Sposoby motywowania uczniów do pracy

Jeśli ktoś nie wie, do którego portu chce przypłynąć – żaden wiatr mu nie sprzyja (Seneka)

Wstęp

Powszechnie wiadomym jest, iż banalnym czynnikiem efektywnego i skutecznego nauczania jest motywowanie ucznia do tego, aby posiąść wiedzę. Rola efektywnego nauczyciela-pedagoga polega przede wszystkim na tym, aby uzyskać poprzez swe działania jak najwyższy stopień motywacji. Kształtowanie motywacji jest swego rodzaju sztuką, którą każdy dobry nauczyciel powinien  zgłębić.

Motywacja

Motywacja jest kluczowym zagadnieniem w procesie nauczania – uczenia się. Jest to wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. W. Łukaszewski klasyfikuje rodzaje motywacji według potrzeb i pragnień ludzkich¹. Związek motywacji z działaniami zmierzającymi do zaspokajania potrzeb podkreśla też np. A.H. Maslow. Na trzy czynniki związane z problemem motywacji w procesie nauczania – uczenia się zwrócił z kolei uwagę S. Garczyński².
Są nimi:

• Motywacja wzmacnia przyjmowanie nowych informacji, a ich przeżywanie pobudza i nasila uwagę, co w konsekwencji przyczynia się do lepszej i skuteczniejszej pracy oraz trwalszego zapamięty­wania.
• Uczeń silnie motywowany włącza siędo pracy na lekcji i z chęcią wykonuje prace domowe. W zespole zdradza większą chęć czynnego uczestnictwa w procesie dydaktycznym.
• Silnie rozbudzona motywacja przyczynia się do tego, że uczeń zawsze znajdzie czas na naukę, szczególnie dotyczy to pracy domowej.

Istnieje pewien związek między potrzebami i motywacją. Potrzeba prowokuje motywację psychiczną (przeżycie) i rzeczową (dążenie do przedmiotowego zaspokojenia). Zatem gdy jednostka zaspokoi wszystkie potrzeby, jej motywacja zostaje ukierunkowana na samorealizację. Kolejną klasyfikacją potrzeb jest propozycja A.H. Maslowa (patrz Rys. 1. Piramida potrzeb), który akcentuje dwa rodzaje potrzeb:

• wynikające z niedostatku (np. potrzeba zaspokojenia głodu fizjologicznego, potrzeba bezpieczeństwa, przynależności i identyfikacji oraz szacunku),
• potrzeby rozwoju (np. potrzeba samorealizacji lub też samourzeczywistnienia, wyrażająca się poprzez potrzeby: twórczości, wiedzy lub informacji i piękna).

Rys. 1. Piramida potrzeb Maslowa.

Źródło: http://pl.wikipedia.org

Niewątpliwie należy zwrócić uwagę na potrzebę rozwoju, która może być uwarunkowana poprzez stopień uzdolnienia jednostki. Uzdolnienia do nauki danego przedmiotu należą do tej grupy potrzeb. Powszechnie sądzi się, że w toku realizacji potrzeby potęgują się zamiast być zaspokajane. Można też spotkać się z twierdzeniem, że czynnikiem wysuwającym się o krok naprzód przed potrzeby są aspiracje, wiążące się z motywacjami zadań, stawianymi przez samego człowieka.

Motywacja zewnętrzna vs. wewnętrzna

Motywacja do nauki danego przedmiotu w szkole może mieć dwa źródła: zewnętrzne i wewnętrzne³. Motywacja zewnętrzna stwarza zachętę do działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub pozwala uniknąć kary. W szkole takiemu rodzajowi motywacji sprzyja system nagród i kar oraz cały zbiór przepisów regulujących tok nauki.

Motywację zewnętrzną charakteryzuje:

• uczenie się bez zwracania większej uwagi na przydatność przyswajanych treści
• brak przyjemności z uczenia się
• preferowanie zadań o niskim poziomie trudności, aby poradzić sobie z nimi bez zbytniego wysiłku