowego, przy sporządzaniu wniosku o medal KEN nie jest konieczne wypełnianie zapytania do KRK o udzielenie infor-macji o osobie. Opiniowanie wniosków o medale KEN przez radę pedagogiczną odbywa się analogicznie do opiniowania wniosków o odznaczenia państwowe. Prawidłowo wypełniony wniosek należy wraz z pismem przewodnim wysłać do właściwego kuratorium oświaty.