Jak dochodzi do powstania mobbingu w szkole?

Czym jest mobbing?

Mobbing (ang. mob – tłum, zbiorowisko) rozumiany jest jako terror psychiczny stosowany przez grupę wobec jednostki. Sytuacja dręczenia tej samej osoby (osób) przez większość członków grupy trwa stale, przez dłuższy czas. Niezgodnie ze ścisłą etymologią słowa określeniem tym opisuje się również działanie przełożonego wobec podwładnych. Istotne jest, że mobbing to długotrwałe wykluczenie jednostki z grupy. W zakres pojęcia nie wchodzi raczej prosty konflikt między dwiema osobami.

Sprawcy mobbingu najczęściej nie doświadczają poczucia winy ani nie ponoszą zań odpowiedzialności. Zjawisko to wydaje się powszechne. „Inni postępują przecież tak samo i nikt tego źle nie ocenia”. Ofiara często zataja fakt krzywdzenia, kontynuując zachowania, które są pretekstem do szykan. Jeżeli zaś zdobywa się na radykalną zmianę zachowań, nie zostaje to zaakceptowane i jest wtłaczana w swoją poprzednią rolę – co sprzyja integracji grupy. Sprawcy nie wiedzą i nie chcą wiedzieć, jak duże są cierpienia ofiary i jakie skutki natury psychicznej i fizycznej ponosi ona wskutek ich działań.

Podłoża mobbingu w szkole

Klasa szkolna jest grupą, której członkowie nie mogą jej opuścić w dowolny sposób; istnieje niejako przymus przynależności do niej. W każdej grupie ustala się hierarchia, członkowie grupy odgrywają w niej odpowiednie role. Ofiarami mobbingu najczęściej stają się outsiderzy. Mechanizm zjawiska prawdopodobnie tworzy się następująco: narastająca frustracja społeczna prowadzi do agresji, która wyładowywana jest na słabszych. Zjawisko mobbingu jest tu jakby wentylem, poprzez który agresja znajduje ujście. Poczucie krzywdy, niepowodzenia i frustracje wywołują lęk i złość, domagające się rozładowania. Faktyczni sprawcy złego samopoczucia są nieosiągalni lub znajdują się zbyt wysoko w hierarchii społecznej, by możliwe było wyładowanie na nich agresji. Jest ona przenoszona na najsłabsze osoby w grupie. Dręczenie ich daje ulgę i nie wiąże się z konsekwencjami. Poza agresją podłoże mobbingu stanowi też nuda, monotonia, dążenie do wyróżnienia się w grupie.

Jak powstaje mobbing w szkole?

Przyjrzyjmy się, co dzieje się w grupie, jaką jest klasa. Upraszczając sprawę, społeczność uczniów danej klasy podzielić można na trzy grupy:

• przywódców, którzy ustalają reguły,
• outsiderów, którzy stają się ofiarami agresji
• i stanowiącą większość grupę przeciętnych uczniów (w literaturze określa się ich jako osoby przyzwalające czy biernych sprawców).

Hierarchia taka ma charakter nieformalny i nie musi być związana z pełnionymi oficjalnie rolami w klasie czy wynikami w nauce. Stosunki panujące między uczniami rozpoznać można poprzez dłuższą obserwację, w sytuacjach formalnych i nieformalnych oraz stosując odpowiednie narzędzia. Pozycje w grupie mają dosyć stabilny charakter; po okresie niejednokrotnie burzliwego ustalania hierarchii stabilizacja taka zapewnia poczucie pewności i chroni przed ciągłymi walkami o władzę. Przywódcy czerpią korzyści z osiągniętej pozycji, przeciętni członkowie grupy usiłują unikać prześladowań i bawić się kosztem słabszych, zaś ofiary są zbyt słabe, by dokonać zmian w hierarchii. Zmiana nastąpić może jedynie pod wpływem nowych okoliczności.