STAN PRAWNY NA 30 WRZEŚNIA 2022 Samorząd uczniowski w szkole – struktura i działania Opracowała i zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor szkoły podstawowej, ekspert ds. awansu zawodowego oraz edukator ośrodka doskonalenia nauczycieli, laureatka Ogólnopolskiego Programu „Twórczy nauczyciel – Twórcza Edukacja” Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego(Dz.U. z 2017 r. poz. 1603 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. z 2001 r. nr 61 poz. 624 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2019 poz. 373 ze zm.). Działania samorządu uczniowskiego są zależne od typu szkoły, w jakiej mają miejsce. W szkole podstawowej zadania te skupiają się m.in. na organizacji wspólnych imprez, uroczystości, wypełnianiu obowiązków objętych zadaniami statutowymi. Działalność samorządu uczniowskiego musi być mądrze koordynowana, dlatego wybór opiekuna jest bardzo ważny – musi to być bowiem ktoś kreatywny i dobrze zorganizowany. Poza tym należy pamiętać, że w myśl art. 85 ust 5 pkt. 6 Ustawy Prawo oświatowe samorząd uczniowski ma prawo wyboru nauczyciela pełniącego funkcję opiekuna. W szkole ponadpodstawowej samodzielność uczniów wzrasta, stąd rola opiekuna jest zdecydowanie mniej znacząca. Nadal koordynuje on pracę samorządu, ale większość podejmowanych decyzji leży już w gestii uczniów. Skład samorządu uczniowskiego W skład samorządu uczniowskiego, bez względu na typ szkoły, wchodzi: • przewodniczący, • zastępca, • skarbnik, • sekretarz. Samorząd uczniowski ma prawo do: • zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami, • jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu, • organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań, • redagowania i wydawania gazetki szkolnej, • organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem, • wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu. Zadania samorządu uczniowskiego W zarządzie tego ważnego organu szkoły każdy ma przydzielone zadania, obszary, za które odpowiada. Przewodniczący samorządu uczniowskiego ma następujące obowiązki: • przewodniczy i prowadzi zebrania samorządu uczniowskiego, • monitoruje wykonanie zadań zamieszczonych w planie pracy samorządu, • uzgadnia bieżące zadania z zastępcą, • konsultuje się z przewodniczącymi samorządów klasowych, • kieruje działalnością sekcji samorządu, • nawiązuje współpracę ze szkolnymi organizacjami, • reprezentuje szkołę na zewnątrz, • koordynuje współpracę z dyrektorem i innymi organami szkoły. Zastępca przewodniczącego samorządu uczniowskiego: • zobowiązany jest współpracować z przewodniczącym, • w razie nieobecności przewodniczącego przejmuje jego obowiązki. Sekretarz samorządu uczniowskiego: • prowadzi zeszyt protokołów, • prowadzi dokumentację pracy samorządu, • przygotowuje porządek zebrań, prowadzi korespondencję samorządu. Skarbnik samorządu uczniowskiego: • prowadzi ewidencję wpływów i wydatków samorządu, • sprawuje kontrolę nad finansami, • wnioskuje do zarządu o wydatkowanie funduszy, • opracowuje sposoby pozyskania funduszy, • rozlicza finanse samorządu i dokumentuje je. Sekcje samorządu uczniowskiego Samorząd uczniowski może powołać sekcje, które realizują określone zadania. Na ich czele stoją przewodniczący czuwający nad działalnością sekcji. Przewodniczący poszczególnych sekcji samorządu uczniowskiego: • organizują działalność poszczególnych sekcji, • odbywają narady, posiedzenia, spotkania robocze z członkami sekcji, • kontrolują i oceniają wykonanie zadań wynikających z planu, • utrzymują systematyczny kontakt z zarządem samorządu uczniowskiego, • przekazują uzyskane informacje pozostałym członkom sekcji, • nawiązują