Wady wymowy u dzieci

Nie od dziś wiadomo, że dzieci bywają okrutne. W jakim sensie? Drwią z inności, wyśmiewają się z kolegów, gdy ci choć trochę od nich odstają. Jedną z takich cech, która naraża młodego człowieka na wiele przykrości ze strony rówieśników, jest wada wymowy. Dziecko z zaburzeniami mowy często nie jest akceptowane przez grupę klasową, a odsunięte na bok, staje się skryte w sobie, mówi coraz mniej, aby nie zostać wyśmianym przez klasę. Takie dzieci nie biorą udziału w życiu szkoły, chcą być niezauważane lub też, starając się udowodnić wszystkim, w tym także sobie, że są odważne, chcąc uzyskać uznanie wśród kolegów – stają się aroganckie w stosunku do nauczycieli, zaczynają błaznować, łamią wszelkie normy obowiązujące w szkole. Będą one miały również problemy w późniejszym, dorosłym już życiu. Kwestii wad wymowy nie należy więc lekceważyć – zła wymowa negatywnie wpływa na kształtowanie się osobowości i rozwój emocjonalny oraz społeczny dziecka.

Nauczyciele w przedszkolu mają bardzo ważne zadanie – im wcześniej wykryje się wadę wymowy, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona całkowicie zlikwidowana. Nie należy zapominać, że o dojrzałości szkolnej dziecka świadczy między innymi prawidłowy rozwój mowy. Dziecko z wadami wymowy będzie miało problemy z pisaniem, czytaniem, jak i swobodnym wypowiadaniem się, doświadczy trudności w komunikacji ze światem zewnętrznym. Dlatego też wychowawcy w przedszkolu nie powinni bagatelizować problemu, tylko wraz z rodzicami i specjalistami pomóc dziecku. Jeżeli problem wad wymowy nie zostanie dostrzeżony w okresie przedszkolnym, w późniejszych latach życia dziecka będzie już za późno na leczenie, bądź też nie da ono zadawalających rezultatów. Koniec rozwoju mowy przypada na 6-7 rok życia (oczywiście zdarzają się wyjątki), a po 12-14 roku życia utrwalają się ruchy artykulacyjne, właściwe językowi, jakim posługuje się dziecko. Usunięcie wad wymowy w tym czasie jest już znacznie trudniejsze.

O wadach wymowy mówimy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Istnieje również rozróżnienie wad wymowy i wad mowy. Za wady mowy uważa się wszelkie zniekształcenia wywołane czynnikami endogennymi, które są odchyleniem od normy językowej, spowodowanymi zmianami w budowie narządów mowy lub dysfunkcją mechanizmów mowy. (I. Stryczek, Logopedia, Warszawa 1980). Natomiast wady wymowy dotyczą tylko aspektu fonetycznego, który polega na zniekształcaniu, zastępowaniu, bądź opuszczaniu głosek. (L. Karczmarek, Kształtowanie się mowy dziecka, Poznań 1966). W praktyce jednak nie przestrzega się rozróżnienia tych terminów. My również, dla ułatwienia, wszelkie nieprawidłowości będziemy nazywać wadami wymowy.

Do wad nie zalicza się cech wymowy dziecięcej, będących przejawem jej niedojrzałości. Statystyki pokazują niestety, że liczba dzieci, u których stwierdza się wadliwą wymowę, rośnie. Budzi to niepokój i rodzi pytanie o jej przyczyny. Niewłaściwą wymowę mogą powodować dwie grupy czynników: zewnętrzne i wewnętrzne. Do przyczyn zewnętrznych możemy zaliczyć przede wszystkim oddziaływanie wychowawcze środowiska. Oznacza to, że przyczyna nie tkwi w dziecku, ale w jego otoczeniu. Wada wymowy może więc powstać u dziecka, gdy te ma niewłaściwe wzorce językowe – dziecko naśladując przejmuje błędną wymowę, zły akcent, rytm czy intonację. Zła wymowa może również wynikać ze słabego zainteresowania się dzieckiem i jego potrzebami. Czasami rodzice nie zwracają uwagi na sposób wypowiadania się przez dziecko, a czasem celowo utrwalają seplenienie poprzez tzw. „pieszczenie się”. Czynniki wewnętrzne, które wywołują złą wymowę to zmiany w budowie anatomicznej aparatu artykulacyjnego, bądź też nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu.

Do najczęściej występujących u dzieci zaburzeń mowy należą wady artykulacyjne, czyli dyslalia. Do tego rodzaju zaburzeń zaliczamy opuszczanie, podstawianie i zniekształcanie głosek. Przykładem takiej wady wymowy jest np. seplenienie, czyli nieprawidłowe wymawianie głosek:
- s, z, c, dz, (np. zmiękczanie tych głosek lub wymawianie jak sz, ż, cz, dż);
- sz, ż, cz, dż (np. wymawiane jak: ś, ź, ć, dź lub s, z, c, dz);
- ś, ź, ć, dź.

Jedną z przyczyn seplenienia może być nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy, ale także – upośledzenie słuchu, nieprawidłowy zgryz, niesprawność języka i warg, stany chorobowe górnych dróg oddechowych, czy też naśladownictwo. Przyczyną seplenienia może być też wymiana uzębienia mlecznego na stałe. Odmiany seplenienia to:
- międzyzębowe,
- boczne prawostronne, lewostronne lub obustronne,
- wargowo-zębowe,
- przyzębowe,
- nosowe,
- krtaniowe,
- świszczące.

Do zaburzeń artykulacyjnych zaliczamy także reranie