OPUBLIKOWANO: PAŹDZIERNIK 2012

ZAKTUALIZOWANO: WRZESIEŃ 2014

Urlop dla poratowania zdrowia

Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik oraz członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191),
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 164 poz. 1027 ze zm.),
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159),
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1118),
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. z 2005 r. Nr 233 poz. 1991).

Urlop dla poratowania zdrowia jest szczególnym uprawnieniem przysługującym nauczycielom w związku z wykonywanym przez nich zawodem. Przywilej ten łączy się ściśle ze specyficznymi warunkami pracy tej grupy pracowniczej, ciągłym stresem, a także przyspieszonym, w porównaniu z innymi profesjami, tempem tzw. wypalenia zawodowego. Umożliwia on podjęcie leczenia, mającego na celu polepszenie stanu zdrowia nadszarpniętego intensywnym wysiłkiem, ma również niebagatelny wpływ na poprawę kondycji psychofizycznej. Uprawnienie do urlopu dla poratowania zdrowia jest często przedmiotem krytyki, jako niepotrzebnie generujące koszty dla budżetu samorządów, a jednocześnie będące potencjalnym narzędziem naruszenia prawa ze strony nauczycieli, wykorzystywanym w celu uniknięcia przez nich utraty zatrudnienia. Większość potocznych wyobrażeń o tym urlopie jest jednak błędna, a zgodnego z przepisami jego wykorzystania nie można nazywać nadużywaniem prawa.

Podstawowe informacje

Urlop dla poratowania zdrowia (UDPZ) funkcjonuje w polskim prawodawstwie już od 1926 r. Obecny jego kształt określa Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela. Zgodnie z art. 73 tej Ustawy, przysługuje on nauczycielowi, który:

• jest zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony,
• przepracował co najmniej siedem lat w szkole,
• dostał od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego orzeczenie o potrzebie jego udzielenia.

UDPZ przysługuje więc zarówno nauczycielom, których podstawę stosunku pracy stanowi mianowanie, jak i tym, którzy są zatrudnieni na mocy umowy o pracę, pod warunkiem że spełniają ww. wymagania. Należy jednak zaznaczyć, że płatny urlop dla poratowania zdrowia w kształcie zawartym w art. 73 KN nie należy się nauczycielom zatrudnionym w szkołach, przedszkolach lub placówkach niepublicznych, co zostało potwierdzone w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1998 r. (I PKN 303/98).

Wymiar UDPZ w czasie całego zatrudnienia nauczyciela nie może w sumie przekroczyć trzech lat. Po wykorzystaniu tego limitu dalsze korzystanie z niego nie jest możliwe. Jednorazowo nie można również otrzymać tego urlopu na okres dłuższy niż jeden rok (wykluczona jest zatem sytuacja, gdy nauczyciel udaje się na jeden trzyletni urlop), przy czym przepisy nie przewidują jego minimalnego wymiaru. Zależy on od stanu zdrowia nauczyciela i oceny lekarza wydającego orzeczenie o potrzebie jego udzielenia. W zależności od sytuacji trzyletni limit urlopowy może np. zostać podzielony na sześć części po pół roku, bądź na trzy części, z których każda obejmuje jeden rok, będące samodzielnymi urlopami dla poratowania zdrowia. Należy jednak pamiętać, że kolejne takie urlopy mogą zostać udzielone najwcześniej po roku od zakończenia urlopu poprzedniego.

W sytuacji, gdy nauczyciel spełnia ww. warunki (odpowiednia forma zatrudnienia, minimalny staż pracy, a także niewykorzystany trzyletni limit urlopowy), po uzyskaniu pozytywnego orzeczenia lekarskiego, a także skierowaniu do dyrektora formalnego wniosku, w zasadzie nie można mu odmówić udzielenia tego urlopu.

Procedura

Jak już wspomniano, aby skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia, konieczne jest uzyskanie orzeczenia lekarskiego o potrzebie jego udzielenia. Do jego wydania uprawniony jest wyłącznie lekarz ubezpieczenia zdrowotnego, opiekujący się nauczycielem. Zgodnie z art. 5 pkt 14 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, jest nim:

• lekarz będący świadczeniodawcą, z którym NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej,
• lekarz, zatrudniony lub wykonujący zawód u świadczeniodawcy, z którym NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Zgodnie z § 2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, lekarz wydaje wymagane orzeczenie na podstawie:

• wyników badań przeprowadzonych przez siebie,
• wyników badań pomocniczych bądź specjalistycznych, których wykonanie uzna za konieczne,
• dokumentacji medycznej z przebiegu dotychczasowego leczenia.

Stwierdza w nim konieczność lub brak konieczności udzielenia UDPZ. Jednocześnie wskazuje okres, na który urlop powinien być dany. Orzeczenie sporządza się w trzech egzemplarzach:

• dla badanego nauczyciela,
• dla dyrektora placówki oświatowej,
• do indywidualnej dokumentacji badanego nauczyciela.

