Stosowanie relaksacji w przedszkolu i jej psychologiczno-pedagogiczne uzasadnienie

Analizie zagadnienia znaczenia relaksacji dla zdrowia szczególnie refleksyjnego wymiaru nadaje troska i odpowiedzialność nauczyciela za zdrowie licznej zbiorowości, jaką jest grupa przedszkolna. Skłania to wychowawcę do poszukiwania merytorycznych przesłanek świadczących o jej "sojuszniczej" roli w pracy ukierunkowanej na zdrowie wychowanków.

Za punkt odniesienia do tak ukierunkowanej interpretacji tematu uznałam definicję relaksacji W. Okonia, w której określa ją jako działanie ukierunkowane na obniżenie napięcia nerwowo-mięśniowego, sprzyjającego regeneracji sił i usunięcia napięć jakimiś przeżyciami, przemęczeniem bądź znużeniem¹. Interpretacja pojęcia relaksu, w kontekście jego wymiernych efektów, jakimi są zmniejszenie stanu psychosomatycznego i nerwowego w całym ciele², pozwala na określenie obszaru jej pożądanego oddziaływania na różne sfery zdrowia człowieka. Skuteczność i celowość stosowania relaksacji w pracy z dzieckiem młodszym uzasadniają kolejne prawidłowości rozwojowe, którymi są:

• dynamizm rozwojowy dziecka w wieku przedszkolnym, bowiem pociąga on za sobą takie cechy, jak: ruchliwość, plastyczność, duża męczliwość, ale i szybka regeneracja sił³,
• istota systemu regulacji, opartej na prawidłowości, iż charakterystyczną cechą istot żywych jest dążenie do przywracania równowagi między organizmem a środowiskiem⁴.

Merytoryczna złożoność pojęcia relaksacji i jej odniesienie do procesu edukacji na szczeblu przedszkolnym wymaga w pierwszym rzędzie doprecyzowania pojęcia "napięć" - odpowiedzi na pytania dotyczące źródeł ich powstawania w organizmie oraz skali i uwarunkowań ich destruktywnego wpływu na zdrowie. Zasadne jest też powiązanie tych odpowiedzi z wiedzą o prawidłowościach rozwojowych dziecka w wieku przedszkolnym oraz określenie związków tych przesłanek ze środowiskiem przedszkolnym.

Doświadczalny empirycznie dla każdego człowieka jest wpływ pewnych sytuacji, wydarzeń lub bodźców zewnętrznych na powstawanie w ciele parcjalnych, trwających okresowo różnorodnych blokad. Odbierane są one w kategoriach, często trudnego do zwerbalizowania, dyskomfortu psychicznego lub emocjonalnego. Próba uściślenia tych stanów wiąże się ze wskazaniem odczuwanych wówczas ograniczeń symptomatycznych dla nieprawidłowości pracy układu wegetatywnego, nerwowego. Są nimi na przykład: wzmożona drażliwość, płaczliwość, dezorganizacja czynności ruchowych, dekoncentracja uwagi, krótkotrwałość pamięci, zaburzenia łaknienia, przemiany materii, snu itp. Dorośli często potocznie określają takie odczucia stanem "ogólnego rozbicia", "spięcia", "zmęczenia psychicznego, fizycznego". Przedłużanie się takiego stanu doprowadzić może nawet do powstania poważniejszych chorób psychosomatycznych.

Każdy nauczyciel, który poszukując przyczyn w zmianach jakościowo-ilościowych dziecięcej aktywności, dokonuje analizy organizowanego przez siebie środowiska, z uwzględnieniem relaksacji, dowodzi zrozumienia zasadniczych prawidłowości, iż zdrowie wychowanka to pochodna stanu równowagi fizjologicznej i psychicznej między organizmem dziecka a otaczającym je środowiskiem biofizycznym i społecznym. Zachwianie tej równowagi staje się przyczyną złego samopoczucia, zaburzeń lub chorób⁵. Refleksyjność i zakres wielokierunkowej wiedzy nauczyciela pozwala na uwzględnienie w planowanych oddziaływaniach związku relaksacji z jakością procesu wychowawczo-dydaktycznego w przedszkolu: dziecko aktywne to dziecko wypoczęte, pogodne, zdrowe.

W uzyskaniu odpowiedzi na pytania, jakie bodźce zewnętrzne mają wpływ na powstawanie w organizmie małego dziecka tego typu napięć szkodliwych dla jego zdrowia oraz jaki związek mają one ze środowiskiem przedszkolnym, bardzo pomocne jest wykorzystanie interpretacji psychologicznej tych zagadnień. Wskazują one bowiem, iż na poziom homeostazy mają wpływ między innymi:

• sytuacje trudne, w których zostaje naruszona równowaga między potrzebami, działaniem i warunkami działania, występujące wtedy, gdy trudność zadania pozostaje na granicy możliwości fizycznych, umysłowych czy też wytrzymałości nerwowej człowieka;
• utrudnienia, którymi są wszystkie te sytuacje, w których możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona albo wskutek braków przedmiotowych (np. brak odpowiednich narzędzi) albo też ze względu na pojawiające się przeszkody (fizyczne, społeczne lub informacyjne);
• zagrożenia mające miejsce wtedy, gdy zachodzi prawdopodobieństwo utraty czegoś, co jest cenne dla jednostki, na przykład zdrowia, pozycji społecznej czy też dobrej opinii⁶.

Odniesienie przesłanek psychologicznych na grunt praktyki pedagogicznej daje podstawę do stwierdzenia, iż często również środowisko przedszkolne jest źródłem powstawania w organizmie dziecka napięć psychofizycznych, negatywnych dla jego zdrowia.

Nawet najbardziej refleksyjny nauczyciel, respektujący zasadę podmiotowości, prezentujący otwarty styl pracy, przygotowany merytorycznie i organizacyjnie nie jest w stanie wyeliminować z życia przedszkolnego wychowanków omówionych wcześniej przykładów sytuacji trudnych. Stanowi to konsekwencję między innymi znaczącego wpływu indywidualnych predyspozycji rozwojowych dzieci w młodszym wieku na percepcję i sposób przeżywania otaczającej rzeczywistości, a tym samym odmiennego wpływu określonego bodźca na zdrowie poszczególnych dzieci. Można jednak stwierdzić, iż dla większej części populacji wychowanków najbardziej destabilizujący wpływ tym aspekcie mają szczególnie: