Frustracji można zaradzić

Opracowała: Dorota Zinkiewicz, psycholog w szkole podstawowej i poradni psychologiczno-pedagogicznej

Czym jest frustracja?

Frustracja to zespół przykrych emocji związanych z niemożnością realizacji potrzeby lub osiągnięciu określonego celu. Czasem frustrację definiuje się jako każdą sytuację, która wywołuje nieprzyjemne reakcje: ból, gniew, złość, nudę, irytację, lęk i inne formy dyskomfortu. W innych wypadkach jako reakcję na przeszkodę w osiąganiu celu, do którego się dąży.

Zdaniem psychologów społecznych pojawienie się frustracji może być determinowane następującymi czynnikami:

Zaskoczenie. Gdy frustracja jest niespodziewana, jest silniejsza. Frustrację, której się spodziewamy, jest łatwiej znieść. W związku z tym niektóre osoby tworzą odpowiednie nastawienie, którego zadaniem jest obrona przed niespodziewaną frustracją. Po prostu spodziewają się porażek zamiast sukcesów – „i tak mi się nie uda”. W ten sposób chronią się przed ewentualnymi frustracjami. Niestety taka postawa jest także demotywująca i zwiększa szanse porażki.
Oczekiwania co do celu. Jeśli są wysokie, przeżywamy silniejszą frustrację, gdy cel jest nieosiągalny. Podobnie, czasem próbujemy poradzić sobie z ewentualną porażką poprzez obniżanie oczekiwań – „nie zależy mi”. Z tego powodu ludzie czasem nie przygotowują się do naprawdę ważnych dla siebie momentów – na przykład idą na rozmowę kwalifikacyjną nieprzygotowani na pytanie: „Ile chcesz zarabiać?”
Frustracja niezrozumiała. Jest silniejsza niż taka, którą rozumiemy i o której wiemy, dlaczego się pojawia. Na przykład, jeśli rodzic tłumaczy dziecku pewne zakazy, mniej frustruje, natomiast jeśli są one opatrzone komentarzem „nie, bo nie”, wtedy dziecko będzie sfrustrowane bardziej. Rozumienie powinno się jednak pojawiać przed pojawieniem się frustracji. Rozumienie po fakcie jest mniej uspokajające.
Poprzednie frustracje. Frustracje nakładają się. Poprzednie frustracje mogą powodować, że bieżąca wydaje się silniejsza. Człowiek nie spostrzega jednak subiektywnie ciągu nakładających się frustracji, zwykle ma wrażenie, że ostatnie wydarzenie jest najsilniej frustrujące.
Bliskość celu. Im bliżej był cel, którego nie udało się osiągnąć, tym większa frustracja.

Frustracja a agresja

Zgodnie z teorią sformułowaną w 1939 r. przez Johna Dollarda i rozwiniętą przez Neal A. Millera, frustracja może powodować agresję. Wzbudzana frustracją tendencja do agresji jest tym większa, im większa jest wartość zablokowanego celu (np. dla ucznia może nią być pozytywna ocena, odpowiednia pozycja w grupie i in.), im bardziej osiągnięcie tego celu jest przez frustrację uniemożliwione oraz – im większa liczba działań zostaje zablokowana.