W przypadku, gdy dyrektor lub nauczyciel nie zgadza się z opinią lekarza, istnieje możliwość wniesienia od niej odwołania. Należy o tym pamiętać, ponieważ w obecnym stanie prawnym jest to jedyny sposób, w jaki dyrektor może się starać zapobiec skorzystaniu przez nauczyciela z tego urlopu. Szczególnie ważne okazuje się to zwłaszcza w sytuacji, gdy szkoła ma problem z zapewnieniem odpowiedniego zastępstwa. Odwołanie należy złożyć najpóźniej w terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia. Powinno ono zawierać uzasadnienie, w którym trzeba zamieścić argumenty przemawiające za koniecznością udzielenia bądź nieudzielenia UDPZ. Prawidłowo sporządzone odwołanie należy przesłać do lekarza, który wydał orzeczenie. Jego obowiązkiem jest złożenie w ciągu kolejnych 14 dni odwołania do organu, który zajmie się jego rozpatrzeniem – wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy. Lekarz musi załączyć do niego kopię dokumentacji medycznej, stanowiącej podstawę wydania pierwotnego orzeczenia.

Na tej podstawie organ odwoławczy ma obowiązek wydać w terminie 14 dni od daty otrzymania odwołania kolejne, ostateczne orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu. Sporządza się je także w trzech egzemplarzach. Ponieważ nie podlega ono zaskarżeniu, dlatego po jego załączeniu do wniosku nauczyciela dyrektor ma obowiązek podjąć decyzję dotyczącą udzielenia UDPZ. W razie pozytywnego orzeczenia lekarskiego, a także spełnienia przez nauczyciela wszystkich wymagań formalnych, dyrektor co do zasady nie ma możliwości odmówienia jego prośbie. Należy również pamiętać, że nauczyciel nie może ponosić żadnych kosztów związanych z procedurą udzielania urlopu dla poratowania zdrowia.

Pierwszy UDPZ w karierze

W przypadku nauczyciela, który ma zamiar skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia po raz pierwszy, powinny zostać spełnione szczególne warunki. Zgodnie z art. 73 ust. 4 KN, musi on mieć udokumentowany siedmioletni okres pracy w szkole. Co więcej, powinien on przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu.

Przykład

Nauczyciel planuje wzięcie swego pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia. Pracuje on nieprzerwanie w tej samej szkole od 2008 r. W związku z tym wniosek o urlop będzie mógł złożyć najwcześniej w 2015 r.

Należy pamiętać, że do ww. siedmioletniego okresu nie wlicza się wyłącznie czasu pracy w jednostce, w której nauczyciel jest aktualnie zatrudniony. Pod uwagę należy wziąć również te szkoły, w których był on zatrudniony wcześniej, przy czym okresy te powinny zostać udokumentowane świadectwami pracy. W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na art. 3 pkt 2 KN, zgodnie z którym przez szkołę bez bliższego określenia rozumie się:

• przedszkola,
• szkoły,
• placówki oraz jednostki organizacyjne wymienione w art. 1 ust. 1 KN, a także odpowiednio ich zespoły.

Wyklucza to więc możliwość doliczenia do siedmioletniego okresu pracy w szkole pracę w innych niż wymienione powyżej jednostki oświatowe, w tym m.in. w szkołach niepublicznych czy też w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych.

Przykład

Nauczyciel chce skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia. Przebieg jego zatrudnienia przedstawia się następująco:

• od 2006 do 2008 r. – praca w prywatnym przedszkolu,
• od 2008 do 2011 r. – praca w publicznym gimnazjum,
• od 2011 do 2014 r. – praca w publicznej szkole ponadgimnazjalnej.

Mimo że od momentu podjęcia aktywności zawodowej przez nauczyciela w 2006 r. minęło już osiem lat, prawo do pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia uzyska on dopiero w 2015 r., ponieważ do ogólnego okresu jego zatrudnienia nie można wliczyć czasu pracy w prywatnym przedszkolu.

Zgodnie z art. 73 ust. 1 KN, UDPZ udziela się nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony. W związku z tym pojawia się pytanie, czy wymóg ten dotyczy także poprzednich okresów jego pracy? W praktyce przyjmuje się, że musi on zostać spełniony przez nauczyciela w momencie składania wniosku o udzielenie urlopu. Dzięki temu możliwe jest doliczenie do czasu uprawniającego do niego także tych okresów, gdy był on zatrudniony w niepełnym wymiarze zajęć. Należy jednak zaznaczyć, że jest to tylko jedna z obowiązujących wykładni przepisów. Można spotkać się równolegle z innym stanowiskiem, popartym przez MEN, zgodnie z którym do czasu zatrudnienia włącza się tylko te okresy, w których nauczyciel pracował w pełnym wymiarze zajęć.