Zasady pracy z dzieckiem z opóźnionym rozwojem mowy

Rozwój mowy u dziecka przebiega w wyraźnie zaznaczonych etapach. Są one niezmienne, następują kolejno po sobie i odstępstwa od prawidłowego rytmu rozwoju dość łatwo uchwycić. Dziecko sześciomiesięczne powinno gaworzyć, tj. artykułować poszczególne głoski, które nie tworzą jeszcze sensownej wypowiedzi. W wieku 12 miesięcy dziecko zazwyczaj wypowiada trzy znaczące słowa, zaś dwulatek powinien umieć wyartykułować proste dwuczłonowe zdanie. Trzylatek wypowiada zdanie złożone z 5 słów, czterolatek opowiada bajkę. Rzeczywisty przebieg rozwoju mowy u dziecka nie zawsze przebiega jednak według tego schematu.

Istnieje wiele przyczyn opóźnień w rozwoju mowy u dzieci. Odstępstwo od schematu wynoszące ponad pół roku powinno skłaniać do zastanowienia, czy rozwój ten przebiega prawidłowo. Warto wówczas poszukać przyczyny zakłóceń i sposobów pomocy dziecku.

Jedną z zewnętrznych przyczyn opóźnień w rozwoju mowy może być niewystarczająca stymulacja ze strony otoczenia. Małe zainteresowanie dzieckiem, pozbawienie opieki matki i opieka instytucjonalna to najbardziej skrajne przypadki. Istotną przyczyną opóźnienia rozwoju mowy wg wyników badań może też być wielojęzyczne otoczenie, dostarczające zbyt wielu wzorców, które nie mogą być zintegrowane przez młody organizm i nie są odpowiednim bodźcem rozwojowym.

Kolejną, zewnętrzną przyczynę opóźnień, jedną z głównych, stanowią zaburzenia słuchu, które izolują dziecko od mówiącego otoczenia, będącego wzorcem rozwoju mowy. Graniczną wartością, poza którą mowa artykułowana się nie rozwinie bez aparatów słuchowych i rehabilitacji jest 60 dB utraty słuchu w częstotliwościach ważnych dla rozwoju mowy, czyli 500, 1000, 2000 i 4000 Hz.

Znaczącą przeszkodą w rozwoju mowy może być też upośledzenie umysłowe, ograniczające bądź wykluczające ów rozwój – w zależności od głębokości upośledzenia. Podobny wpływ mają organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – jeżeli ich lokalizacja oddziałuje na rozwój mowy. Wpływ na rozwój mowy wywierać mogą również zaburzenia metabolizmu w rodzaju fenyloketonurii czy histydynemii. Wiążą się one z czynnością OUN. Zaburzenia przemiany materii blokują działanie komórek nerwowych, również w okolicach związanych z rozwojem mowy. Podobne działanie ma niedoczynność układu hormonalnego, szczególnie dotyczy to przysadki mózgowej i tarczycy. Bardziej złożony jest wpływ padaczki na rozwój mowy. Napady padaczkowe to okresowe przerwanie czynności komórek nerwowych. Towarzyszące im niedotlenienie mózgu wpływa destrukcyjnie na układ nerwowy. W przypadku napadów „małych”, tj. okresowego „wyłączania się” dziecka, co może mieć miejsce wielokrotnie w ciągu dnia, występuje silne zmęczenie, prowadzące do braku zainteresowania otoczeniem. Napady te wpływają hamująco na rozwój połączeń synaptycznych między komórkami nerwowymi, które integrują czynność mózgu i są ważnym czynnikiem rozwojowym. W literaturze znaleźć można opisy zespołów objawów łączących padaczkę i opóźniony rozwój mowy.

Kolejne przyczyny opóźnień w rozwoju mowy to wady narządów głosowo-artykulacyjnych