STAN PRAWNY NA 21 LUTEGO 2022 Organizacja i dokumentacja wycieczek przedszkolnych Opracował i zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w War-szawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 450 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie wa-runków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajo-znawstwa i turystyki (Dz.U. z 2018 r. poz. 1055). W nowoczesnym przedszkolu nie może zabraknąć wycieczek. Trudno skutecznie realizować podstawę programową wychowania przedszkolnego, nie organizując dzieciom zajęć tereno-wych. Przygotowanie wyjazdu dla maluchów wymaga od nauczycieli i dyrektora sporo pracy i jest dużym wyzwaniem. Najważniejsze jest oczywiście bezpieczeństwo. Żaden cel wycieczki nie może stać ponad nim. Czym wobec tego powinni kierować się organizatorzy? O czym koniecznie powinni pamiętać? Przepisy na początek Najważniejszą kwestią pozostaje znajomość prawa. Tylko w ten sposób można zapobiec wszelkim nieprawidłowościom. Gdzie szukać wytycznych? Otóż najważniejsze zagadnienia związane z bezpieczeństwem zorganizowanych grup dzieci i młodzieży w ruchu drogowym, na rajdach, zlotach, przemarszach, wycieczkach pieszych i rowerowych oraz innych formach korzystania z dróg publicznych reguluje przede wszystkim Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. Od planu do realizacji W przedszkolach najczęściej organizuje się wycieczki przedmiotowe (wspomagające realizację programu) oraz krajoznawczo-turystyczne (nie wymagają one od uczestników specjali-stycznych umiejętności). Przygotowując wyjazd, warto korzystać z załączników do Rozpo-rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki, w których określone zostały najważniejsze elementy każdego wyjazdu. Zanim przyjrzymy im się kolejno, by dowiedzieć się, o co należy zadbać, warto przypomnieć najistotniejszy przepis (§ 5 ww. Rozporządzenia): „Organizację i program wycieczki dosto-sowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, kondycji, sprawności fizycznej i umiejętności”. Zgodę na zorganizowanie wycieczki każdorazowo wydaje dyrektor przedszkola, nie ma więc mowy, aby bez wiedzy i zgody kierującego placówką mógł się odbyć jakikolwiek wyjazd. Wymienione poniżej dokumenty muszą trafić na jego biurko i zostać przez niego zatwierdzo-ne: • Karta wycieczki – zawiera najważniejsze informacje o planowanym wyjeździe: cel i założenia programowe wycieczki, trasę, termin, liczbę opiekunów, dane kierownika wycieczki, liczbę uczestników, planowany środek lokomocji, numer telefonu kontak-towego podczas wycieczki. • Lista uczestników – imiona i nazwiska dzieci wraz z numerami telefonów do opieku-nów. • Oświadczenie kierownika wycieczki i pozostałych opiekunów o przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa podczas wycieczki (znajdujące się w treści karty wycieczki). • Preliminarz kosztów i rozliczenie – dokumenty zapewniające przejrzystość finansów wycieczki. Dzięki nim wiadomo, kto, za co i ile zapłacił. • Zgoda rodziców – przepisy wymagają, aby zgoda rodziców na udział w wycieczce ucznia niepełnoletniego była wyrażana w formie pisemnej. Bardzo ważne wytyczne zawiera również Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepu-blicznych szkołach i placówkach. Oto najważniejsze paragrafy: § 32 1. Przy organizacji zajęć, imprez i wycieczek poza terenem szkoły lub placówki liczbę opiekunów oraz sposób zorganizowania opieki ustala się, uwzględniając wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność osób powierzonych opiece szkoły lub placówki, a także specyfikę zajęć, imprez i wycieczek oraz warunki, w jakich będą się one odbywać. 2. Kryteria, o których mowa w ust. 1, uwzględnia się również przy ustalaniu programu zajęć, imprez, wycieczek. § 33 1. Opiekun wycieczki sprawdza stan liczbowy jej uczestników przed wyruszeniem z każdego miejsca pobytu, w czasie zwiedzania, przejazdu oraz po przybyciu do punktu docelowego. 