współpracę z innymi sekcjami, kołami zainteresowań oraz organizacjami działającymi na terenie szkoły. Ważne! W samorządzie uczniowskim najczęściej są powoływane takie sekcje jak: kulturalna/artystyczna, dekoracyjna, dziennikarska, wolontariacka. Wykonują one zadania, które zostają im wyznaczone po wyborach i usankcjonowaniu się zarządu. Poniżej podano przykłady zadań wybranych sekcji. Zadania sekcji kulturalnej/artystycznej: • organizowanie i prowadzenie uroczystości szkolnych, • przygotowanie programów artystycznych imprez organizowanych przez samorząd, • przeprowadzenie kampanii wyborczej i wyborów do samorządu szkolnego następnej kadencji, • udział w pracach komisji w konkursach przeprowadzonych w szkole, • organizowanie poczty świątecznej i walentynkowej, • organizowanie dyskotek, • organizowanie razem z nauczycielami wychowania fizycznego zajęć sprawnościowych, zawodów sportowych, • współorganizowanie akcji charytatywnych (np. zbiórek, aukcji). Zadania sekcji dekoracyjnej: • przygotowywanie dekoracji na uroczystości szkolne, • prowadzenie tablicy informacyjnej informującej o działalności samorządu uczniowskiego, • przygotowanie dekoracji w holu szkoły (wystrój na różnego rodzaju święta, uroczystości oraz akcje samorządowe), • przygotowywanie plakatów okolicznościowych (zawiadomienia o zebraniach samorządu, konkursach itp.). Zadania sekcji dziennikarskiej: • prowadzenie, redagowanie gazetki szkolnej, • systematyczne redagowanie artykułów na stronę internetową szkoły, • przeprowadzanie wywiadów z ciekawymi ludźmi, • przeprowadzanie ankiet wśród uczniów dotyczących życia szkoły. Zadania sekcji porządkowej: • pełnienie dyżurów w czasie przerw na korytarzu i dziedzińcu we współpracy z nauczycielami dyżurującymi i za ich zgodą, • dbanie o czystość na korytarzu i wokół szkoły, • organizowanie zbiórki makulatury i surowców wtórnych, • zwracanie uwagi uczniom, którzy nie przestrzegają zapisów statutowych dotyczących wymaganego stroju uczniowskiego, • zapobieganie dewastacji mienia szkolnego, • udział w imprezach szkolnych i pozaszkolnych, • organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce. Ważne! Podobnie jak w przypadku innych organów szkoły, tak i tu wszystkie posiedzenia są protokołowane, podejmowane są uchwały, wydawane opinie. Dokumentacja samorządu uczniowskiego powinna być prowadzona rzetelnie, a nad jej poprawnością i kompletnością powinien czuwać wyznaczony opiekun. Udział samorządu uczniowskiego w życiu szkoły Ważnym zadaniem i kompetencją samorządu uczniowskiego jest współpraca z organami szkoły. W związku z tym należy zaplanować formy współpracy z dyrektorem szkoły, radą pedagogiczną, radą rodziców. Ustalając plan pracy samorządu, należy pamiętać o sposobach komunikowania się z poszczególnymi organami szkoły. Dyrektor powinien być zapoznany z planem pracy, dlatego warto odbyć spotkanie, podczas którego reprezentanci samorządu przedstawią swoje pomysły, plany i zadania na dany okres. Równie ważne jest uczestnictwo zarządu samorządu uczniowskiego w posiedzeniu rady pedagogicznej. Oczywiście uczniowie uczestniczą (za zgodą dyrektora) tylko w tej części posiedzenia, która dotyczy spraw dla nich istotnych. Mogą wówczas zapoznać członków rady pedagogicznej ze swoimi zamierzeniami i działaniami, jakie chcą realizować podczas trwania kadencji samorządu. Podobne spotkanie powinno odbyć się z radą rodziców. Często dzieje się tak, że to właśnie rada rodziców wspiera działania samorządu i finansuje przedsięwzięcia zaplanowane przez uczniów. Warto również zwrócić uwagę na kolejny istotny aspekt, jakim jest traktowanie uczniów jako partnerów. Ich głos powinien być zawsze