STAN PRAWNY: STYCZEŃ 2012

Dziecko krzywdzone w przedszkolu – strategie diagnostyczne

Opracowała: dr Monika Zielona-Jenek, psycholog, adiunkt w Pracowni Seksuologii Społecznej i Klinicznej Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 ze zm.),
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. Nr 89 poz. 555 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.),
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 ze zm.).

Krzywdzenie dzieci może przyjąć wiele form: fizyczną, emocjonalną, seksualną, zaniedbania. Poszczególne typy przemocy często współwystępują z sobą i jako całość oddziałują na dziecko.

Zbieranie danych na temat sytuacji dziecka, co do którego istnieje podejrzenie, że doświadcza ono krzywdzenia, jest złożonym procesem. Przeplata się on często z procesem interwencji, a więc działaniami na rzecz zmiany obiektywnej sytuacji malucha (zapobieżenia dalszej przemocy) i wsparcia go w jego problemach. Celami diagnozy jest z jednej strony weryfikacja podejrzenia krzywdzenia, z drugiej zaś zebranie istotnych danych dla zaprojektowania wsparcia i pomocy dziecku doświadczającemu krzywdy.

Realizacja wymienionych celów diagnostycznych wymaga identyfikacji zarówno obiektywnych problemów dziecka i jego otoczenia, jak i jego subiektywnego odbioru tego, jak widzi ono sytuację z własnej, dziecięcej perspektywy. Zwykle w początkowym okresie diagnozowania sytuacji dziecka na pierwszy plan wysuwa się kwestia weryfikacji podejrzenia przemocy, by w razie potrzeby móc szybko podjąć stosowne działania na rzecz ochrony jego bezpieczeństwa. Działania nakierowane na drugi cel – zrozumienie jego doświadczenia – są najczęściej realizowane na dalszym etapie, gdy istnieje większa jasność co do zewnętrznych warunków i zdarzeń, a także możliwych zmian w codziennym życiu, jakie czekają malca (zgłoszenie sprawy do sądu, zmiana miejsca pobytu, zmiana organizacji codziennych zajęć dziecka). Warto zaznaczyć, że drugi z celów zajmuje taką pozycję jedynie w kolejności chronologicznej – w żaden sposób nie przekłada się to na hierarchię ich ważności. Subiektywny odbiór przez dziecko sytuacji zewnętrznej jest bowiem tym, co decyduje o powstaniu zaburzeń jego funkcjonowania.

Obszary diagnostyczne

Dziecko, którego sytuacja budzi wśród personelu przedszkolnego niepokój i podejrzenia dotyczące doświadczeń przemocy, to za każdym razem niepowtarzalna, posiadająca osobiste zasoby i kompetencje oraz własną historię osoba, która żyje w określonym kontekście rodzinnym, rówieśniczym, społecznym. Jeśli doświadcza krzywdzenia, jest to jedno z jej doświadczeń, niekorzystne, zwykle raniące i bolesne, ale nie jedyne. Z tego względu w toku diagnozy konieczne jest zebranie różnorodnych informacji o samym dziecku i jego najbliższym otoczeniu. Tu bowiem mieszczą się czynniki odpowiedzialne za powstanie i utrzymywanie przemocy, tu również tkwią zasoby, których uruchomienie może pomóc zmienić sytuację dziecka. W diagnozie konieczne jest zatem uwzględnienie informacji dotyczących trzech obszarów:

• funkcjonowania dziecka,
• relacji rodzinnych,
• środowiska społecznego, w którym dziecko przebywa na co dzień.

Obszarom tym warto przyjrzeć się z perspektywy czasu: tego, co wiadomo na temat chwili obecnej, oraz tego, jak sytuacja dziecka wyglądała w przeszłości, czy podlegała zmianom (przejściowym, trwałym) i jakie były tego efekty.

Pierwszy z obszarów diagnostycznych obejmuje wszystkie aspekty funkcjonowania dziecka w aspektach:

• fizycznym,
• motorycznym,
• intelektualnym,
• emocjonalnym,
• społecznym (w tym relacje z rówieśnikami i dorosłymi).

Konieczność zebrania tak rozmaitych informacji wynika z różnorodności konsekwencji przemocy, jakie obserwuje się u jej ofiar. Wprawdzie pewne symptomy należą do częściej spotykanych u dzieci krzywdzonych, jednak obraz zaburzeń niekiedy mocno odbiega od typowego. Z tego względu w toku zbierania danych o dziecku niezwykle istotną kwestią jest z jednej strony precyzyjne opisanie najczęściej obserwowanych zachowań i trudności dziecka, z drugiej zaś zanotowanie informacji o odstępstwach od tego typowego stanu rzeczy, przejawach lepszego lub gorszego niż zwykle funkcjonowania, okresach, gdy to następowało. Dają one bowiem szansę na wgląd w ewentualną dynamikę krzywdzenia dziecka, szczególnie w zestawieniu z danymi na temat istotnych zdarzeń życiowych: przeprowadzki, trudności małżeńskich rodziców, kontaktów z domniemanym sprawcą.

Drugim obszarem podlegającym diagnozie są więzi rodzinne dziecka. Obejmują one relacje z rodzicami, ich kompetencje w zakresie sprawowania opieki, wspierania i ochrony dziecka, postawy wychowawcze i przyjmowane metody oddziaływań. Warto również uwzględniać relacje z innymi dorosłymi, którzy uczestniczą w codziennej opiece i wychowaniu dziecka (np. partnerzy rodziców, dziadkowie, rodzeństwo rodziców mieszkające we wspólnym domu). Uwagą powinno być również objęte funkcjonowanie rodzeństwa dziecka i relacje między dziećmi.