Opublikowano: listopad 2012

Dieta eliminacyjna w alergiach i nietolerancjach pokarmowych

Opracowała: Małgorzata Fejfer, dietetyczka, doktorantka w Katedrze Higieny Żywienia Człowieka na Wydziale Nauk o Żywności i Żywieniu Człowieka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu

Wzrastająca liczba dzieci z objawami alergii lub nietolerancji pokarmowych powinna skłonić przedszkola do bliższego zapoznania się z tą tematyką oraz opracowania odpowiedniej metody postępowania w przypadku przyjęcia do placówki dziecka z takimi jednostkami chorobowymi.

Choroby alergiczne dotyczą obecnie 20–25 proc. całej populacji świata, nie wszystkie jednak mają związek z żywnością. Szacuje się, że nadwrażliwość pokarmowa dotyczy ok. 1,8–7,5 proc. dzieci oraz 1–2 proc. dorosłych. Wyliczono, że człowiek w swoim życiu spożywa blisko 100 t różnego rodzaju pokarmów, wśród których duża część może stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia. Dotyczy to szczególnie osób z zachwianą prawidłową tolerancją ustroju, którą mogą wywoływać zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe (np. zanieczyszczenie środowiska, środki chemiczne, nawyki żywieniowe). Jedną z częstych przyczyn powstawania alergii jest zbyt szybki postęp cywilizacyjny, za którym nasz organizm oraz układ odpornościowy nie nadążają.

W przypadku alergii i nietolerancji pokarmowych powszechnym problemem okazuje się prawidłowe definiowanie pojęć. Nadwrażliwością pokarmową nazywamy nieprawidłową, powtarzającą się reakcję na spożyty lub spożywany pokarm, który jest dobrze tolerowany przez osoby zdrowe. Z kolei alergia pokarmowa to nadwrażliwość o podłożu immunologicznym (odpornościowym). Innymi słowy, zadaniem systemu odpornościowego jest ochrona organizmu przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, jeżeli jednak jego działanie jest źle ukierunkowane, dochodzi do rozpoznania danego składnika pokarmowego jako wroga, czyli alergenu, i do powstania alergii. Natomiast nietolerancja pokarmowa nie angażuje układu odpornościowego. W jej przypadku nieprawidłowa reakcja na pokarm jest konsekwencją np. braku odpowiedniego enzymu rozkładającego składnik pokarmowy w organizmie (np. brak enzymu laktazy do rozkładu cukru mleka – laktozy).

Istnieje wiele danych potwierdzających pozytywny wpływ karmienia piersią na prewencję ryzyka wystąpienia alergii pokarmowych u niemowląt i małych dzieci. Taki model karmienia niemowlaka odsuwa maksymalnie w czasie kontakt dziecka z obcymi alergenami znajdującymi się w żywności oraz jednocześnie pozwala na systematyczne, ostrożne i kontrolowane wprowadzanie do diety nowych produktów. Drugim pozytywnym czynnikiem jest obecność w mleku matki składników wspomagających układ odpornościowy małego dziecka.

Objawy nadwrażliwości pokarmowych mogą być różnorodne i zależne od rodzaju alergenu. Warto również pamiętać, że pojedynczy alergen pokarmowy może wywołać mnogie symptomy. Pierwsze objawy kliniczne mogą wystąpić już po kilku minutach od kontaktu ze szkodliwym pokarmem, ale bywa, że pojawiają się nawet po 24 godzinach. W przypadku alergii o opóźnionej reakcji bardzo często objawy nie są kojarzone bezpośrednio ze spożytym pokarmem. Najczęściej alergia pokarmowa manifestuje się w postaci:

• dolegliwości żołądkowo-jelitowych (bóle brzucha, biegunki, wymioty, zaburzenia przyrostu masy ciała – szczególnie przy alergii na mleko krowie, rzadziej: zaparcia i refluks żołądkowo-jelitowy),
• objawów skórnych (wysypka, pokrzywka, obrzęki, atopowe zapalenie skóry),
• objawów w obrębie układu oddechowego (obrzęki ust, gardła, świąd).

W przypadku nietolerancji pokarmowych objawami mogą być przewlekłe biegunki, wzdęcia, powiększenie obwodu brzucha przy jednoczesnej utracie masy ciała. U starszych dzieci zauważalne jest pogorszenie nastroju po posiłkach zawierających szkodliwy składnik. Dzieci bywają apatyczne i płaczliwe.

Najpopularniejsze alergeny

Pomimo ogromnej różnorodności spożywanych produktów spożywczych za 85 proc. wszystkich reakcji uczuleniowych wśród niemowląt i małych dzieci odpowiada wąska grupa alergenów:

• mleko krowie,
• soja,
• jaja kurze,
• orzechy,
• pszenica,
• ryby.