Jak rozpoznać uczniów w złym stanie emocjonalnym, którym może zagrażać samobójstwo

Rozpoznawanie złego stanu emocjonalnego:

Należy traktować serio każdą nagłą lub radykalną zmianę, wpływającą na wyniki w nauce, obecność na lekcjach lub zachowanie dziecka czy nastolatka, na przykład:

• brak zainteresowania zwykle wykonywanymi zajęciami,
• ogólne obniżenie ocen,
• zmniejszenie wysiłku,
• złe zachowanie w klasie,
• nieusprawiedliwione lub powtarzające się nieobecności lub wagary, nadmierne palenie papierosów, picie alkoholu, używanie narkotyków (z marihuaną i haszyszem włącznie),
• incydenty prowadzące do interwencji policji oraz przemoc wobec innych uczniów.

Czynniki te pomagają rozpoznać uczniów, w przypadku których istnieje ryzyko bardzo złego stanu emocjonalnego spowodowanego przez stres psychiczny i społeczny, oraz myśli samobójczych prowadzących w końcu do zachowań samobójczych.

Jeśli nauczyciel, pedagog bądź psycholog szkolny rozpozna któryś z tych objawów, powinien zawiadomić o tym cały zespół nauczycielski i podjąć działania zmierzające do dokładnego zdiagnozowania ucznia, ponieważ takie objawy zwykle wskazują na bardzo zły stan emocjonalny i w niektórych przypadkach mogą doprowadzić do samobójstwa.

Ocena ryzyka samobójstwa

Oceniając stopień zagrożenia samobójstwem, personel szkoły powinien zdawać sobie sprawę, że problemy są zawsze wielowymiarowe.

Wcześniejsze próby samobójcze

Podejmowanie prób samobójczych w przeszłości należy do najbardziej istotnych czynników ryzyka. Młodzi ludzie w sytuacji krytycznej, w rozpaczy, mają tendencję do powtarzania takich aktów.

Depresja

Innym ważnym czynnikiem ryzyka jest depresja. Diagnozę depresji powinien postawić lekarz lub psychiatra dziecięcy, ale nauczyciele i inni pracownicy szkoły powinni mieć świadomość tego, jak różnorodne ma ona objawy.

Przy diagnozowaniu depresji trudno polegać na tym, że naturalne stadia rozwoju w okresie dorastania mają pewne cechy wspólne z depresją. Dojrzewanie jest stanem normalnym. W tym okresie często występują takie cechy jak niska samoocena, przygnębienie, problemy z koncentracją, zmęczenie i zaburzenia snu. Są to również najczęstsze objawy depresji, nie ma jednak powodu do niepokoju, chyba że utrzymują się one stale i nasilają się. W porównaniu z osobami dorosłymi w depresji, młodzi ludzie mają skłonność do odreagowywania w gwałtownym zachowaniu (acting out), a także więcej jedzą i śpią.

Myśli depresyjne w okresie dorastania mogą występować w normie, będąc przejawem normalnego procesu rozwojowego, kiedy to młody człowiek jest zaabsorbowany zagadnieniami egzystencjalnymi. Intensywność myśli samobójczych, ich głębokość i czas trwania, kontekst, w jakim się pojawiają i niemożność oderwania dziecka lub nastolatka od tych myśli (czyli ich uporczywość) są czynnikami odróżniającymi zdrowego młodego człowieka od pogrążonego w kryzysie samobójczym.

Sytuacje ryzykowne

Innym, ważnym zadaniem jest rozpoznanie w otoczeniu omawianych powyżej sytuacji oraz negatywnych zdarzeń życiowych uruchamiających myśli samobójcze i tym samym zwiększających ryzyko samobójstwa.

Jednakże jeśli twój uczeń zachowuje się inaczej niż dotychczas, zaczyna np. ubierać się na czarno, słuchać „mrocznej” muzyki, izoluje się, jest smutny lub rozdrażniony, opuszcza się w nauce:

• Porozmawiaj z nim o powodach takiego zachowania, może ma jakieś kłopoty?
• Zaoferuj swą pomoc. Jeżeli nie chce skorzystać z niej od razu – określ, w jaki sposób może się z tobą skontaktować.
• Poproś o pomoc szkolnego pedagoga bądź psychologa.
• Porozmawiaj z rodzicami ucznia w czasie najbliższej wywiadówki lub skontaktuj się z nimi wcześniej, powiedz, że niepokoi cię zachowanie ich dziecka w szkole.

Jeśli Twój uczeń prezentuje myśli rezygnacyjne lub samobójcze, bądź dostrzegasz ślady samookaleczeń (np. nacięcia na nadgarstkach, przedramionach):

• Spytaj, czy z kimś o tym rozmawiał, może jest już pod opieką psychologa bądź psychiatry;
• Zapytaj, czy podejmował kiedykolwiek próby samobójcze – każda próba samobójcza w przeszłości zwiększa prawdopodobieństwo jej powtórzenia.
• Powiedz, że wiele osób ma takie myśli i że możliwa jest pomoc.
• Użyj sformułowań zmniejszających lęk i nieufność przed kontaktem z lekarzem czy psychologiem:
• Wiele osób ma podobne myśli i wiem, że samemu trudno sobie z nimi poradzić. Znam osoby (lekarz/psycholog), którzy są fachowcami w tych sprawach i wielu ludziom już pomogli, dlaczego nie moglibyśmy spróbować?
• Depresja jest chorobą, podobnie jak zapalenie płuc czy złamanie nogi. W takich wypadkach naturalne jest pójście do lekarza, a im wcześniej podejmie się leczenie, tym szybszy jest powrót do formy.
• Wiele znanych osób ma swoich terapeutów i nie tylko nie wstydzi się tego, ale wręcz chwali się znajomym. Terapia jest też sposobem na dobre poznanie samego siebie, może pomóc w znalezieniu przyczyn złego nastroju i paskudnych myśli oraz sposobu ich usunięcia.
• Może trudno Ci rozmawiać o swoich kłopotach ze mną czy innymi nauczycielami, możesz się krępować, ale jeśli chcesz, poznam Cię z kimś spoza szkoły, kto pomaga młodym ludziom w trudnych sytuacjach.
• Każdemu zdarzają się takie momenty, kiedy nie wie, co zrobić, bo sytuacja wydaje się bez wyjścia. Wtedy warto poprosić o pomoc kogoś, do kogo można mieć zaufanie, aby spojrzał z boku na całą sprawę, może będzie umiał znaleźć jakieś dobre rozwiązanie?
• Rozumiem Cię, kiedy mówisz, że cięcie się przynosi Ci ulgę – jednak sama widzisz, że to ulga krótkotrwała, a blizny pozostają na zawsze. Chciałbym, abyśmy poszukali wspólnie jakiegoś sposobu na rozładowanie napięcia, bez okaleczania się.
• Spytaj, w jaki sposób mógłbyś pomóc?