2. Niedopuszczalne jest realizowanie wycieczek podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi. § 34 1. Jeżeli specyfika wycieczki tego wymaga, jej uczestników zaznajamia się z zasadami bez-piecznego przebywania nad wodą”. Szef musi być! Kluczową decyzją, którą podejmuje dyrektor, jest wyznaczenie kierownika wycieczki (§ 9 i 10 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki). W odniesieniu do zwykłych wycieczek może nim być każdy nauczyciel, który ma pełne kwalifikacje pedagogiczne. Szkolenie na kierownika wycieczki może być przydatne, ale nie jest bezwzględnie wymagane, wychodzi się bowiem ze słusznego założenia, że nauczyciel jest właściwie przygotowany do zapewnienia dzieciom bezpieczeństwa (uwaga: rodzic dziecka nie może pełnić funkcji kierownika). Podczas wycieczki kierownik zastępuje dyrektora – przejmuje jego obowiązki w zakresie BHP. Jeżeli zdarzy się nieszczęśliwy wypadek, organizuje pomoc medyczną, ewakuację, za-wiadamia opiekunów itd. W § 10 omawianego Rozporządzenia znajdziemy jego zadania, do których należą: • opracowanie programu i regulaminu wycieczki, • zapoznanie uczestników, rodziców i opiekunów wycieczki z programem i regulaminem wycieczki oraz poinformowanie ich o celu i trasie wycieczki, • zapewnienie warunków do pełnej realizacji programu wycieczki i przestrzeganie jej regulaminu oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie, • zapoznanie uczestników i opiekunów wycieczki z zasadami bezpieczeństwa oraz za-pewnienie warunków do ich przestrzegania, • określenie zadań opiekunów wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki oraz zapewnienie opieki i bezpieczeństwa uczestnikom, • nadzorowanie zaopatrzenia uczestników i opiekunów wycieczki w odpowiedni sprzęt, wyposażenie oraz apteczkę pierwszej pomocy, • organizowanie i nadzorowanie transportu, wyżywienia i noclegów dla uczestników i opiekunów wycieczki, • dokonywanie podziału zadań wśród uczestników, • dysponowanie środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki, • dokonywanie podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki po jej za-kończeniu i informowanie o tym dyrektora przedszkola i rodziców, w formie i terminie przyjętych w danym przedszkolu. Dyrektor i kierownik wycieczki podejmują kolejną ważną decyzję – ilu zabrać z sobą opieku-nów. Przepisy nie określają szczegółowo liczby opiekunów, § 32 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach wskazuje jedynie, by przy organizacji wycieczek liczbę opiekunów ustalać z uwzględnieniem wieku, stopnia rozwoju psychofizycznego, stanu zdrowia i ewentualną niepełnosprawnością osób powierzonych opiece przedszkola, a także specyfiki zajęć, imprez i wycieczek oraz wa-runków, w jakich będą się one odbywać. Dyrektor placówki i nauczyciel najlepiej znają swo-ich podopiecznych, ich temperament i stopień znajomości zasad społecznych oraz umiejętności podporządkowania się ogólnym przepisom. Od tego też muszą uzależnić liczbę opiekunów – każdorazowo przed każdą wycieczką. Zdrowy rozsądek i praktyka wskazują, że im młodsze dzieci, tym wychowawców powinno być więcej, toteż pięcioro–sześcioro dzieci to maksimum, nad którym nauczyciel jest w stanie efektywnie sprawować opiekę. Autokarowe zmagania Wychowawcy przedszkolni najczęściej wybierają autokar, ponieważ najłatwiej im wyelimi-nować wszelkie zagrożenia wynikające z czynników zewnętrznych (np. w pociągu, komuni-kacji miejskiej lub podmiejskiej, związanych z innymi pasażerami czy opóźnieniami). Wycieczka autokarowa wiąże się dla dyrektora i kierownika wycieczki z kolejną ważną decy-zją – jak wybrać odpowiedni pojazd? Otóż najlepiej korzystać ze sprawdzonych firm trans-portowych. Należy żądać zaświadczeń o aktualnej licencji do przewozu osób i należytym sta-nie technicznym pojazdu. W razie jakichkolwiek wątpliwości, lub nawet