Opublikowano: październik 2012

Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy (SLI)

Opracowała: Monika Skikiewicz, logopeda, pedagog, związana z Ideownią oraz Stowarzyszeniem Eksperto

Mowa to ważny czynnik warunkujący rozwój psychiczny człowieka, a także regulujący jego stosunki z otoczeniem. Zdobywanie umiejętności mowy to proces złożony i przebiegający u każdego indywidualnie, podlegający zarówno uwarunkowaniom biologicznym, jak i społecznym. Kiedy brakuje postępów w pojawianiu się mowy, należy odnaleźć tego przyczynę, pamiętając, że powodów może być wiele.

Zazwyczaj słyszy się o opóźnionym rozwoju mowy, co często usypia czujność dorosłych. Może się bowiem okazać, że opóźnienie jest objawem niedokształcenia mowy o typie afazji. W polskiej literaturze w odniesieniu do afazji rozwojowej wiele terminów występuje zamiennie: niedokształcenie mowy o typie afazji, niedokształcenie mowy pochodzenia korowego, niedorozwój mowy, alalia. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (od niedawna obowiązującej również w Polsce) zaburzenia rozwojowe związane z dysfunkcją odpowiednich obszarów mózgu zalicza się do kategorii: „specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka”, co w krajach anglojęzycznych jest oznaczane skrótem SLI (Specyfic Language Impairtment). W zależności od objawów zaburzeń zachowania językowego wymienia się m.in.:

• zaburzenie ekspresji mowy,
• zaburzenie rozumienia mowy.

Niewielu polskich autorów zajmuje się problematyką afazji dziecięcej. Podstawowym problemem utrudniającym analizę tego zagadnienia jest brak zgodności co do terminologii, istoty i kategoryzacji tego zaburzenia.

W latach 60. XX w. współzałożycielka ośrodka dla dzieci z afazją oraz badaczka tych zaburzeń, dr Zofia Kordyl, wprowadziła bliski nam dziś termin – niedokształcenie mowy o typie afazji. Jego pierwszy człon („niedokształcenie mowy”) wskazuje na to, że rozwój mowy jest zaburzony, opóźniony, ale następuje, co rokuje stałą poprawę. Drugi człon („o typie afazji”) ilustruje natomiast pokrewny charakter specyficznych zaburzeń w rozwoju mowy i języka u dzieci do afazji dorosłych (symptomy w obszarze języka, patomechanizmy, objawy towarzyszące). Zaburzenie to może występować w postaci:

• ekspresywnej (dziecko nie mówi lub mówi bardzo słabo, jednak rozumie mowę),
• recepcyjnej (ograniczone rozumienie mowy otoczenia, mowa czynna dziecka bardzo agramatyczna, wręcz żargonowa),
• mieszanej (występuje najczęściej; u dziecka są widoczne oba rodzaje zaburzeń mowy).

Objawom specyficznym (dotyczącym mowy i języka) towarzyszą objawy niespecyficzne, wynikające głównie z zaburzeń uwagi, pamięci, dynamiki procesów nerwowych czy zaburzeń emocjonalnych. U dzieci z tego rodzaju problemami występują poważne trudności w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania. W każdym przypadku konieczna jest kompleksowa, systematyczna i często długotrwała terapia.

Cechy charakterystyczne SLI

1. Dziecko dotknięte SLI ma prawidłowy słuch, prawidłową budowę i sprawnie funkcjonujący aparat artykulacyjny, nie stwierdza się u niego autyzmu ani uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, iloraz inteligencji (mierzony testami niewerbalnymi) mieści się w granicach normy.
2. Występują nieprawidłowości w zakresie nabywania systemu językowego dotyczące zarówno rozumienia, jak i ekspresji mowy. Nauka przyswajania języka jest wolniejsza, często wymagająca wysiłku; u większości dzieci długość wypowiedzi jest ograniczona, utrzymują się zaburzenia artykulacji. Dzieci opuszczają obowiązkowe elementy w zdaniu, mają obniżony – w odniesieniu do wieku – zasób słownictwa.
3. SLI ma wpływ na trudności w procesie czytania, pisania i uczenia się, może zatem stać się przyczyną niepowodzeń szkolnych u dzieci.
4. SLI częściej dotyczy chłopców.
5. Przyczyną wystąpienia SLI może być uwarunkowanie genetyczne.
6. Objawy są rozpoznawalne u dziecka już w wieku trzech lat.
7. Dzieci ze SLI powinny przebywać w grupie rówieśników z prawidłowym rozwojem mowy, aby mogły korzystać z właściwych wzorców językowych.