brany pod uwagę, ponieważ spojrzenie dzieci i młodzieży na sprawy szkoły jest zdecydowanie inne niż dorosłych. Samorządność w szkole podstawowej wygląda nieco inaczej niż w szkole ponadpodstawowej czy branżowej. Młodsze dzieci dopiero się jej uczą, dlatego warto już w klasach edukacji wczesnoszkolnej tworzyć minisamorządy, dając najmłodszym możliwość współdecydowania o sprawach szkoły w tych kwestiach, które bezpośrednio ich dotyczą, jak np. wybory do samorządu, imprezy i uroczystości najmłodszej grupy wiekowej, udział w akcjach charytatywnych. Starsi uczniowie mają większe doświadczenie i dysponują większą wiedzą na temat samorządności, ale za każdym razem po wyborach opiekun samorządu ma obowiązek przedstawić i wyjaśnić nowo wybranym ich prawa i obowiązki. Wszyscy członkowie muszą dokładnie znać swoje kompetencje, gdyż tylko dzięki temu będą rzetelnie reprezentowali interesy uczniów. Ustawa Prawo oświatowe (art. 85 ust. 5) wyraźnie mówi, że: „samorząd może przedstawiać radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w szczególności dotyczące realizacji podstawowych praw uczniów”. Mając na względzie ten zapis prawa, dyrektor m.in. może zwrócić się do samorządu uczniowskiego z prośbą o zaopiniowanie pracy nauczycieli, którzy podlegają ocenie. Taka opinia jest równie ważna jak opinia rady rodziców. Niestety dość często dyrektorzy zapominają o tej kompetencji samorządu. Poza tym bardzo ważne jest zapoznawanie członków samorządu z dokumentacją szkoły, szczególnie ze statutem, programem wychowawczo-profilaktycznym. Uczniowie powinni nie tylko wiedzieć, jakie dokumenty prawa obowiązują w szkole, ale również powinni mieć wpływ na ich modyfikację. Warto zapraszać uczniów do dyskusji na temat zasad oceniania, szczególnie zachowania. Ich głos ma bardzo duże znaczenie, ponieważ szkoła ma służyć przede wszystkim uczniom i to oni muszą mieć wpływ na jej kształt. W szkole ponadpodstawowej samorząd uczniowski posiada nieco większe kompetencje niż w szkole podstawowej. Występuje on m.in. do dyrektora z wnioskami o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów. We współpracy z radą rodziców samorząd uczniowski może również wystąpić do dyrektora szkoły z wnioskiem o powołanie rady szkoły. Kolejną kompetencją samorządu w szkole ponadpodstawowej jest zaopiniowanie wniosku dyrektora w sprawie skreślenia z listy uczniów. W tym przypadku dyrektor zasięga opinii samorządu, a skreślenie następuje w drodze podjętej przez radę pedagogiczną uchwały. Ważne! Wszelkie inicjatywy i pomysły uczniów nie mogą być bagatelizowane. Wszystkie organy szkoły powinny uważnie rozpatrywać zaproponowane przez uczniów przedsięwzięcia. Dostrzeganie i docenianie samodzielności uczniów ma dla nich istotne znaczenie. Młodzież czuje się dzięki temu dowartościowana, staje się partnerem do rozmów i współdecyduje o szkole na równi z innymi organami. Ma to szczególne znaczenie dla rozwoju poczucia demokracji i współodpowiedzialności młodych ludzi. Role dyrektora, nauczycieli i opiekunów są w tym wypadku niezwykle ważne. Niestety często jest tak, że samorządy uczniowskie są ograniczone w swojej działalności do prowadzenia gazetek, organizowania dyskotek, zbiórki surowców wtórnych, przygotowywania imprez i uroczystości szkolnych. Ich udział we współdecydowaniu o szkole jest znikomy lub żaden. Niejednokrotnie jest też tak, że nawet przewodniczący nie zna kompetencji samorządu czy praw, jakie posiada ten ważny organ szkoły. Dlatego jak najbardziej zasadne jest, by przyszli opiekunowie samorządu byli odpowiednio przygotowani do pełnienia tej funkcji, bowiem to od nich zależy funkcjonowanie samorządów i rozumienie ich istoty.