zwyczajowo, można skorzystać z pomocy policji z sekcji ruchu drogowego, która sprawdzi zarówno pojazd, jak i kierowcę. Najlepiej o terminie wyjazdu zawiadomić ją z wyprzedzeniem. Funkcjonariusze sprawdzą trzeźwość kierowcy, upewnią się, czy jest należycie wypoczęty oraz przyjrzą się kołom, stanowi układu hamulcowego, kierowniczego oraz światłom w pojeździe. Warto podpisać z firmą umowę, w której zleceniobiorca zobowiąże się do należytego wypeł-nienia usługi. Oto kilka podpowiedzi, jakiego autokaru żądać: • sprawnego, z wszystkimi badaniami technicznymi, • właściwie oznaczonego – z przodu i z tyłu znak dzieci na żółtym tle, • prawo nie wymaga fotelików, ale pasy biodrowe na szczęście stają się powoli standar-dem w autokarach. Jazda autokarem wiąże się dla opiekunów z dodatkowymi obowiązkami. Najważniejsze z nich, wynikające głównie z Prawa o ruchu drogowym, to: • sprawdzanie stanu liczebnego w czasie oczekiwania oraz wewnątrz pojazdu, • pilnowanie porządku przy wsiadaniu i zajmowaniu miejsc w pojeździe, • przestrzeganie zasady: opiekun wsiada ostatni i wysiada pierwszy, • ustalenie sposobu porozumiewania się z kierowcą w czasie jazdy, • zwracanie uwagi na właściwe zachowanie się w czasie oczekiwania i przejazdu, • zapewnienie bezpiecznego wsiadania i wysiadania uczniów, a także, w zależności od sytuacji, przejścia do przedszkola, miejsca zbiórki, zwiedzanego obiektu, a po zakoń-czeniu transportu zapewnienie bezpiecznego rozejścia się do domów – w razie potrze-by, w zależności od usytuowania przystanku czy miejsca zaparkowania, przeprowa-dzenie dzieci na drugą stronę jezdni, • przestrzeganie obowiązku wysiadania przez dzieci z pojazdu tylko na parkingach, • zorganizowanie bezpiecznego wysiadania w razie konieczności zatrzymania się na tra-sie, na skutek zaistniałych okoliczności zmuszających do opuszczenia pojazdu przez dzieci, zabezpieczenie wyjścia na prawe pobocze, zgodnie z obowiązującym kierun-kiem jazdy, i wyprowadzenie w bezpieczne miejsce, • niedopuszczenie do przewozu dzieci w przypadku stwierdzenia sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu zdrowia i życia. Przedszkolaki a wycieczki Rodzice z pewnością kochają wycieczki. Dyrektorzy chętnie je organizują, bo dobrze świad-czą o zaangażowaniu nauczycieli. A co na to dzieci? Maluchy, mimo całej swojej otwartości na świat, nie zawsze pałają entuzjazmem, gdy mają opuścić przedszkole, w którym czują się bezpiecznie. Warto pamiętać, że zmuszanie do wyjazdu nie wchodzi w grę. Musimy być zaw-sze gotowi na to, że po dopełnieniu wszystkich formalności związanych z organizacją wyjazdu któryś przedszkolak może się rozmyślić. Oczywiście nie zaszkodzi zachęcić, porozmawiać z dzieckiem na temat jego lęku, nie należy jednak liczyć na cud. Dziecko, które kategorycznie odmawia wyjazdu, zapewne będzie się niekomfortowo czuło przez cały czas trwania wy-cieczki. Będzie przeszkadzało innym maluchom i absorbowało uwagę wychowawców. Dobrze jest przygotować się na taki przypadek i mieć w zanadrzu nauczyciela, który zostanie z dzieckiem w przedszkolu. Nie może się to dziać kosztem wycieczki, dlatego nie ujmujemy wychowawcy w ostatniej chwili. Dyrektor, który starannie przygotowuje każdy detal, musi zostawić sobie rezerwę już wcześniej – na etapie wstępnego planowania. Świećmy przykładem Przygotowanie wycieczki wymaga dużo skrupulatnej i mozolnej pracy. Jej prawidłowe wy-konanie sprawi jednak, że wyjazd dostarczy zarówno dzieciom, jak i nauczycielom mnóstwa radości. Poczucie bezpieczeństwa wszystkich uczestników spotęguje pozytywne doznania i pozwoli zrealizować postawione cele. Każda wycieczka to bogactwo doświadczeń dla dzieci – poza celami poznawczymi, możliwo-ścią zobaczenia nowego miejsca, maluchy mają okazję przekonać się, „jak działa świat”. Do-łóżmy więc wszelkich starań, aby zobaczyły, że funkcjonuje on prawidłowo – bezpiecznie i odpowiedzialnie.